Poŝto

Poŝto estas organizaĵo kiu transportas leterojn, poŝtajn pakaĵojn, monon kaj kelkloke ankaŭ personojn (en Aŭstrio kaj Svislando per poŝtaj busoj). En multaj landoj la poŝto estas ŝtata. Al la poŝto apartenis ĝis la 1990-aj jaroj en la plimulto de la Eŭropaj landoj ankaŭ la telegramaj priservoj. Kelkaj poŝtoj ankaŭ ofertas bankajn servojn. La plimulto de la poŝtoj aniĝas en la organizaĵo Universala Poŝta Unio.

Iam en multaj landoj estis ŝtatpoŝta monopolo pri transportado de leteroj kaj pakaĵoj; kompense la poŝto devis transporti leterojn ĉien, ekzemple ankaŭ al malfacile atingeblaj vilaĝetoj. La monopolo estis pliparte dissolvita fine de la 20-a jarcento kadre de la tutmondiĝo. Tial poŝtoj parte privatiĝis aŭ kuniĝis kun privataj transportentreprenoj alilandaj.

Poŝto en la antikva epoko per stafeto[redakti | redakti fonton]

Komunikado per verkado de dokumentoj transdonitaj de mesaĝistoj ekzistas preskaŭ ekde la invento de skribado. Tamen en la pratempo la poŝtaj servoj ne nur estis disponeblaj por la ŝtato. Ordinaraj homoj, laŭ la permeso de sia ekonomia situacio, povus uzi privatajn kurantojn aŭ transdonis siajn leterojn al preterpasantaj komercistoj. La unua dokumentado de organizita mesaĝista poŝto por disdono de skribaj dokumentoj estas en antikva Egiptio kiam egiptaj faraonoj uzis mesaĝistojn por disdoni juĝojn ene de la reĝlando (2400 a.K.) Multaj kredas, ke ĉi tiu praktiko havas pli malnovajn radikojn de parolaj mesaĝoj.

La unua mesaĝista servo, iom simila al stafeto, ekiĝis en la Persa Imperio sub la regado de Ciro. Ciro dissemis tra sia regno regulajn poŝtejojn, kie deĵuris kuristoj, kies tasko estis kuri kaj pasigi la mesaĝon de stacio al stacio. Atesto pri sendado de leteroj en la Persa reĝlando troveblas en la Libro de Ester : "... Kaj li skribos en la nomo de la reĝo Ahasaŝveroŝo kaj subskribos per la ringo de la reĝo kaj sendos librojn (leterojn) en la manon de kuristoj kaj de la ĉevalaj rajdantoj." (Ester, ĉapitro oka).

Inter la plej fruaj leteroj skribitaj en la mezoriento kaj konservitaj ĝis hodiaŭ estas "Amarna Leteroj", kiuj estis skribitaj en la akada lingvo kaj senditaj en la dek-kvara jarcento a.K. fare de rapidaj kuristoj, en boatoj aŭ sur kameloj.

La Mongola Imperio havis ingenian kaj efikan poŝtoservon unikan en la epoko, ofte referencata de fakuloj kiel Ĝam. Ĝi estis tre bone ekipita per zorgitaj vicostacioj konataj kiel örtöö tra la tuta imperio.^[1] Mesaĝisto povis tipe veturi 40 kilometrojn el unu stacio ĝis la venonta, ĉu por ricevi freŝan, ripozitan ĉevalon, ĉu por fidi la poŝtaĵon al venonta rajdanto por sekurigi la plej rapidan poŝtliveradon. Mongolaj rajdantoj regule povis kovri 200 km tage, pli ol la plej rapidaj registroj de Pony Express ĉirkaŭ 600 jarojn poste.

Kvankam la poŝta servo dungis selitaj bestojn kiel ĉevalojn, kamelojn, azenojn kaj mulojn, tamen la besto plej identigita kin la antaŭmoderna poŝta liverado estas la leterkolombo, kiu liveras poŝtaĵojn sen la proksima helpo aŭ gvido de homo. Tiu uzado nomiĝas plej ofte Kolombopoŝto. La ideo malantaŭ sendado de leterkolombo, ĉefe de specio hejmkolombo, baziĝas sur ĝia denaskita trajto ĉiame reveni hejmen kaj bredadita por fari ĝin pli precize. Trejnita leterkolombo kapablas flugi je distanco de pli ol 750 kilometroj tage, kaj kun rapideco de 70 km / h. La mesaĝoj liveritaj per la kolomboj estis skribitaj sur maldika papero rulvolvita en malgrandan rulon kaj alkroĉitan al ĝia kruro. Tiu uzo estis ĉefe grava al armeoj dum bataloj sufiĉe malfrue en la historio ĝis antaŭ la invento de elektronika komunikado. Ekzemple, la rezultoj de la Batalo de Waterloo unue estis transdonitaj al Anglio per leterkolombo. Ankaŭ la novaĵagentejo Reuters je ĝia fundiĝo uzis aron de pli ol 45 leterkolomboj por transdoni novaĵojn kaj akciajn prezojn inter Bruselo kaj Aachen.

Unua Publika Servo[redakti | redakti fonton]

Dum la tuta mezepoko la poŝta servo, kiel menciite, estis destinita nur al ŝtatestroj. En la dekunua jarcento io renoviĝis en la poŝta servo: komenciĝis la taŭga sendado de leteroj per poŝta retpoŝto.

En la komenco de la 16-a jarcento, poŝta servo unue estis organizita inter Vieno, Aŭstrio kaj Bruselo, Belgio, fare de princo Francesco I de Tassis. Du cent jarojn poste membroj de la sama familio administris poŝtajn servojn tra Eŭropo. En 1516, La antaŭulo de la Reĝa Poŝto, konata kiel Master of the Posts (La Majstro de la Afiŝoj), estas establita de Henriko la 8-a de Anglio.

Dume anstataŭ la kuristoj, oni eniris en la servon la poŝtaj veturistoj, kiuj veturis la poŝtan kaleŝon; La distanco inter la stacioj, kie la ĉevaloj estis ŝanĝitaj, nomiĝis "Posta". Male ol hodiaŭ, poŝtaj tarifoj kaj sendokostoj estas truditaj al la ricevinto kaj ne al la sendanto. Ne nur poŝtaj tarifoj diferencis en ĉiu lando kaj ŝtato, sed eĉ inter regionoj de ŝtato estis konsiderindaj diferencoj en tarifoj; Kaj ĉi tiuj estis sufiĉe altaj, tiel ke nur la posedantoj de rimedoj havis la eblon uzi la poŝton libere laŭ sia deziro