Ĥaim Naĥman Bjalik
| Ĥaim Naĥman Bjalik | ||
|---|---|---|
| ||
| Persona informo | ||
| חיים נחמן ביאליק חיים נחמן ביאַליק | ||
| Naskiĝo | 6-an de januaro 1873 en Ivnytsia, Zhytomyr uezd,  Rusia Imperio
| |
| Morto | 4-an de julio 1934 (61-jaraĝa) en Vieno | |
| Tombo | Trumpeldor cemetery (en)   vd
| |
| Lingvoj | jido • hebrea • germana • rusa vd | |
| Ŝtataneco | Rusia Imperio Brita mandato Palestino vd
| |
Subskribo 
| ||
| Familio | ||
| Edz(in)o | Manya Bialik (en) vd
| |
| Profesio | ||
| Okupo | poeto tradukisto eseisto verkisto eldonisto redaktisto vd
| |
| Aktiva en | Brita mandato Palestino vd | |
| Aktiva dum | 1890–1934 vd | |
| Verkado | ||
| Verkoj | Sefer HaAggadah ❦ To the Bird ❦ Q12406634 ❦ Q12408578 ❦ In the City of Slaughter ❦ Q16130954 vd | |
| vd | Fonto: Vikidatumoj | |
Ĥaim Naĥman BJALIK (hebrea: חיים נחמן ביאליק; La 9-a de januaro 1873 - la 4-a de julio 1934) estis kaj jida kaj hebrea poeto, verkisto, eseisto, tradukisto, redaktisto kaj eldonisto, kiu multe influis la modernan hebrean kulturon, kaj ricevis la titolon de "Nacia poeto".
La verkoj de Bjalik estis tradukitaj en multajn lingvojn, inkluzive de multaj tradukoj en la anglan, la francan, la germanan, la rusan, la araban kaj la jidan. Internacie en la latinlitera literaturo, li estas konata per nomformo de Chaim Nachman Bialik aŭ Hayim Nahman Bialik aŭ en similaj formoj.
Vivo
[redakti | redakti fonton]Naskita en vilaĝo najbara al Ĵitomir, en Volinio, en la setla zono de la Rusa Imperio (hodiaŭ parto de Ukrainio) al Dina Privat kaj Isaac Joseph Bjalik, posedanto de taverno. Junaĝe li estis orfigita de sia patro, kaj translokiĝis por vivi ĉe sia tre religiema avo, Jaakow Mosze Bjalik. Li ricevis tradician judan edukon kaj komencis lerni pri eŭropa literaturo. Pri orfeco kaj liaj travivaĵoj de la scenoj de la taverno, kie lia patro estis humiligita provizante servojn al ebriaj homoj, estis reflektitaj en la verkado de Bjalik, kaj precipe en la ciklo de kantoj "Orfeco".
En la aĝo de 17, li enskribiĝis en jeŝivo en Wołcoyn (nun Belorusio). Li kalkulis ricevi ne nur talmudan edukadon tie sed ankaŭ ĝeneralaj lernindaĵoj kaj lernendaĵoj, sed rezulte de lia seniluziiĝo en la instruplano kaj la konflikto inter tradiciistoj kaj Haskala- subtenantoj en la yeshiva , Bjalik forlasis lernejon kaj iris al Odeso, la centro de moderna juda kulturo en tiu tempo. Tie li pli serioze lernis la rusan kaj la germanan, kaj gajnis sian porvivaĵon per instruado de la hebrea. Li ankaŭ aliĝis al Ĥibat Cion, nacia organizo pli frua al cionismo.
En Odeso
[redakti | redakti fonton]En 1892, Bjalik venis al Odeso, la grandurbo kiu estis centro por ĝenerala kulturo kaj ankaŭ grava centro por juda kaj hebrea kulturo kaj kreado en tiu tempo. Tiu urbo iĝis lia ĉefa loĝejo por la plej granda parto de lia plenkreskula vivo, kie li kreis la plej grandan parton de sia literatura verko. Dum ĉi tiu tempo de pli ol dudek jaroj estas nomata lia "ora epoko".
Lia unua kolekto de kantoj estis publikigita en 1901. La amkantoj de Bjalik reflektas larĝan gamon de emocioj: pasio miksita kun timo pro esti engaĝita en laŭErosa amoro, kulpsentoj, kaj la serĉo de kongrua animo.
En 1903, en la aĝo de tridek jaroj, li kompilis aŭtobiografian liston. Bjalik skribis en ĝi: "En Odeso mi provis legi iom el la klasika rusa literaturo kaj 'malfermiĝis miajn okulojn' (leginte Gogol, Dostojevskij, ktp). Sekve de la Chisinau-tumultojn (Pogromo de Kiŝinevo) tiun jaron, Bjalik skribis du el siaj plej konataj verkoj: "Pri la buĉado" (Al Ha-Sĥita) kaj "En la Urbo de Murdo" ( (Be-ir ha-harega).
Bjalik partoprenis en tri cionismaj kongresoj, la Oka Kongreso en 1907, la 11-a Kongreso en 1913 kaj la 17-a Kongreso en 1931, kaj vizitis Eretz Israelon por la unua fojo (kune kun sia amiko Rabnitzky) en 1909. Li estis ricevita kun granda admiro fare de la malgranda juda komunumo en Eretz Israelo. Akompaninta lin en parto de sia vojaĝo estis la juna verkisto S"J Agnon, kiu vivis en Jafo. Tiel komenciĝis la amikeco de Bjalik kaj Agnon, kiu daŭris ĝis la morto de Bjalik.
Bjalik tradukis kelkajn eŭropajn klasikajn verkojn en la hebrean, inkluzive de mallongigita versio en la rusa de la ĉefverko (originale la hispana) "Don Quijote " de Miguel de Cervantes, "Julius Caesar" de Shakespeare, "Wilhelm Tal" de Schiller, kantoj de Heinrich Heine Kaj ankaŭ el la jida "La Obsedo " de Ŝ. An-Ski.
Establita kun Ravnitzky kaj Shmaryahu Levin, la eldonejo de " Dvir ", kaj kompilis kun Ravnitzky la " Libro de Haggadah " (1908 - 1911), sed malantaŭ la pliigita okupiteco pri eseoj, tradukado kaj praktika kompilo staris severa krizo en la vivo de Bjalik, kiam samtempe kiam oni parolis pri pli kaj pli kiel la nacia poeto, li sentis, ke la fonto de lia poezia verko sekiĝis. "Zanaĥ lo zalzal" verkita en 1911 estis ia lamento anticipe pri la atendata perdo:
Post tio, Bjalik apenaŭ plu verkis poezion. Ĝis sia morto en 1934 li verkis nur naŭ pliajn poemojn. Kvar kantoj estis verkitaj en 1915 - 1916, du en 1923 kaj tri en 1931.
En 1918 li fondis en Odeso kun Rabnitzky kaj Drojanov la kolekton de "memuaroj, etnografio kaj folkloro - rekordoj", kiu celis esprimi la ekziston kaj tradicion de ĉiuj diasporoj de Israela popolo. Ĝis 1921, Bjalik vivis preskaŭ senhalte en Odeso. Tiun saman jaron, pro la malfavora politika situacio lia eldonejo estis fermita fare de la komunistaj aŭtoritatoj. Sekvante la personan intervenon de rusa verkisto Maksim Gorkij kaj laŭ speciala ordono de Lenin, Bjalik estis permesita forlasi Sovetuniono kun grupo de pluraj judaj verkistoj.
En la lando de Izrael
[redakti | redakti fonton]En 1924 , Bjalik kaj lia edzino enmigris al Eretz Israelo, kaj jaron kaj duonon poste ili translokiĝis al domo speciala konstruita por li en Tel-Avivo, kaj Bjalik kontribuis multe al igi ĝin la kultura kaj literatura centro de la Jiŝuv. Komence de 1927, li enkondukis la " Oneg Shabbat" tradicion - kulturajn renkontiĝojn okazigitajn ĉiun sabata posttagmezo, en kiuj prelegoj estis donitaj pri larĝa gamo de temoj, inkluzive de literaturo, historio, judismo kaj penso, fare de la plej bonaj prelegantoj kaj akademiuloj.
Tamen li apenaŭ verkis poezion tiam. Alkroĉite al la Aŝkenazia elparolo de la hebrea kun peza akĉento (sur la antaŭlasta silabo), nekapabla skribi por Eretz-israelaj ricevantoj, Prononcante en sefarda akcento (por la lasta silabo de vorto).
Bjalik estas konsiderita noviganto en hebrea poezio, kaj influis poetojn kiuj venis post li kaj estis nomitaj "Generacio de Bjalik", inkluzive de Jaakov Steinberg kaj Jaakov Fichman. Lia influo sur ili estas de la elementoj de bilda lingvo kaj la elementoj de literaturaj ĉeftemoj.
Bjalik ricevis la titolon de "Nacia Poeto" ne nur pro la kvalito de sia poezio, sed ankaŭ pro sia poezia respondo al okazaĵoj de nacia graveco.
Bjalik apartigis religiajn kredojn de la kontinueco de juda kulturo. Laŭ lia opinio, la plena grandeco kaj profundo de juda kreado kaj tradicio ne devus esti komprenitaj nur en religiaj esprimoj, kaj devus esti daŭrigitaj adaptante ĝin al la nuntempo. En ĉi tiuj rilatoj li estis la definitiva disĉiplo de Ahad Ha'am . Kelkaj elementoj povas esti identigitaj en lia doktrino por tiu kontinueco - kolekto de ĉefverkoj en la juda librobretaro kiel kernfontoj por la studo de la tuta nacio; Donante centran gravecon al konservado de la unikeco de la Ŝabato precipe publike; Daŭre festi la festotagojn kun adaptiĝo al la novaj tempoj; Daŭrigo kaj renovigo de la hebrea lingvo.
Bjalik enkondukis parollingvajn kaj memkreitajn esprimojn en poezian hebrean. Li verkis poemojn por infanoj kaj aludis popolan poezion. En siaj verkoj li aludis kaj la tradicion de rabena judismo kaj la ideon de cionismo. Li enkondukis silabotonan mezuron en la hebrean poezion.
Antaŭ ĉio, tamen, Bjalik, kune kun aliaj judaj verkistoj kaj ĵurnalistoj de sia generacio, kontribuis al la ĉitiea kaj ĉitiama moderna hebrea lingvo (revernakularigo), restarigante la hebrean al la funkcio de parollingva lingvo, lingvo uzata ne nur en liturgio kaj poezio, sed en ĉiuj sferoj de vivo).
Li mortis en Vieno pro koratako post operacio. Li estis entombigita en la Trumpeldor tombejo de Tel-Avivo.
Taksado de lia poezio
[redakti | redakti fonton]Laŭ Bjalik, kultura vivo implikas lingvon, literaturon, kreadon kaj arton, sed ĝi rilatas pli al vivmanieroj, komunaj decidoj, konstruado de multaj aŭtoritatoj de certa naturo kaj profunda engaĝiĝo. Bjalik asertis ke kulturo sen halakhah estas "masturba kulturo." Bjalik metis la sabaton en la centron de sia kultur-halaĥa koncepto.
La ideo kaj aplikado de sepa tago de la semajno, en kiu oni praktikas sanktecon, tagon de ripozo kaj ekspansio de la animo, de socia justeco kaj egaleco, de kulturo kaj kreado, de familio kaj amikeco, estas por Bjalik, la fundamento de la hebrea kulturo kaj ĝia granda donaco al mondkulturo.
Du periodoj en la evoluo de Bjalik kiel poeto. Unu, la lirika poeto kiun multaj orienteŭropaj judoj identigis kun liaj poemoj pri lia malriĉa infanaĝo. La dua, la poeto de turmento kaj riproĉo kronita de la publiko, de devotoj same kiel de liberaloj, naciuloj kiel asimilitoj, kiel la nacia poeto. Li tiam estis publike identigita kiel mirakla poeto, kiel poeto de malĝojo kaj kolerego, kiel poeto-profeto.
Bjalik komencis siajn klopodojn renovigi la hebrean lingvon ĉe la Volozhin Yeshiva kaj daŭris en tiu kampo dum sia tuta vivo. Li estis membro de komisionoj por vortaj novigoj en lokoj kiel ekzemple kloakigo, elektro, teknologio kaj presado. Li renovigis pli ol 300 vortojn, donante novan signifon al ĉirkaŭ 100 vortoj.
Bjalik estas unu el la poetoj, kies kantoj estas plej komponitaj en hebrea kanto . Komencante kun lia unua kanto "Al la Birdo" kaj daŭrigante kun kantoj kiel " Birkat Am " [1] (" Estu forta "), "En somera tago, varma tago", [2] "La maro de silento rivelas sekretojn", [3] " Post mia morto ", [4] " Metu min sub vian flugilon " aŭ " Eliru ."
Lia publika figuro
[redakti | redakti fonton]De frua stadio de lia arta kariero, Bjalik akiris larĝan rekonon kiel nacia poeto, kaj estis konata pro sia granda influo en la publika vivo, kaj alta statuso kiun malfacilas trovi paralelojn inter intelektuloj hodiaŭ. Lia laboro eniris la hebrean literaturan kanonon, kaj estas instruita en elementaj kaj mezlernejoj kaj esplorita en universitatoj. Ampleksa teoria literaturo pri ĝi estis publikigita tra la jaroj. Pluraj eldonoj de la komplekso de Bjalik estis publikigitaj, inkluzive de la "Jubilea Libro" kiu estis publikigita en la kvindeka jaro da lia vivo, en 1923. Eldonoj aperintaj post lia morto ankaŭ inkluzivas kromajn skribaĵojn pri la verkoj publikigitaj dum lia vivo - leteroj, paroladoj, diversaj listoj kaj verkoj kaŝitaj el lia arkivo.
Memorigo
[redakti | redakti fonton]
Verkaro
[redakti | redakti fonton]En Esperanto aperis
[redakti | redakti fonton]De Amir Naor kaj publikigita en BA25 sub Tradukita poezio
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ ברכת עם, ב"פרויקט בן-יהודה"
- ↑ ביום קיץ, יום חום, ב"פרויקט בן-יהודה"
- ↑ ים הדממה פולט סודות, ב"פרויקט בן-יהודה"
- ↑ אחרי מותי, ב"פרויקט בן-יהודה"