Paruliedoj

Kiel legi la taksonomion Paruliedoj
Flavgorĝulo Geolyphis trichas
Biologia klasado
Regno: Bestoj Animalia Filumo: Ĥorduloj Chordata Klaso: Birdoj Aves Ordo: Paseroformaj Passeriformes Familio: Paruliedoj, Parulidae (Wetmore kaj aliaj, 1947)
Genroj
Vermivora Parula Dendroica Catharopeza Mniotilta Setophaga Protonotaria Helmitheros Limnothlypis Seiurus Oporornis Geothlypis Microligea Teretistris Leucopeza Wilsonia Cardellina Ergaticus Myioborus Euthlypis Basileuterus Zeledonia Icteria Granatellus Xenoligea
Aliaj Vikimediaj projektoj

La Paruliedoj (Parulidae), estas specioriĉa familio el la ordo de la Paseroformaj birdoj. La familio ampleksas 25 genrojn. Temas pri grupo de malgrandaj ofte koloregaj paserinaj birdoj. Plej parto estas arboremaj, kvankam kelkaj, kiel la Orverta parulio kaj la aliaj specioj de la genro Seiurus, estas surgrundemaj. Plej parto estas insektomanĝantaj.

La scienca nomo de tiu familio, Parulidae aŭ Paruliedoj, originiĝis el la fakto ke Linnaeus en 1758 nomis la Nordan parulion kiel paruo, Parus americanus, kaj, kiam taksonomio disvolviĝis, la genronomo estis modifita unue al Parulus kaj poste al nuna Parula. La familinomo kompreneble devenas el tiu genro.

Disvastiĝo

Paruliedoj ekskluzive troviĝas en Ameriko. Ili vivas en malsamaj vivejoj, kiel arbustaroj, marĉoj, foliarbaroj, koniferarbaroj kaj manglejoj, de Kanado ĝis al Sudameriko kaj loĝas prefere en la superaj regionoj de la arboj. Nur malmultaj specioj vivas sur la grundo aŭ grundoproksime. La plej multaj specioj, kiuj vivas kaj kovas en la sudo, estas nemigrantaj birdoj. La specioj, kiuj disvastiĝis en la nordo kaj tie havas siajn kovregionojn, apartenas al la migrantaj birdoj.

Ŝajne tiu grupo originiĝis en norda Centrameriko, kie pluestas plej granda diverseco kaj nombraj specioj. El tie ili disvastiĝis norden dum interglaĉera periodo, ĉefe kiel migrantoj, revene al la praregiono vintre. Du genroj, Myioborus kaj Basileuterus ŝajne frue koloniigis Sudamerikon, eble antaŭ kiam ambaŭ kontinentoj estis ligataj, kaj havigis plej partoj de la specioj de tiu regiono.

Distingiloj

La korpo de la Paruliedoj estas de 10 ĝis 19 centimetrojn longa. La plej malgranda specio estas la Lucia vermivoro (Vermivora luciae), de ĉirkaŭ 6.5 g kaj 10.6 cm. La plej granda specio dependas el la vera taksonomio de la familio. Tradicie ĝi estis listata kiel Flavabrusta ikterio, de 18.2 cm. Sed tiu povus ne esti paruliedo, kiel ĉiuj specioj de Seiurus kaj la Sempera parulio, ĉiuj el kiuj povas superi 15 cm kaj 21 g, kaj ili povus estis konsiderataj la plej grandaj.

Karaktera ĉe tiu malgranda, svelta birdo estas la mallarĝa, pinta beko. La plumaro havas ampleksan spektron da koloroj, de hel- ĝis malhelbruna, de hel- ĝis malhelgriza, de oliva bruno ĝis sufiĉa, brila ruĝo, flavo aŭ bluo. Antaŭ ĉio la kovovestaĵo aspektas pompkolora.

La seksoj de la specioj en la tropikaj regionoj estas samkoloraj kaj portas ofte dum la tuta jaro kolororiĉan plumaron. Ĉe la nordaj migrantaj Paruliedoj la masklo ekster la kova tempo portas la saman koloron kiel la ino. Kiam en aŭtuno ili atingas la travintrajn regionojn en la sudo, la masklo ŝanĝas la kovovestaĵon kontraŭ la ripozvestaĵo. Antaŭ ol ili forlasas sian travintroregionon en la sudo kaj flugas al la nordo, ili denove surmetas sian kovovestaĵon, ĉar ili bezonos reklami teritoriojn kaj allogi inojn: tio okazas ĉefe en la granda genro Dendroica. Temas pri seksa duformismo, sed ĉiukaze estas esceptoj al tiu distribuado inter migrantaj kaj nemigrantaj specioj. La specioj de Seiurus kaj ĉefe la Orverta parulio estas tre migrantaj, sed havas identajn masklajn kaj inajn plumarojn, dum la ĉefe tropikaj kaj loĝantaj flavgorĝuloj estas duformaj. Ankaŭ la Granatellus montras seksan dimorfismon, sed pro ĵusaj genetikaj analizoj ili moviĝis al la familio de la Kardinaledoj.

Ilia kantartoj ne estas speciale evoluintaj. Sed se ili kantas, ili tre persiste koncertas. Ilia voĉo havas altatonan kaj teneran tonon. Escepto estas la plej granda paruliedo nome la Flavabrusta ikterio (Icteria virens). Ĝia voĉo estas bastona kaj laŭta.

Nutrado

La paruliedoj nutras sin per multaj diversaj insektoj, kiel skaraboj, raŭpoj, papilioj aŭ muŝoj, samkiel per araneoj kaj limakoj. Krome per fruktoj kaj plantopartoj. La insektojn ili bekpikas de la folioj kaj arboj aŭ predas flugante.

Reproduktado

Ĉe la Paruliedoj en la nordo precipe la inoj konstruas la neston. La maskloj nur fojfoje partoprenas en ĝi. La nestoj havas diversajn formojn kaj varias, samkiel la nestosituo, de specio al specio. Je la arboj oni vidas plej ofte pelvetoformajn nestojn, kiuj aŭ estas supre malfermaj, aŭ, se fermitaj, havas flankan enirejon. Iuj specioj ekloĝas en forlasitaj pego-truoj aŭ en nestoskatoloj. La ovaro konsistas el kvar ĝis kvin ovoj, kiujn la ino sola elkovas.

Ĉe la tropikaj specioj de la Paruliedoj la nestoj ofte situas dense ĉe la grunda vegetaĵaro. La ovaro konsistas el nur du ĝis tri ovoj, ĉar la idoj ĝuas pli da atento kaj la patro plie certas ke li estas patro. La maskloj partoprenas plie en la nestokonstruado kaj idarzorgado.

Genroj kaj specioj

Laŭ moderna sistematiko la familio Paruliedoj enhavas 120 speciojn en 18 genroj.

Bildo	Genro	Specioj
	Seiurus Swainson, 1827	Orverta parulio, Seiurus aurocapilla
	Helmitheros Rafinesque, 1819	Vermivora parulio, Helmitheros vermivorum
	Parkesia Sangster, 2008	Akvoparulio, Parkesia noveboracensis Motacilparulio, Parkesia motacilla
	Vermivora Swainson, 1827	Baĉmana vermivoro, †Vermivora bachmanii (Formortinta inter 1988 kaj 2023) Bluflugila vermivoro, Vermivora cyanoptera Orflugila vermivoro, Vermivora chrysoptera
	Mniotilta Vieillot, 1816	Zebroparulio, Mniotilta varia
	Protonotaria Baird, 1858	Protonotario, Protonotaria citrea
	Limnothlypis Stone, 1914	Limnotlipo, Limnothlypis swainsonii
	Oreothlypis Ridgway, 1884	Fajrgorĝa parulio, Oreothlypis gutturalis Blankabrova parulio, Oreothlypis superciliosa
	Leiothlypis Sangster, 2008	Migra vermivoro, Leiothlypis peregrina Oranĝkrona vermivoro, Leiothlypis celata Kolima vermivoro, Leiothlypis crissalis Lucia vermivoro, Leiothlypis luciae Ruĝeckrona vermivoro, Leiothlypis ruficapilla Virginia vermivoro, Leiothlypis virginiae
	Leucopeza Sclater, 1876	Sempera parulio, Leucopeza semperi
	Oporornis Baird, 1858	Grizkapuĉa parulio, Oporornis agilis
	Geothlypis Cabanis, 1847	Komuna flavgorĝulo, Geothlypis trichas Beldinga flavgorĝulo, Geothlypis beldingi Altamira flavgorĝulo, Geothlypis flavovelata Bahama flavgorĝulo, Geothlypis rostrata Olivkrona flavgorĝulo, Geothlypis semiflava Meksika flavgorĝulo, Geothlypis speciosa Maskoparulio, Geothlypis aequinoctialis Suda flavgorĝulo, Geothlypis velata Nigravizaĝa flavgorĝulo, Geothlypis auricularis Panama flavgorĝulo, Geothlypis chiriquensis Grizkrona flavgorĝulo, Geothlypis poliocephala Nelsona flavgorĝulo, Geothlypis nelsoni Okulringa parulio, Geothlypis tolmiei Nigrakapa parulio, Geothlypis philadelphia Nigramaska parulio, Geothlypis formosa
	Catharopeza P.L. Sclater, 1880	Sanktavincenta parulio, Catharopeza bishopi
	Setophaga Swainson, 1827	Plumboparulio, Setophaga plumbea Angela parulio, Setophaga angelae Jamajka parulio, Setophaga pharetra Kapuĉparulio, Setophaga citrina Ruĝvosta parulio. Setophaga ruticilla Kirtlanda parulio, Setophaga kirtlandii Tigroparulio, Setophaga tigrina Lazura parulio, Setophaga cerulea Norda parulio, Setophaga americana Flavventra parulio, Setophaga pitiayumi Magnolia parulio, Setophaga magnolia Kaŝtana parulio, Setophaga castanea Oranĝgorĝa parulio, Setophaga fusca Ora parulio, Setophaga petechia Kaŝtanflanka parulio, Setophaga pensylvanica Stria parulio, Setophaga striata Bludorsa parulio, Setophaga caerulescens Palmoparulio, Setophaga palmarum Grizvanga parulio, Setophaga pityophila Pinparulio, Setophaga pinus Flavpuga parulio, Setophaga coronata Flavgorĝa parulio, Setophaga dominica Vitelina parulio, Setophaga vitellina Preria parulio, Setophaga discolor Adelajda parulio, Setophaga adelaidae Barbuda parulio, Setophaga subita Sanktalucia parulio, Setophaga delicata Gracparulio, Setophaga graciae Grizdorsa parulio, Setophaga nigrescens Taŭnsenda parulio, Setophaga townsendi Okcidenta parulio, Setophaga occidentalis Orvanga parulio, Setophaga chrysoparia Flavvanga parulio, Setophaga virens
	Myiothlypis Cabanis, 1850	Orverda parulio, Myiothlypis luteoviridis Sanktamarta parulio, Myiothlypis basilica Blankastria parulio, Myiothlypis leucophrys Flaveca parulio, Myiothlypis flaveola Suda parulio, Myiothlypis leucoblephara Nigrakresta parulio, Myiothlypis nigrocristata Markata parulio, Myiothlypis signata Flavvosta parulio, Myiothlypis fulvicauda Riverparulio, Myiothlypis rivularis Duzona parulio, Myiothlypis bivittata Orventra parulio, Myiothlypis chrysogaster Ĉokoa parulio, Myiothlypis chlorophrys Blankabrida parulio, Myiothlypis conspicillata Grizbrusta parulio, Myiothlypis cinereicollis Orgriza parulio, Myiothlypis fraseri Fajrkrona parulio, Myiothlypis coronata
	Basileuterus Cabanis, 1848	Grizkapa parulio, Basileuterus griseiceps Orkrona parulio, Basileuterus culicivorus Blankaventra parulio, Basileuterus culicivorus hypoleucus Trizona parulio, Basileuterus trifasciatus Ruĝkapa parulio, Basileuterus rufifrons Kaŝtanĉapa parulio, Basileuterus delattrii Orbrova parulio, Basileuterus belli Nigravanga parulio, Basileuterus melanogenys Panama parulio, Basileuterus ignotus Tristria parulio, Basileuterus tristriatus Jungasa parulio, Basileuterus punctipectus Nigrorela parulio, Basileuterus melanotis Takarkuna parulio, Basileuterus tacarcunae Larmoparulio, Basileuterus lachrymosus
	Cardellina Bonaparte, 1850	Kanada parulio, Cardellina canadensis Nigrakrona parulio – Cardellina pusilla Ruĝfrunta parulio – Cardellina rubrifrons Ruĝa parulio – Cardellina rubra Rozkapa parulio – Cardellina versicolor
	Myioborus Baird, 1865	Bunta blankavostulo, Myioborus pictus Ardeza blankavostulo, Myioborus miniatus Ruĝeckrona blankavostulo, Myioborus brunniceps Flavkrona blankavostulo, Myioborus flavivertex Blankafrunta blankavostulo, Myioborus albifrons Orfrunta blankavostulo, Myioborus ornatus Okulvitra blankavostulo, Myioborus melanocephalus Koluma blankavostulo, Myioborus torquatus Flavvizaĝa blankavostulo, Myioborus pariae Blankavizaĝa blankavostulo, Myioborus albifacies Kardona blankavostulo, Myioborus cardonai Brunkrona blankavostulo, Myioborus castaneocapillus

Literaturo

• Jon Curson: New World Warblers (New Mermaids), 1994 - ISBN 0-7136-3932-6

Eksteraj ligiloj

• Videos über Waldsänger an Internet Bird Collection