Artropodoj: Malsamoj inter versioj

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Linio 62: Linio 62:


La tri-parta aspekto de multaj [[insekto]]-korpoj kaj la du-parta aspekto de [[araneo]]j estas rezulto de tiu grupigo;<ref name="WonderfulLifeP102To106">[[#refGould|Gould (1990)]], pp. 102–106</ref> fakte ne estas eksteraj signoj de segmentado en [[akaroj]].<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> Artropodoj havas ankaŭ du korpelementojn kiuj ne estas parto de tiu serie ripetita modelo de segmentoj, nome ''prostomium'' ĉe la fronto, antaŭ la buŝo, kaj ''telson'' malantaŭe, fakte malantaŭ la [[anuso]]. La okuloj estas muntitaj sur la ''prostomium''.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" />
La tri-parta aspekto de multaj [[insekto]]-korpoj kaj la du-parta aspekto de [[araneo]]j estas rezulto de tiu grupigo;<ref name="WonderfulLifeP102To106">[[#refGould|Gould (1990)]], pp. 102–106</ref> fakte ne estas eksteraj signoj de segmentado en [[akaroj]].<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> Artropodoj havas ankaŭ du korpelementojn kiuj ne estas parto de tiu serie ripetita modelo de segmentoj, nome ''prostomium'' ĉe la fronto, antaŭ la buŝo, kaj ''telson'' malantaŭe, fakte malantaŭ la [[anuso]]. La okuloj estas muntitaj sur la ''prostomium''.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" />

⚫
Origine ŝajnas ke ĉiu apendico kiu havas segmentojn havas du separatajn parojn de membroj; kaj supra kaj malsupra paro. Tiuj poste fuziiĝis en unusola paro de dubranĉaj apendizoj, el kiuj la supra branĉo agadas kiel [[branko]] dum la malsupra branĉo estas uzata por translokigo.<ref>{{cite web|url=http://news.yale.edu/2015/03/11/giant-sea-creature-hints-early-arthropod-evolution|title=Giant sea creature hints at early arthropod evolution|publisher=}}</ref> Ĉe kelkaj segmentoj de ĉiuj konataj artropodoj la apendizoj estis modifitaj, por ekzemplo por formi brankojn, buŝo-partojn, [[Anteno (biologio)|antenojn]] por kolekti informaron,<ref name="WonderfulLifeP102To106" /> aŭ ungojn por kaptado;<ref>{{citation |author1=Shubin, N. |author2=Tabin, C. |author3=Carroll, S. |last-author-amp=yes |chapter=Fossils, Genes and the Evolution of Animal Limbs |title=Shaking the Tree: Readings from Nature in the History of Life |editor=Gee, H. |publisher=University of Chicago Press |year=2000 |isbn=0-226-28497-2 |page=110 |url=https://books.google.com/?id=M6yF0pU4eCsC&pg=PA110&dq=arthropod+diversity}}</ref> artropodoj estas "kvazaŭ [[Svisa tranĉilo|svisarmeaj tranĉiloj]], ĉiu ekuipita per unika aro de specializitaj iloj."<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> Ĉe multaj artropodoj, apendicoj vanuis el kelkaj regionoj de la korpo, kaj estas partikulare ofta ĉe abdomenaj apendicoj ke ili estas malaperintaj aŭ tre modifitaj.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" />
{{redaktata}}
{{redaktata}}
The most conspicuous specialization of segments is in the head. The four major groups of arthropods&nbsp;– [[Chelicerata]] (includes [[spider]]s and [[scorpion]]s), [[Crustacean|Crustacea]] ([[shrimp]]s, [[lobster]]s, [[crab]]s, etc.), [[Tracheata]] (arthropods that breathe via channels into their bodies; includes [[insect]]s and [[myriapod]]s), and the extinct [[trilobite]]s&nbsp;– have heads formed of various combinations of segments, with appendages that are missing or specialized in different ways.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> In addition some extinct arthropods, such as ''[[Marrella]]'', belong to none of these groups, as their heads are formed by their own particular combinations of segments and specialized appendages.<ref name="Whittington1971Marrella">{{citation |last=Whittington |first=H. B. |title=Redescription of ''Marrella splendens'' (Trilobitoidea) from the Burgess Shale, Middle Cambrian, British Columbia |journal=[[Geological Survey of Canada Bulletin]] |volume=209 |pages=1–24 |year=1971}} Summarised in [[#refGould|Gould (1990)]], pp. 107–121.</ref>
⚫
Originally it seems that each appendage bearing segment had two separate pairs of appendages; and upper and a lower pair. These would later fuse into a single pair of [[biramous]] appendages, with the upper branch acting as a [[gill]] while the lower branch was used for locomotion.<ref>{{cite web|url=http://news.yale.edu/2015/03/11/giant-sea-creature-hints-early-arthropod-evolution|title=Giant sea creature hints at early arthropod evolution|publisher=}}</ref> In some segments of all known arthropods the appendages have been modified, for example to form gills, mouth-parts, [[Antenna (biology)|antennae]] for collecting information,<ref name="WonderfulLifeP102To106" /> or claws for grasping;<ref>{{citation |author1=Shubin, N. |author2=Tabin, C. |author3=Carroll, S. |last-author-amp=yes |chapter=Fossils, Genes and the Evolution of Animal Limbs |title=Shaking the Tree: Readings from Nature in the History of Life |editor=Gee, H. |publisher=[[University of Chicago Press]] |year=2000 |isbn=0-226-28497-2 |page=110 |url=https://books.google.com/?id=M6yF0pU4eCsC&pg=PA110&dq=arthropod+diversity}}</ref> arthropods are "like [[Swiss Army knife|Swiss Army knives]], each equipped with a unique set of specialized tools."<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" /> In many arthropods, appendages have vanished from some regions of the body, and it is particularly common for abdominal appendages to have disappeared or be highly modified.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P518" />

Working out the evolutionary stages by which all these different combinations could have appeared is so difficult that it has long been known as "the [[arthropod head problem]]".<ref>{{citation| author=Budd, G. E. |date=16 May 2002 |title=A palaeontological solution to the arthropod head problem| journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=417 |issue=6886 |pages=271–275 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v417/n6886/full/417271a.html |doi=10.1038/417271a |pmid=12015599|bibcode=2002Natur.417..271B }}</ref> In 1960 R. E. Snodgrass even hoped it would not be solved, as trying to work out solutions was so much fun.{{refn|"It would be too bad if the question of head segmentation ever should be finally settled; it has been for so long such fertile ground for theorizing that arthropodists would miss it as a field for mental exercise."<ref>{{citation |author=Snodgrass, R. E. |year=1960 |title=Facts and theories concerning the insect head |journal=Smithsonian Miscellaneous Collections |volume=142 |pages=1–61}}</ref>|group=Note}}


== Klasiga skemo ==
== Klasiga skemo ==

Kiel registrite je 12:46, 22 maj. 2017

Kiel legi la taksonomionVikipedio:Kiel legi la taksonomion
Kiel legi la taksonomion
Artropodoj
Formortintaj kaj modernaj artropodoj
Formortintaj kaj modernaj artropodoj
Biologia klasado
Regno: Animaloj Animalia
Superfilumo: Muduloj Ecdysozoa
Filumo: Artropodoj Arthropoda
Latreille, 1829
Subfilumoj kaj Klasoj
Aliaj Vikimediaj projektoj
Sistematiko en Vikispecioj
Komunejo pri Artropodoj
v • d • r

La artropodoj aŭ artikpieduloj, latine arthropoda, origine greke αρθρόποδα [arthropoda] el arthro-, kuniĝo + podos, piedo[1] estas subaro de la duflankuloj. Ili ne havas spinon, kaj havas ĝenerale malmolan ŝelon. Nome temas pri senvertebraj animaloj kiu havas eksoskeleton (ekstera skeleto), segmentan korpon, kaj artiklitajn membrojn (parigitaj membroj). Artropodoj formas la filumon Arthropoda, kio inkludas la insektojn, araneedojn, miriapodojn, kaj krustacojn.

Artropodoj estas karakterizitaj per siaj artiklitaj membroj kaj kutiklo farita el kitino, ofte mineraligita per kalcia karbonato. La artropoda korpoformo konsistas el segmentoj, kiu havas po paron de membroj. La rigida kutiklo malhelpas kreskon, kaj tiele artropodoj anstataŭas ĝin periode pere de mudo. Ties adaptablo permesis al ili iĝi la plej speci-riĉaj membroj de ĉiuj speicaroj en plej medioj. Ili havas ĉirkaŭ milionon da priskribitaj specioj, kio faras ĝin pli ol 80% el ĉiuj priskribitaj vivantaj bestospecioj, kelkaj el kiuj, malkiel plej animaloj, estas tre sukcesaj eĉ en sekegaj medioj.

Artropodoj gamas laŭ grando el la mikroskopa krustaco Stygotantulus ĝis la Japana aranekrabo. La ĉefa interna kavaĵo de artropodoj estas sangujo, kiu enhavas ties internajn organojn, kaj tra kiu ties hemolimfo - similaĵo de sango - cirkulas; ili havas malfermajn cirkulajn sistemojn. Kiel ĉe ties eksteraĵoj, la internaj organoj de artropodoj estas ĝenerale konstruitaj de ripetaj segmentoj. Ties nerva sistemo estas "ŝtupareca", kun parigitaj ventraj nervofadenoj kiuj iras tra ĉiuj segmentoj kaj formas parigitajn gangliojn en ĉiu segmento. Ties kapoj estas formataj de fuzio de variaj nombroj de segmentoj, kaj ties cerboj estas formataj per fuzio de la ganglioj de tiuj segmentoj kaj ĉirkaŭas la ezofagon. La spira kaj ekskrecia sistemoj de artropodoj varias, depende multon el sia medio kaj el la subfilumo al kiu ili apartenas.

Ties vidkapablo dependas el variaj kombinoj de kompleksaj okuloj kaj pigment-truaj oceloj: ĉe plej specioj la oceloj povas detekti nur la direkton el kiu lumo venas, kaj la kompleksaj okuloj estas la ĉefa fonto de informaro, sed la ĉefaj okuloj de araneoj estas oceloj kiuj povas formi bildojn kaj, ĉe kelkaj okazoj, povas turniĝi por vidokapti predon. Artropodoj havas ankaŭ ampleksajn gamojn de kemiaj kaj mekanikaj sensiloj, ĉefe bazite sur modifoj de multaj ĥetoj (haretaĵoj) kiuj projektas tra siaj kutikloj. La metodoj de reproduktado kaj disvolvigo de artropodoj estas diversaj; ĉiuj surteraj specioj uzas internan fekundigon, sed tio okazas ofte per nerekta transigo de spermo tra membro aŭ la grundo, pli ol per rekta injekto. Akvaj specioj uzas ĉu internan aŭ eksteran fekundigon. Preskaŭ ĉiuj artropodoj demetas ovojn, sed skorpioj naskas vivajn junulojn post la idoj eloviĝis ene de la patrino. Artropodidoj varias el etegaj plenkreskuloj al larvoj kaj raŭpoj kiuj ne havas artiklitajn membrojn kaj finfine suferas totalan metamorfozon por produkti la plenkreskan formon. La nivelo de patra zorgado por idoj varias el nenio al longdaŭra zorgado havigita de skorpioj.

La evolucia praulo de artropodoj datas el la Kambria periodo. La grupo estas ĝenerale rigardita kiel monofiletika, kaj multaj analizoj eltenas la lokigon de artropodoj kun cycloneuralia (aŭ ties konstituantaj kladoj) en superfilumo de muduloj (Ecdysozoa). Ĝenerale tamen, la bazaj rilatoj de Metazoa ne estas ankoraŭ bone solvitaj. Same, la rilatoj inter variaj artropodaj gropoj estas ankoraŭ aktive debatitaj.

Artropodoj kontribuas al la homa manĝaĵaro kaj rekte kiel manĝo, kaj pli grave kiel polenigantoj de plantoj, ĉefe tiuj gravaj por agrikulturo aŭ bestobredado. Kelkaj specifaj specioj estas konataj ĉar disvastigas kelkajn malsanojn al homoj, gregaro, kaj rikoltoj.

Etimologio

La vorto artropodo derivas el la greka ἄρθρον árthron, "artiko", kaj πούς pous (gen. podos), t.e. "piedo" aŭ "kuro", kio kune signifas "artikita kruro".[2]

Priskribo

Artropodoj estas senvertebruloj kun segmentitaj korpoj kaj artikitaj membroj.[3] La eksoskeleto aŭ artropodaj kutikloj konsistas el kitino, nome polimero de glukozamino.[4] La kutiklo de krustacoj estas ankaŭ biomineraligita per kalcia karbonato.

Diverseco

Ĉirkaŭkalkuloj de la nombro de artropodaj specioj varias inter 1,170,000 kaj 5 al 10 milionoj kaj tio estus ĉirkaŭ 80% el ĉiuj konataj vivantaj animalaj specioj.[5][6] La nombro de specioj restas malfacile determinebla. Tio okazas ĉar la censomodelo supozigas projekton al aliaj regionoj por skaligi el kalkuloj je specifaj lokoj aplikite al la tuta mondo. Studo de 1992 ĉirkaŭkalkulis ke estas 500,000 specioj de animaloj kaj plantoj nur en Kostariko, el kiuj 365,000 estus artropodoj.[7]

Ili estas gravaj membroj de maraj, nesalakvaj, teraj kaj aeraj ekosistemoj, kaj estas unu el nur du ĉefaj animalgrupoj kiuj estis adaptiĝintaj al vivo en sekaj medioj; la alia estas la amniuloj, kies vivantaj membroj estas reptiloj, birdoj kaj mamuloj.[8] Unu artropoda sub-grupo, nome insektoj, estas la plej speci-riĉa membro el ĉiuj ekologiaj gildoj en medioj surteraj kaj nesalakvaj.[7] La plej malpezaj insektoj pezas malpli ol 25 mikrogramoj (miliononoj de gramo),[9] dum la plej peza pezas ĉirkaŭ 70 g.[10] Kelkaj vivantaj krustacoj estas multe pli grandaj; ekzemple, la kruroj de la Japana aranekrabo povas etendi ĝis 4 m,[9] kaj la plej peza el ĉiuj vivantaj artropodoj estas la Amerika omaro, pinte je ĉirkaŭ 20 kg (44 p.).

Segmentado

Segmentoj kaj tagmata de artropodo.[11] Klare videblas kapo, torako kaj abdomeno.

La embrioj de ĉiuj artropodoj estas segmentataj, konstruite el serio de ripetitaj moduloj. La lasta komuna praulo de vivantaj artropodoj probable konsistis el serio de nediferencataj segmentoj, el kiuj ĉiuj kun paro de apendicoj kiuj funkcias kiel membroj. Tamen, ĉiuj konataj vivantaj kaj fosiliaj artropodoj havas grupigitajn segmentojn en tagmoj en kiuj segmentoj kaj ties membroj estas specializitaj en variaj vojoj.[8]

La tri-parta aspekto de multaj insekto-korpoj kaj la du-parta aspekto de araneoj estas rezulto de tiu grupigo;[12] fakte ne estas eksteraj signoj de segmentado en akaroj.[8] Artropodoj havas ankaŭ du korpelementojn kiuj ne estas parto de tiu serie ripetita modelo de segmentoj, nome prostomium ĉe la fronto, antaŭ la buŝo, kaj telson malantaŭe, fakte malantaŭ la anuso. La okuloj estas muntitaj sur la prostomium.[8]

Origine ŝajnas ke ĉiu apendico kiu havas segmentojn havas du separatajn parojn de membroj; kaj supra kaj malsupra paro. Tiuj poste fuziiĝis en unusola paro de dubranĉaj apendizoj, el kiuj la supra branĉo agadas kiel branko dum la malsupra branĉo estas uzata por translokigo.[13] Ĉe kelkaj segmentoj de ĉiuj konataj artropodoj la apendizoj estis modifitaj, por ekzemplo por formi brankojn, buŝo-partojn, antenojn por kolekti informaron,[12] aŭ ungojn por kaptado;[14] artropodoj estas "kvazaŭ svisarmeaj tranĉiloj, ĉiu ekuipita per unika aro de specializitaj iloj."[8] Ĉe multaj artropodoj, apendicoj vanuis el kelkaj regionoj de la korpo, kaj estas partikulare ofta ĉe abdomenaj apendicoj ke ili estas malaperintaj aŭ tre modifitaj.[8]

Redaktas
 Ĉi tiu artikolo estas redaktata de iu.
Por eviti la riskon de redaktokonflikto, ne redaktu la artikolon. Kontrolu la kronologion kaj forigu la ŝablonon, se necese.

The most conspicuous specialization of segments is in the head. The four major groups of arthropods – Chelicerata (includes spiders and scorpions), Crustacea (shrimps, lobsters, crabs, etc.), Tracheata (arthropods that breathe via channels into their bodies; includes insects and myriapods), and the extinct trilobites – have heads formed of various combinations of segments, with appendages that are missing or specialized in different ways.[8] In addition some extinct arthropods, such as Marrella, belong to none of these groups, as their heads are formed by their own particular combinations of segments and specialized appendages.[15]

Working out the evolutionary stages by which all these different combinations could have appeared is so difficult that it has long been known as "the arthropod head problem".[16] In 1960 R. E. Snodgrass even hoped it would not be solved, as trying to work out solutions was so much fun.[Note 1]

Klasiga skemo

                     ______ Heksapodoj (insektoj, dipluroj, proturoj, kolemboloj)
           _________/
          /         \______ Krustacoj (= krustuloj; kraboj, langustoj, saliketo, ktp)
         /
        /               ___ Paŭropodoj
       /               /
      /               /____ Diplopodoj (milpieduloj)
     /____Miriapodoj_/
    /                \_____ Kilopodoj (centpieduloj)
   /                  \ 
__/                    \___ Simfiloj
  \  
   \                   _____ Araneoidoj (araneoj, akaroj, skorpioj, ktp)
    \                 /
     \___Ĥeliceruloj_/______ Merostomoj
                     \ 
                      \_____ Piknogonidoj

Bildaro

Vidu ankaŭ



Notoj

  1. ↑ La N.B.N.-nomo estas *Abelfilumanoj*
  2. ↑ Arthropoda. Online Etymology Dictionary.
  3. ↑ Valentine, J. W. (2004), On the Origin of Phyla, University of Chicago Press, p. 33, (ISBN 0-226-84548-6), https://books.google.com/?id=DMBkmHm5fe4C&dq=arthropod+synapomorphy 
  4. ↑ Cutler, B. (Aŭgusto 1980), "Arthropod cuticle features and arthropod monophyly", Cellular and Molecular Life Sciences 36 (8): 953, doi:10.1007/BF01953812 
  5. ↑ Anna Thanukos, The Arthropod Story, University of California, Berkeley, http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/arthropodstory, retrieved 29a de Septembro, 2008 
  6. ↑ Ødegaard, Frode (2000), "How many species of arthropods? Erwin’s estimate revised.", Biological Journal of the Linnean Society 71 (4): 583–597, doi:10.1006/bijl.2000.0468, http://si-pddr.si.edu/dspace/bitstream/10088/1315/1/Odegaard_2000.pdf 
  7. ↑ 7,0 7,1 Thompson, J. N. (1994), The Coevolutionary Process, University of Chicago Press, p. 9, (ISBN 0-226-79760-0), https://books.google.com/?id=AyXPQzEwqPIC&pg=PA9&lpg=PA9&dq=arthropod+species+number 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Ruppert, Fox & Barnes (2004), pp. 518–522
  9. ↑ 9,0 9,1 Schmidt-Nielsen, K. (1984), "The strength of bones and skeletons", Scaling: Why is Animal Size So Important?, Cambridge University Press, pp. 42–55, (ISBN 0-521-31987-0), https://books.google.com/?id=8WkjD3L_avQC&pg=PA53&dq=arthropod+size+range 
  10. ↑ Williams, D.M. (21a de Aprilo, 2001), "Largest", Book of Insect Records (Universitato de Florido), http://entnemdept.ufl.edu/walker/ufbir/chapters/chapter_30.shtml, retrieved 10a de Junio, 2009 
  11. ↑ Ruppert, Fox & Barnes (2004), pp. 518–522
  12. ↑ 12,0 12,1 Gould (1990), pp. 102–106
  13. ↑ Giant sea creature hints at early arthropod evolution.
  14. ↑ Shubin, N.; Tabin, C.; Carroll, S. (2000), "Fossils, Genes and the Evolution of Animal Limbs", in Gee, H., Shaking the Tree: Readings from Nature in the History of Life, University of Chicago Press, p. 110, (ISBN 0-226-28497-2), https://books.google.com/?id=M6yF0pU4eCsC&pg=PA110&dq=arthropod+diversity 
  15. ↑ Whittington, H. B. (1971), "Redescription of Marrella splendens (Trilobitoidea) from the Burgess Shale, Middle Cambrian, British Columbia", Geological Survey of Canada Bulletin 209: 1–24  Summarised in Gould (1990), pp. 107–121.
  16. ↑ Budd, G. E. (16 May 2002), "A palaeontological solution to the arthropod head problem", Nature 417 (6886): 271–275, doi:10.1038/417271a, PMID 12015599, http://www.nature.com/nature/journal/v417/n6886/full/417271a.html 
  17. ↑ Snodgrass, R. E. (1960), "Facts and theories concerning the insect head", Smithsonian Miscellaneous Collections 142: 1–61 

Bibliografio

  • Gould, S. J. (1990), Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History, Hutchinson Radius, ISBN 0-09-174271-4
  • Ruppert, E. E.; R. S. Fox; R. D. Barnes (2004), Invertebrate Zoology (7a eld.), Brooks/Cole, ISBN 0-03-025982-7

Eksteraj ligiloj

Portala ikonoPortalo pri Zoologio
  • En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Arthropod en la angla Vikipedio.


Citaĵa eraro Etikedoj <ref> ekzistas por la grupo nomita "Note", sed la responda etikedo <references group="Note"/> ne estis trovita; $2

Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Artropodoj&oldid=6161970"