Satyajit Ray
.jpg)
Satyajit RAY [satjaĝit re], en bengala: সত্যজিৎ রায়(naskiĝis la 2-an de majo 1921 en Kolkata, mortis la 23-an de aprilo 1992 en Kolkata) estis barata filmreĝisoro el Okcident-Bengalo (kaj verkisto ĉar li verkis siajn filmojn en la bengala lingvo) kaj estas inter la kelkdek grandaj klasikaj majstroj de la tutmonda kino. Ray naskiĝis en la urbo Kolkata el bengala familio elstara en la etoso de artoj kaj literaturo. Startinte sian karieron kiel komerca artisto, Ray venis al sendependa kinarto post renkonto kun la franca reĝisoro Jean Renoir kaj vido de la filmo de Vittorio de Sica modelo de la itala novrealismo nome Ladri di biciclette de 1948 dum vizito al Londono.
Ray reĝisoris 36 filmojn, inklude aktorfilmojn, dokumentajn filmojn kaj kurtfilmojn. Li estis ankaŭ fikcia verkisto, eldonisto, ilustraciisto, kaligrafiisto, muzikkomponisto, grafika desegnisto kaj kinkritikisto. Li aŭtoris kelkajn rakontojn kaj novelojn, ĉefe cele al infanoj kaj adoleskuloj. Feluda, la enketisto, kaj Profesoro Ŝonku, la sciencisto en liaj rakontoj pri scienco-fikcio, estas popularaj roluloj kreitaj de li. Li ricevis honoran doktoriĝon el la Oksforda Universitato kaj li estis la dua H.C. kinisto post Charlie Chaplin.
Lia unua filmo Pather Panchali (kanto de la pado) de 1955 ricevis dekunu internaciajn premiojn, tutmonde famigis lin kaj estis interalie en 1956 honorigita per la speciala premio de la Festivalo de Cannes. Tiu filmo, kun Aparajito kaj Apur Sansar formas la trilogion Apu. Ray faris la scenaron, aktorelekton, muzikon, kaj eldonadon, kaj eĉ desegnis siajn proprajn kredittekstojn kaj reklammaterialon. Ray ricevis multajn premiojn en sia kariero, inklude 32 baratajn naciajn filmopremiojn, nombrajn premijn de internaciaj kinfestivaloj kaj premiceremonioj, kaj eĉ honoran Oskar-premion en 1992. La Registaro de Barato honorigis lin per la medalo Bharat Ratna en 1992.
Satyajit Ray estas konata pro sia humanisma aliro al kinarto. Li studis en Shantiniketan, la Tagora kampara universitato, kie li pasigis multe da tempo aŭskultante okcidentan klasikan muzikon. La kinarto de Ray konsistas en rara miksaĵo de intelekto kaj emocio. Ĝi estas precize regita, detalama, kaj samtempe profunde emociiga al la spektantoj, ne tamen uzante patoson nek troan dramecon.
Vivo kaj kariero
[redakti | redakti fonton]Frua vivo kaj fono
[redakti | redakti fonton]La deveno de Satyajit Ray povas esti spurita reen por almenaŭ dek generacioj.[1] La avo de Ray, nome Upendrakishore Ray Chowdhury estis verkisto, ilustristo, filozofo, eldonisto, amatora astronomo kaj gvidanto de la Brahmo Samaj, religiema kaj socia movado en la 19a jarcento en Bengalio. Li ankaŭ starigis presejon kiel U. Ray kaj Filoj, kiuj formis decidan fonon al la vivo de Satyajit. Sukumar Ray, la filo de Upendrakishore, kaj patro de Satyajit, estis pionira bengala verkisto de sensencaĵa rimo kaj porinfana literaturo, ilustristo kaj kritikisto. Ray estis naskita al Sukumar kaj Suprabha Ray en Kolkata.
Sukumar Ray mortis kiam Satyajit estis apenaŭ trijaraĝa, kaj la familio supervivis per la mizera enspezo de Suprabha Ray. Ray studis en Altlernejo Ballygunge, Kolkata, kaj finis sian BA en ekonomiko en Presidency College, Kolkata, tiam aligita kun la Universitato de Kolkata, kvankam lia intereso ĉiam estis en belartoj. En 1940, lia patrino insistis ke li studu en la Universitato Visva-Bharati ĉe Ŝantiniketan, fondita fare de Rabindranath Tagore. Ray estis malvolonta pro sia amo por Kolkata, kaj la malalta opinio pri la intelekta kulturo ĉe Ŝantiniketan,[2] la persvado kaj la respekto de lia patrino por Tagore finfine konvinkis lin provi. En Ŝantiniketan, Ray aprezis orientan arton. Li poste koncedis ke li lernis multon de la famaj pentristoj Nandalal Bose[3] kaj Benode Behari Mukherjee. Poste li produktis dokumentan filmon, La interna okulo, pri Mukherjee. Liaj vizitoj al Aĝanto, Ellora kaj Elefanta stimulis lian admiron por hinda arto.[4]
En 1943, Ray komencis laboron en D.J. Keymer, Brit-regita reklam-agentejo, kiel "juniora bildigilo", por gajni okdek rupiojn monate. Kvankam li ŝatis vidan dezajnon (grafika dezajno) kaj li estis plejparte terapiata bone, ekzistis malamikeco inter la britaj kaj hindaj dungitoj de la firmao. La britoj estis pli bone pagitaj, kaj Ray sentis ke "la klientoj estis ĝenerale stultaj." [5] Poste, Ray ankaŭ laboris por Signet Press, nova eldonejo komencita fare de D. K. Gupta. Gupta demandis al Ray krei kovrildesegnaĵojn por libroj por esti publikigita fare de Signet Press kaj donis al li kompletan artan liberecon. Ray dizajnis kovrilojn por multaj libroj, inkluzive de Banalata Sen kaj Rupasi Bangla de Jibanananda Das, Chander Pahar de Bibhutibhushan Bandyopadhyay, Maneaters of Kumaon (Hommanĝantoj de Kumaon) de Jim Corbett, kaj Malkovro de Barato de Jawaharlal Nehru. Li laboris pri versio por infanoj de Pather Panchali, klasika bengala romano fare de Bibhutibhushan Bandyopadhyay, renomita kiel Aam Antir Bhepu (La mangosema fajfilo). Dizajnante la kovrilon kaj ilustrante la libron, Ray estis profunde influita per la laboro. Li utiligis ĝin kiel la temon de lia unua filmo, kaj havis siajn ilustraĵojn kiel pafoj en sia pionira filmo.[6]
Kune kun Chidananda Dasgupta kaj aliaj, Ray fondis la Kolkatan Kin-Societon en 1947. Ili montris multajn eksterlandajn filmojn, multajn el kiu Ray rigardis kaj grave studis. Li amikiĝis kun la usona soldataro postenigita en Kolkato dum la Dua Mondmilito, kiu tenis lin informita pri la plej lastaj usonaj filmoj montrataj en la grandurboj. Li konis dungiton de la RAF, norme Norman Clare, kiu kunhavis la entuziasmon de Ray por filmoj, ŝako kaj okcidenta klasika muziko.[7]
En 1949, Ray geedziĝis kun Bijoya Das, sia kuzino kaj delonga koramikino.[8] La paro havis filon, Sandip, kiu nun estas kin-reĝisoro. En la sama jaro, franca direktoro Jean Renoir venis al Kolkato por filmi sian filmon La rivero. Ray helpis al li trovi lokojn en la kamparo. Ray rakontis Renoir pri lia ideo de filmigo Pather Panchali, kiu longe estis sur lia menso, kaj Renoir instigis lin en la projekto.[9] En 1950, D.J. Keymer sendis Ray al Londono por labori pri sia estrejoficejo. Dum liaj tri monatoj en Londono, Ray spektis 99 filmojn. Inter tiuj estis la novrealisma filmon Ladri di biciclette (Bicikloŝtelisto) (1948) de Vittorio De Sica, kiu havis profundan efikon sur li. Ray poste diris ke li venis for el la teatro celkonscia iĝi filmofaristo.[10]
La Apu-jaroj (1950–59)
[redakti | redakti fonton]
Ray decidis utiligi Pather Panchali (1928), la klasikan formadromanon de bengala literaturo, kiel la bazon por sia unua filmo. La duonmembiografia romano priskribas la maturiĝon de Apu, malgranda knabo en bengala vilaĝo.
Ray kolektis nespertan skipon, kvankam kaj lia gazeta fotisto Subrata Mitra kaj artdirektoro Bansi Chandragupta daŭriĝis por realigi bonegan agnoskon. La rolantaro konsistis el plejparte hobiaktoroj. Li komencis filmi fine de 1952 danke al siaj propraj ŝparaĵoj kaj esperis akiri pli da mono post kiam li havis kelkajn erojn filmitaj, sed ne sukcesis je siaj kondiĉoj.[11] Kiel rezulto, Ray filmis Pather Panchali dum pli ol tri jaroj, nekutime longa periodo, surbaze de kiam li aŭ lia produktora ĉefo Anil Chowdhury povis akiri kromajn financon.[11] Li rifuzis financadon el fontoj kiuj deziris ŝanĝon en manuskripto aŭ inspektadon de finita produktado. Li ankaŭ ignoris konsilojn de la registaro por asimili feliĉan finon, sed li ricevis financadon kiu permesis al li kompletigi la filmon.[12] Ray montris fruan filmeron al la usona reĝisoro John Huston, kiu estis en Barato serĉante lokojn por The Man Who Would Be King (La viro kiu volis esti reĝo). La filmero estis de la vidon kiun Apu kaj lia fratino havas de la trajno trairanta la kamparon, la nuran sekvencon kiu Ray ankoraŭ filmis pro lia malgranda buĝeto. Huston informis Monroe Wheeler ĉe la Muzeo de Moderna Arto de Novjorko (MOMA) ke grava talento estis ĉe la horizonto.
Kun prunto de la Okcident-bengala registaro, Ray finfine kompletigis la filmon. Ĝi estis premierita en 1955 al granda kritika kaj populara sukceso. Ĝi gajnis multajn premiojn kaj havis longajn montradojn en kaj Barato kaj eksterlande. En Barato, la reago al la filmo estis entuziasma; The Times of India skribis ke "estas absurde kompari ĝin kun iu alia hinda kino [...] Pather Panchali estas pura kino."[13] En Britio, Lindsay Anderson skribis ardan recenzon de la filmo.[13] Sed, la reago ne estis unuforme pozitiva. Post spektado de la filmo, François Truffaut ŝajne estis dirinta, "mi ne volas vidi filmon de kamparanoj manĝi per siaj manoj." [14] Bosley Crowther, tiam la plej influa kritikisto de The New York Times, skribis kaŭstikan recenzon de la filmo. Ĝia usona distribuisto Ed Harrison estis maltrankviligita ke la revizio de Crowther malemigus spektantarojn, sed la filmo havis escepte longan montradon kiam premierite en Usono.
La internacia kariero de Ray komenciĝis serioze post la sukceso de lia venonta filmo, Aparajito (La nevenkita).[15] Tiu filmo montras la eternan lukton inter la ambicioj de juna viro, Apu, kaj la patrino kiu amas lin.[15] Kritikistoj kiel ekzemple Mrinal Sen kaj Ritwik Ghatak vicigas ĝin pli alte ol la unua filmo de Ray.[15] Aparajito gajnis la Oran Leonon ĉe la Festivalo de Venecio, alportante al Ray konsiderindan agnoskon. Antaŭ kompletigado de La Apu Trilogio, Ray reĝisoris kaj publikigis du aliajn filmojn: la komika Parash Pathar (La ŝtono de la saĝuloj), kaj Jalsaghar (La muzikejo), filmo pri la dekadenco de la Zamindaroj, konsideritaj unu el liaj plej gravaj verkoj.
Farante Aparajito-n, Ray ne planis trilogion, sed post kiam li estis demandita pri la ideo en Venecio, ĝi alparolis tion.[16] Li finis la lastan de la trilogio, Apur Sansar (La mondo de Apu) en 1959. Kritikistoj Robin Wood kaj Aparna Sen eltrovis ke tio estis la supera atingo de la trilogio. Ray lanĉis du el liaj favoraktoroj, Soumitra Chatterjee kaj Sharmila Tagore, en tiu filmo. Ĝi malfermiĝas kie Apu vivas en domo de Kolkata en preskaŭ-malriĉeco. Li iĝas engaĝita en nekutima geedziĝo kun Aparna. La scenoj de ilia vivo kune formas "unu el la klasikaj jesaj bildigoj de la kino de geedzeco."[17] Ili suferspertas tragedion. Post kiam Apur Sansar estis severe kritikita fare de bengala kritikisto, Ray skribis artikolon defendantan ĝin. Li malofte respondis al kritikistoj dum sia filmproduktada kariero, sed ankaŭ poste defendis sian filmon Charulata, lian personan favoraton.[18]
La filmsukcesoj de Ray havis nur malmulte da influo sur lia persona vivo en la venontaj jaroj. Li daŭre vivis kun sia edzino kaj filoj en luita domo, kun sia patrino, onklo kaj aliaj membroj de lia etenda familio.[19]
El Devi al Ĉarulata (1959–64)
[redakti | redakti fonton]
Dum tiu periodo, Ray faris filmojn pri la periodo de la Brita Hindio, dokumentan filmon pri Tagore, komedian filmon (Mahapuruŝ) kaj sian unuan filmon el originala scenaro ('Kanĉenjungha'). Li faris ankaŭ serion de filmoj kiuj, kunkomprenitaj, estas konsiderataj de kritikistoj inter la plej profunde sentitaj portretoj de hindiaj virinoj en kino.[20]
Ray sekvis filmadon post Apur Sansar pere de la filmo de 1960 nome Devi (La diino), filmo en kiu li ekzamenis la superstiĉojn en hinduisma socio. Ŝarmila Tagore stelulis kiel Doyamoyee, juna edzino kiu estas diigita de sia bopatro. Ray estis priokupita ĉu la Centra Servo de Filmatestado povus bloki sian filmon, aŭ almenaŭ devigi lin eltranĉi ĝin, sed Devi ne estis ĉikanita. Je la eksterlanda distribuado, la kritiko el Chicago Reader priskribis la filmon kiel "plena je voluptaj kaj ironiaj nuancoj".[21][22]
En 1961, je insisto de ĉefministro Jawaharlal Nehru, Ray ricevis komision fari dokumentan filmon Rabindranath Tagore, bazite sur la figuro de la fama poeto kaj Nobel-premiito samnoma, okaze de li centjariĝo de lia nasko, omaĝe al la persono kiu plej forte influis sur Ray. Pro la limigita filmado de Tagore, Ray estis defiita de la neceso fari la filmon ĉefe el stata materialo. Li diris, ke tio postulis pli multan laboron ol tri normalaj longaj filmoj.[23]
En la sama jaro, kun Subhas Muĥopadhjaj kaj aliaj, Ray povis revivigi Sandeŝ, nome porinfana gazeto kiun lia avo estis fondinta.[24] Ray estis ŝparante monon dum kelkaj jaroj por fari tion ebla. Duobleco en la nomo (Sandeŝ signifas en bengala lingvo kaj "novaĵojn" kaj popularan dolĉaĵon) markis la tonon de la gazeto (kaj eduka kaj distra). Ray ekdesegnis ilustraĵojn por ĝi, same kiel ekverkis rakontojn kaj eseojn por infanoj. Verkado finfine iĝis rapida enspezofonto.[25]
En 1962, Ray reĝisoris Kanĉenjungha. Bazita sur sia unua originala scenaro, ĝi estis ankaŭ lia unua tutkolora filmo. Ĝi rakontas la historion de altklasa familio kiu pasigas vesperon en Darjeeling, pitoreska monteta urbo en Okcidenta Bengalio. Ili klopodas aranĝi la engaĝigon de la plej juna filino kun altsalajra inĝeniero edukita en Londono. Ray dekomence planis fari la filmon en domego, sed poste decidis filmi en la fama urbo. Li uzis multajn nuancojn de lumo kaj nebulo por montri la kuntiriĝon de la dramo. Ray notis, ke kvankam lia scenaro permesis filmadon dum ajna kondiĉo, la komerca kinlaboristaro en Darjeeling malsukcesi filmi, ĉar ili deziris fari tion nur dum sunlumo.[26] La kritiko de The New York Times de Bosley Crowther publikigis duflankan revizion; li laŭdis Ray pro "milda kaj nekuntiriga" filmado, sed opiniis, ke la roluloj estis kliŝaj.[27]
En 1964, Ray reĝisoris Ĉarulata (La soleca edzino). Unu el la preferita filmoj de Ray, ĝi estis konsiderata de multaj kritikistoj kiel lia plej bonkvalita filmo.[28] Bazita sur rakonto de Tagore nome Nastanirh (Rompita nesto), la filmo rakontas la historion de soleca edzino, Ĉaru, en 19a-jarcenta Bengalio, kaj ŝian kreskantajn sentojn por sia bofrato Amal. En retrospektivaj revizioj, The Guardian nomis ĝin "eksterordinare vigla kaj freŝa",[29] dum The Sydney Morning Herald laŭdis la elekton de la aktorino Madhabi Mukherjee, la bildostilon de la filmo, kaj ties kameramovadojn.[30] Ray diris, ke la filmo enhavas kelkajn el malmultaj difektoj en sia verkaro kaj ke ĝi estas lia nura verko en kiu seokaze li estos farinta ĝin precize en la sama maniero.[31] Je la 15a Berlina Kinfestivalo, Ĉarulata havigis al li Arĝentan Urson al la Plej Bonkvalita Reĝisoro.[32] Aliaj filmoj de tiu periodo estas Mahanagar (La grandurbo), Teen Kanya (Tri filinoj), Abhijan (La ekspedicio), Kapuruŝ (La malkuraĝulo) kaj Mahapuruŝ (Sanktulo). La unua el tiuj, nome Mahanagar ricevis laŭdojn el britaj kritikistoj; Philip French iis, ke ĝi estas unu el la plej bonkvalitaj filmoj de Ray.[33][34]
Ankaŭ en la 1960-aj jaroj, Ray vizitis Japanion kaj kontentis kunsidi kun kinisto Akira Kurosawa, kiun li tre alte aprezis.[35]
Nova reĝisorado (1965–1982)
[redakti | redakti fonton]En la epoko post Ĉarulata, Ray entreprenis variajn projektojn, el fantasto, scienc-fikcio, kaj krimaj historioj ĝis historiaj dramoj. Ray eksperimentis dum tiu periodo, esplorante tiutempajn aferojn de la barata vivo reage al perceptita manko de tiuj aferoj en siaj filmoj.
La unua grava filmo en tiu periodo estas Naĝak (La heroo, 1966), nome historio de kinheroo veturanta trajne kiu kunsidas kun juna, simpatia ĵurnalistino. Steluloj estis Uttam Kumar kaj Sharmila Tagore; en la dudekkvarhora veturado, la filmo esploras la interna konflikto de la ŝajne tre sukcesa kinidolo. Kvankam la filmo ricevis "Premion de la Kritiko" en la Berlina Kinfestivalo, ĝi ĝenerale ne ricevis laŭdan akceptadon.[36]
En 1967, Ray verkis scenaron por filmo nomota The Alien (La eksterulo), bazita sur sia propra rakonto "Bankubabur Bandhu" ("Amiko de Banku Babu"), kiun li estis verkinta en 1962 for la gazeto Sandeŝ. Ĝi estis planita kiel uson-barata kunproduktaĵo kun Columbia Pictures, kaj aktorado de Marlon Brando kaj Peter Sellers en la ĉefaj roloj. Ray surpriziĝis kiam eksciis, ke lia scenaro estis kopirajtigita kaj la pagorajtoj alproprigitaj fare de iu Michael Wilson, kiu dekomence alproksimiĝis al Ray tra ilia komuna amiko, Arthur C. Clarke, por reprezenti lin en Holivudo. Wilson kopirajtigis la scenaron listigitan de Mike Wilson & Satyajit Ray, kvankam li estis kontribuinta per unusola vorto. Ray poste diris, ke li neniam ricevis kompenson pro la scenaro.[37] Post Brando forfalis el la projekto, la produktoroj klopodis anstataŭi lin per James Coburn, sed Ray seniluziiĝis kaj revenis al Kalkato.[37] Columbia klopodis revivigi la projekton, sen atingi sukceson, en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj.
En 1969, Ray reĝisoris unu el siaj komerce plej sukcesaj filmoj; nome muzikfilma fantazio bazita sur porinfana historio verkita de lia avo, nome Goopy Gyne Bagha Byne (Aventuroj de Goopy kaj Bagha).[38] Temas pri la veturo de Goopy la kantisto kaj Bagha la drumisto, kiu kunportas tri donacojn de la Reĝo de Fantomoj, por haltigi venontan militon inter du najbaraj regnoj. Unu el liaj plej multekostaj projektoj, la filmo estis ankaŭ malfacile financebla. Ray abandonis sian deziron filmi ĝin tutkolore, ĉar li malakceptis proponon kiu estus deviginta lin elekti certan aktoron de Bolivudo kiel ĉefa stelulo.[39] Li ankaŭ komponis la kantojn kaj muzikon por la filmo.[40]
Poste, Ray reĝisoris la kinadaptaĵon de romano de la poeto kaj verkisto Sunil Gangopadhyay. Kun muzika motivostrukturo laŭdita kiel pli kompleksa ol tiu de Ĉarulata,[41] Aranyer Din Ratri (1970) (Diurnoj en arbaro) sekvas la historion de kvar urbaj junuloj kiuj iras al arbaroj por libertempo. Ili klopodas lasi siajn ĉiutagajn vivojn malantaŭe, sed unu el ili renkontiĝas virinon, kaj la tuto iĝas profunda studo de la barata meza klaso.[42] Premierita en la Novjorka Kinfestivalo en 1970, kritikisto Pauline Kael verkis "La filmoj de Satyajit Ray povas starigi pli kompleksan sentaron de feliĉo en mi ol la verkaro de ajna alia reĝisoro [...] Neniu artisto faris pli ol Ray por fari nin retaksi la komunajn lokojn".[43] Skribante por la BBC en 2002, Jamie Russell laŭdis la scenaron, ritmon kaj mikson de emocioj.[44] Laŭ la kritikisto Robin Wood, "unusola sceno [de la filmo] ... havigus materialon por mallonga eseo".[41]
Post Aranyer Din Ratri, Ray turnis sin al tiutempa Bengalia vivo. Li kompletigis tion kio iĝis konata kiel la Kolkata trilogio: nome Pratidwandi (1970), Seemabaddha (1971), kaj Jana Aranya (1975), tri filmoj kiuj estis planitaj separate sed havas similajn temojn.[45] La trilogio fokusas al subpremado, kaj masklaj protagonistoj trafas malpermesitaĵojn.[46] Pratidwandi (La kontraŭulo) temas pri idealista juna gradiĝinto; kvankam seniluziigita je la filmofino, li estas ankoraŭ nekorupta. Seemabaddha (Limigita Kompanio) portretas sukcesan viron kiu deflankigas sian moralecon por akiri gajnojn. Jana Aranya (La mezulo) montras junan viron kiu enkotiĝas en la kulturo de korupto por akiri vivtenadon. En la unua filmo, Pratidwandi, Ray enkondukas novajn rakontajn teknikojn, kiel scenoj en negativo, sonĝoscenoj, kaj subitaj retroiroj.[45]
Ankaŭ en la 1970-aj jaroj, Ray adaptis du el siaj popularaj historioj kiel detektivaj filmoj. Kvankam ĉefe celitaj al infanoj kaj junuloj , kaj Sonar Kella (La ora fortikaĵo) kaj Joi Baba Felunath (La Elefanta Dio) iĝis kultaj filmoj.[47] En revizio de 2019 pri Sonar Kella, kritikisto Rouven Linnarz estis impresita de lia uzado de la hindiaj klasikaj muzikinstrumentoj por generi "misteran antaŭeniron".[48]
Ray konsideris fari filmon pri la Bangladeŝa Liberiga Milito de 1971 sed poster forlasis la ideon kaj diris, ke kiel kinisto li estis pli interesata en la laboroj por rifuĝintoj kaj ne por politiko.[49] En 1977, Ray kompletigis Ŝatranĝ ke Ĥilari (La ŝakluduloj), hindustanlingva filmo bazita sur rakonto de Munshi Premchand. La agado okazas en Laknaŭo en la ŝtato Oudh, unu jaron antaŭ la Hindia ribelo de 1857. Komentaro pri aferoj rilataj al la koloniigo de Hindio fare de Britio, estis la unua filmo de Ray en alia lingvo krom la bengala. Ĝi prezentas altprofilan aktoraron inklude Sanjeev Kumar, Saeed Jaffrey, Amjad Khan, Shabana Azmi, Victor Bannerjee kaj Richard Attenborough.[50] Spite la limigitan buĝeton de la filmo, la kritikisto de The Washington Post havigis pozitivan revizion; "Li [Ray] posedas tion kio ofte mankas al multaj trokonsentitaj kinistoj de Holivudo: kompreno de la historio".[51]
En 1980, Ray faris refilmon de Goopy Gyne Bagha Byne, iom pli politika Hirak Rajar Deshe (Regno de Diamantoj). La regno de la malbonula Diamanta Reĝo aŭ Hirok Raj, estas aludo al Barato dum la Urĝa Stato dekretita de Indira Gandhi (1975 - 77).[52] Kun sia laŭdita kurto Pikoo (Taglibro de Pikoo) kaj la horlonga hindilingva filmo Sadgati, tiu estis la kulmino de lia verkaro en tiu periodo.[53]
Kiam E.T. estis publikigita en 1982, Clarke kaj Ray vidis similaĵojn en la filmo kun lia frua scenaro por The Alien; Ray plendis, ke E.T. plagiatis lian scenaron. Ray diris, ke la filmo de Steven Spielberg "ne estus estinta ebla sen mia scenaro de 'The Alien' disponebla tra tuta Usono en mimeografaj kopioj." Spielberg neis plagiaton dirante, "Mi estis knabo en mezlernejo kiam tiu scenaro estis cirkulanta en Holivudo." (Spielberg fakte gradiĝis el altlernejo en 1965 kaj publikigis sian unuan filmon en 1968, ĝuste en la epoko kiam Ray klopodis realigi sian filmon; krome ĉio tio pruvas nenion).[54] Krom The Alien, du aliaj nerealigitaj projektoj kiujn intencis reĝisori estis adaptaĵoj de la antikva hindia epopeo, nome Mahabarato, kaj la romano de E. M. Forster de 1924 nome A Passage to India.[55]
Finaj jaroj (1983–1992)
[redakti | redakti fonton]En 1983, laborante por Ghare Baire (Hejmo kaj la mondo), Ray suferis koratakon; ĝi akre limigis lian produktivecon en la ceteraj naŭ jaroj de lia vivo. Ghare Baire, adaptaĵo de samnoma novelo de Rabindranath Tagore, estis finkompletigita en 1984 kun helpo de la filo de Ray, kiu servis kiel kameraisto ekde tiam antaŭen. La filmo temas pri la danĝeroj de arda naciismo; Li verkis la unuan skizon de scenaro por tiu filmo en la 1940-aj jaroj.[56] Spite krudajn riparaĵojn pro la malsano de Ray, la filmo ricevis kelkajn laŭdojn; la kritikisto Vincent Canby donis al la filmo maksimuman rangigon de kvin steloj kaj laŭdis la ludadon de la tri ĉefaj aktoroj.[57] La filmo enhavas ankaŭ la unua kisosceno montrita en la filmoj de Ray.
En 1987, Ray rekuperiĝis ĝis etendo ke li povis reĝisori en 1990 filmon Ŝaĥa Proŝaĥa (Arbobranĉoj).[58] Ĝi rakontas la historion de maljunulo, kiu estis trairinta vivon de honesteco, kaj ekscias pri la koruptado de tri el liaj filoj. La fina sceno montras la patron trovanta konsolon nur ĉe akompano de lia kvara filo, kiu estas nekorupta sed ankaŭ mense malsana pro kapovundo ricevita kiam li estis studante en Anglio.
La lasta filmo de Ray, nome Agantuk (La strangulo), estas pli malpeza tone sed ne laŭteme; kiam delonge perdita onklo alvenas viziti sian nevinon en Kolkato, li starigas suspektojn pri siaj motivoj. Tio starigas en la filmo ankaŭ demandojn pri la senco de civilizo.[59] Kritikisto Hal Hinson estis impresita, kaj opiniis, ke Agantuk montras "ĉiujn virtojn el majstra artisto en plena matureco".[60]
Troa fumanto sed nedrinkulo, Ray valorigis laboron pli ol io ajn. Li laboris 12 horojn tage, kaj iris dormi nur je la 2a noktomatene. Li ankaŭ ĝuis kolektante antikvaĵojn, manuskriptojn, rarajn gramofonajn diskojn, pentraĵojn kaj rarajn librojn.[61] En 1992, la sano de Ray malboniĝis pro korkomplikaĵoj. Li estis akceptita en hospitalo, sed neniam rekuperiĝis. Du dek kvar horojn antaŭ sia morto, Ray prezentiĝis kun Honora Oskaro ricevita de Audrey Hepburn pere de videoligilo; li estis jam en tre malbona sankondiĉo, sed faris akceptodiskurson, nomante ĝin la "plej bona atingo de [lia] kinkariero."[62] Li mortis la 23an de Aprilo 1992, naŭ tagojn antaŭ sia 71a naskiĝtago.[63]
Famaj filmoj
[redakti | redakti fonton]- Pather Panchali (kanto de la pado) 1955
- Jalsaghar (la muziksalono) 1958
- Mahanagar (la granda urbo) 1963
- Shatranj ke Khilari (la ŝakluduloj) 1977
- Agantuk (la nekonatulo) 1991
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Seton 1971, p. 36
- ↑ Robinson 2003, p. 46
- ↑ Seton 1971, p. 70
- ↑ Seton 1971, paĝoj 71–72
- ↑ Robinson 2003, paĝoj 56–58
- ↑ Robinson 2005, p. 38
- ↑ Robinson 2005, paĝoj 40–43
- ↑ Arup Kr De, "Ties that Bind" de The Statesman, Kolkato, 27a Aprilo 2008. Citaĵo: "Satyajit Ray had an unconventional marriage. He married Bijoya (born 1917), youngest daughter of his eldest maternal uncle, Charuchandra Das, in 1948 in a secret ceremony in Bombay after a long romantic relationship that had begun around the time he left college in 1940. The marriage was reconfirmed in Calcutta the next year at a traditional religious ceremony."
- ↑ Robinson 2005, paĝoj 42–44
- ↑ Robinson 2005, p. 48
- ↑ 11,0 11,1 Robinson 2003, paĝoj 74–90
- ↑ Seton 1971, p. 95
- ↑ 13,0 13,1 Seton 1971, paĝoj 112–15
- ↑ "Filmi Funda Pather Panchali (1955)", The Telegraph. Kontrolita 29a de Aprilo 2006.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 Robinson 2003, paĝoj 91–106
- ↑ Wood 1972, p. 61
- ↑ Wood 1972
- ↑ Ray 1993, p. 13
- ↑ Robinson 2003, p. 5
- ↑ Palopoli S Ghost 'World'. metroactive.com. Arkivita el la originalo je 18a de Majo 2006. Alirita 19a de Junio 2006.
- ↑ . Devi (1a de Januaro 2000). Arkivita el la originalo je 31a de Oktobro 2007. Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ "Satyajit Roy:'মেয়ে মানেই দেবী নয়, মানুষ!' কয়েক দশক আগেই ধর্মান্ধতার গালে কষিয়ে থাপ্পড় দিয়েছিলেন সত্যজিৎ", The Bengali Chronicle, 28a de Julio 2022. Arkivigite je 2022-12-27 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ Robinson 2003, p. 277
- ↑ Barnouw, Erik (1981). "Lives of a Bengal Filmmaker: Satyajit Ray of Calcutta". The Quarterly Journal of the Library of Congress. 38 (2): 60–77. ISSN 0041-7939. JSTOR 29781890.
- ↑ . Satyajit Ray: a moral attitude | Sight & Sound (angle) (20a de Majo 2020). Arkivita el la originalo je 2013-09-05. Alirita 9a de Novembro 2020. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2020-10-03. Alirita 2023-02-17.
- ↑ Robinson 2003, p. 142
- ↑ Crowther, Bosley, "Screen: Satyajit Ray's 'Kanchenjungha':Film Given Premiere at Lincoln Center (Published 1966)", The New York Times, 26a de Julio 1966. (en-US)
- ↑ Robinson 2003, p. 157
- ↑ Bradshaw, Peter, "Charulata review – a vitamin boost for the mind and heart", The Guardian, 21a de Aŭgusto 2014. (en-GB)
- ↑ . Satyajit Ray's classic Charulata is a tale of yearning that retains its poignancy (angle) (2a de Januaro 2014). Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ . Ray, Satyajit – Senses of Cinema (en-US) (Majo 2002). Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ Prizes and Honours 1965. Arkivita el la originalo je 19a de Marto 2015. Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ . The Big City – review (angle) (18a de Aŭgusto 2013). Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ The Big City (angle) (13a de Aŭgusto 2013). Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ When Ray Met Kurosawa (en-GB) (17a de Marto 2010). Alirita 9a de Novembro 2020.
- ↑ Dasgupta 1996, p. 91
- ↑ 37,0 37,1 Ray, Satyajit. Ordeals of the Alien. The Unmade Ray. Satyajit Ray Society. Arkivita el la originalo je 27a de Aprilo 2008. Alirita 21a de Aprilo 2008.
- ↑ . Reimagining Goopy Gyne Bagha Byne, a Satyajit Ray cult classic (angle) (24a de Junio 2018). Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ Seton 1971, paĝoj 291–297
- ↑ The World of Goopi and Bagha: Mumbai Review | Hollywood Reporter (21a de Oktobro 2013). Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ 41,0 41,1 Wood 1972, p. 13
- ↑ Ray, Satyajit, 1921-1992.. (2007) Satyajit Ray : interviews, Cardullo, Bert., 1‑a eldono, Jackson: University Press of Mississippi, p. 53, 180. ISBN 978-1-57806-936-1. OCLC 70176953.
- ↑ Kael, Pauline (17a de Marto 1973). "Lost and Found". The New Yorker. Alirita la 11an de Novembro 2020.
- ↑ . BBC - Films - review - Days and Nights in the Forest (Aranyer Din Ratri) (23a de Julio 2002). Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ 45,0 45,1 Robinson 2003, paĝoj 200–220
- ↑ (1a de Januaro 2020) “Encounters with the Forbidden: Satyajit Ray's Pratidwandi and Jana Aranya”, Film Criticism 44 (1). doi:10.3998/fc.13761232.0044.103.
- ↑ Rushdie 1992
- ↑ . Film Review: Sonar Kella (The Golden Fortress) (1974) by Satyajit Ray (en-US) (28a de Aprilo 2019). Alirita 11a de Novembro 2020.
- ↑ Robinson 2003, p. 206
- ↑ . DVD Review: The Chess Players (en-US) (7a de Aprilo 2007). Alirita 9a de Novembro 2020.
- ↑ Arnold, Gary, "The Chess Players", 6a de Aprilo 1978. (en-US)
- ↑ Robinson 2003, paĝoj 188–189
- ↑ The Brilliance of Satyajit Ray | BAMPFA. Alirita 9a de Novembro 2020.
- ↑ Newman J. "Satyajit Ray Collection receives Packard grant and lecture endowment", UC Santa Cruz Currents online, 17a de Septembro 2001. Arkivigite je 2005-11-04 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ Wallia, C. J. (1996). Book review: Satyajit Ray by Surabhi Banerjee. India Star. Arkivita el la originalo je 14a de Majo 2008. Alirita 31a de Majo 2009. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2008-05-14. Alirita 2023-02-18.
- ↑ Robinson 2003, paĝoj 66–67
- ↑ Canby, Vincent, "Film: By Satyajit Ray", The New York Times, 21a de Junio 1985. (en-US)
- ↑ Robinson 2003, p. 353
- ↑ Robinson 2003, paĝoj 353–364
- ↑ Hinson, Hal, "The Stranger", 6a de Oktobro 1995.
- ↑ . A FILM-MAKER FILMED (angle) (8a de Junio 2002). Alirita 10a de Novembro 2020.
- ↑ Acceptance Speeches: Satyajit Ray. Academy of Motion Picture Arts and Sciences. Arkivita el la originalo je 20-a de oktobro 2014. Alirita 22a de Aprilo 2013.
- ↑ "Satyajit Ray dead", The Indian Express, 24a de Aprilo 1992, paĝo 1.
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Biswas, M, ed. (2006). Apu and after: Revisiting Ray's cinema. Seagull Books. ISBN 978-1-905422-25-8.
- Cooper, D (2000). The Cinema of Satyajit Ray: Between Tradition and Modernity. Cambridge University Press. ISBN 0-521-62980-2. [1]
- Dasgupta, C (1996). The cinema of Satyajit Ray. Penguin India. ISBN 0-14-024780-7.
- Ganguly, S (2001). Satyajit Ray: In search of the modern. Indialog. ISBN 81-87981-04-0.
- Y, Ishaghpour (2002). Satyajit Ray, l'Orient et l'Occident. Volume 24 of Les essais. Différence. ISBN 2-7291-1401-7.
- Mitra, S (1983). "The Genius of Satyajit Ray". India Today.
- Nandy, A (1995). "Satyajit Ray's Secret Guide to Exquisite Murders". The Savage Freud and Other Essays on Possible and Retrievable
- Selves. Princeton University Press. ISBN 0-691-04410-4.
- Nyce, B (1988). Satyajit Ray: A Study of His Films. Praeger Publishers. ISBN 0-275-92666-4.
- Ray, S (1993). Our films, their films (3 ed.). Asia Book Corp of Amer. ISBN 0-86311-317-6.
- Ray, S (1994). My Years with Apu. Viking. ISBN 0-670-86215-0.
- Ray, S (2005). Speaking of films. Penguin India. ISBN 0-14-400026-1.
- Robinson, A (2003). Satyajit Ray: The Inner Eye: The Biography of a Master Film-Maker. I. B. Tauris. ISBN 1-86064-965-3.
- Robinson (2005). Satyajit Ray: A Vision of Cinema. I. B. Tauris. ISBN 1-84511-074-9.
- Rushdie, S (199). Imaginary Homelands. Penguin. ISBN 0-14-014036-0.
- Santas, Constantin (2002). Responding to film: A Text Guide for Students of Cinema Art. Rowman & Littlefield. ISBN 0-8304-1580-7.
- Seton, Marie (1971). Satyajit Ray: Portrait of a director. Indiana University Press. ISBN 0-253-16815-5.
- Wood, R (1972). The Apu trilogy. November Books Ltd. ISBN 0-85631-003-4.
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- retejo satyajitray.org
- biografio anglalingva pri li en tiu retejo Arkivigite je 2003-08-11 per la retarkivo Wayback Machine
- sekcio pri li en la retejo parabaas.com
- plena listo de la filmoj kiujn li reĝisoris Arkivigite je 2017-12-12 per la retarkivo Wayback Machine
