Konkero de Ameriko: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [kontrolita revizio] |
| Linio 65: | Linio 65: | ||
Io simila okazis ĉe la [[Inkaa imperio]], malvenkita [[Francisco Pizarro]] en [[1531]]. La unua epidemio de [[variolo]] okazis en 1529 kaj mortigis inter aliajn la imperiestron [[Huayna Capac]], patro de [[Ataŭalpo]]. Novaj epidemioj de variolo eksplodis en 1533, 1535, 1558 kaj 1565, kaj same de [[tifo]] en 1546, [[gripo]] en 1558, [[difterio]] en 1614 kaj [[morbilo]] en 1618.<ref>Mann, Charles (2006). ''1491''; Madrid:Taurus, pag. 133</ref> Dobyns ĉirkaŭkalkulis, ke 90 % de la populacio de la Inkaa Imperio mortis pro tiaj [[epidemio]]j. |
Io simila okazis ĉe la [[Inkaa imperio]], malvenkita [[Francisco Pizarro]] en [[1531]]. La unua epidemio de [[variolo]] okazis en 1529 kaj mortigis inter aliajn la imperiestron [[Huayna Capac]], patro de [[Ataŭalpo]]. Novaj epidemioj de variolo eksplodis en 1533, 1535, 1558 kaj 1565, kaj same de [[tifo]] en 1546, [[gripo]] en 1558, [[difterio]] en 1614 kaj [[morbilo]] en 1618.<ref>Mann, Charles (2006). ''1491''; Madrid:Taurus, pag. 133</ref> Dobyns ĉirkaŭkalkulis, ke 90 % de la populacio de la Inkaa Imperio mortis pro tiaj [[epidemio]]j. |
||
== Debato pri ebla genocido kaj detruo de la indiĝenaj kulturoj ==<!-- |
|||
[[Dosiero:Matanza de Cholula - Lienzo de Tlaxcala.jpg|thumb|220px|[[Lienzo de Tlaxcala]] (1552). La [[Matanza de Cholula]]. Algunos sectores sostienen que estos cuadros callan los crímenes perpetrados por los nativos como los [[sacrificios humanos]] y el [[canibalismo]], y que los conquistadores habrían beneficiado a los pueblos indígenas protegiéndolos de esos actos. Como argumento citan el relato de [[Bernal Díaz del Castillo]], cronista de los conquistadores, quien cuenta que poco antes de la [[Conquista de México#Guerra y posterior alianza con Tlaxcala. Matanza de Cholula|Matanza de Cholula]], los aliados tlaxcaltecas le habrían dicho a [[Malinche|la esclava-amante de Cortés]]: {{cita|''Mira, Malinche, que esta ciudad está de mala manera porque sabemos que esta noche han sacrificado a su ídolo, que es el de la guerra, siete personas, y los cinco de ellos son niños, para que les de victoria sobre vosotros.''<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/01715418982365098550035/ima0283.htm Díaz de Castillo, Bernal (1575). ''Historia verdadera de la conquista de Nueva España''. T.I, pag. 283, Biblioteca Virtual Cervantes]</ref>}} En sentido contrario otros sectores sostienen que los conquistadores demonizaron a los indígenas, creando una [[leyenda negra]] con el fin de facilitar el genocidio y explotación de todos los pueblos indígenas.]] |
|||
Existe un fuerte y apasionado debate sobre la calificación de [[genocidio]] de la acción de los conquistadores españoles en América en el que se han expresado diversos puntos de vista: |
|||
*'''Genocidio continuado realizado por las potencias coloniales europeas y los estados americanos:''' la [[Cumbre de los Pueblos Indígenas de América]] considera que la Conquista realizada por todas las potencias europeas fue un genocidio físico y cultural y que ese genocidio ha sido continuado por los estados americanos. |
|||
*'''Genocidio realizado sólo por los españoles:''' esta posición suele ser sostenida entre otros por algunos [[anglosajón|anglosajones]] y está en ese caso posiblemente relacionada con la llamada [[leyenda negra española]] que algunos sostienen fue impulsada principalmente por Gran Bretaña cuando pugnaba por el poder en América con el Imperio Español. |
|||
*'''Genocidio de los estados nacionales:''' esta posición niega que las potencias europeas hayan causado un genocidio indígena, pero sostiene que varios de los estados nacionales americanos independizados, cometieron genocidios al conquistar territorios indígenas. |
|||
*'''Acto civilizador:''' esta posición niega que la Conquista de territorios indígenas por parte de potencias europeas u estados americanos haya causado un descenso sensible de la población indígena y sostiene por el contrario que tuvo un resultado civilizador que permitió también [[cristianismo|cristianizar]] a los indígenas, lo que habría mejorado su calidad de vida. |
|||
*'''Acto civilizador de una determinada potencia:''' como variación de la postura anterior, ciertos sectores sostienen que algunos países han actuado de manera humanitaria al conquistar a los indígenas, pero otros no, llegando a causar genocidios en ciertos casos. |
|||
*'''Muerte masiva por enfermedades:''' esta posición reconoce que hubo una muerte masiva de indígenas, pero la atribuye a las transmisión involuntaria de enfermedades y por lo tanto considera que no debe ser denominada genocidio. |
|||
*'''Genocidio como figura anacrónica:''' algunos sectores sostienen que el genocidio es una figura anacrónica correspondiente al siglo XX y que no debe ser utilizada para analizar la mortandad de indígenas entre el siglo XVI y el siglo XIX. |
|||
*'''Posiciones intermedias:''' existen numerosas posiciones intermedias que consideran que existieron excesos y abusos, pero que no alcanzaron la magnitud de un genocidio. |
|||
--> |
|||
==Notoj== |
==Notoj== |
||
Kiel registrite je 12:25, 10 mar. 2009
La konkero de Ameriko estis la esplorado, milita okupado kaj koloniigado de parto de Ameriko fare de kelkaj eŭropaj potencoj, el kiuj la plej gravaj estis Hispanio, Portugalio, Britio, Francio kaj Nederlando, post la alveno de Kolumbo al Ameriko en 1492 kaj kiu daŭris ĉefe dum la 15a, 16a kaj 17a jarcentoj, kvankam eĉ ankoraŭ restas kelkaj koloniaj enklavoj en la kontinento. Tiu agado pludaŭris eĉ ĝis la 19a jarcento fare de naciaj amerikaj ŝtatoj, inter kiuj elstaras Argentino kaj Usono kiuj realigis politikon de etna purigado[1] malfavore al amerikaj indiĝenoj.
Ĝenerala rigardo
La konkero de Ameriko supozis la militan okupadon de la teritorio de kelkaj popoloj de malegala kultura disvolviĝo kiuj loĝis la kontinenton, ekde ĉasistoj-kolektistoj kiel la perikuoj, gvajkuraoj aŭ koĉimioj en Basa Kalifornio ĝis civilizacioj pli disvolvigitaj, inter kiuj la plej konataj estis la inkaoj, la aztekoj, la majaoj kaj la mŭiskaoj.
Unuaj eŭropaj ĉeestoj
Ŝajne jam fine de la 10a jarcento jam estis setlejo de vikingoj en L'Anse aux Meadows en insulo de la nuna teritorio de Kanado.
La vikingoj nomigis Vinlandon la esploritajn terojn kaj eble ili reprezentis tiujn teritoriojn de la Arkto. La Universitato de Yale publikigis en 1965 la mapon de Vinlando, valorigita en 25 milionoj da dolaroj kaj kies aŭtenteco estis pridemandita. La Smithsonian Institution petis al Douglas McNaughton fizikisto kaj fakulo pri antikva kartografio analizi la uzitan inkon de la mapo pere de la sistemo Karbono 14, McNaughton konkludis antikvecon de ĉirkaŭ 1434; aliflanke Robin Clark profesoro pri kemio de University College de Londono realigis aliajn studojn de la inko pere de spektroskopio Raman kaj konkludis datigon de ĉirkaŭ 1923.[2]
La mapo montras mondomapon kun parto identigebla kiel Gronlando kaj alia kiel Vinlando koincida kun la restaĵoj de la insulo Novlando, sed kio ĉiukaze estas ege for de la insuloj kaj y de la etendaj kontinentaj teritorioj kiujn la hispanaoj malkovros, mapigos kaj kiuj poste nomiĝos kiel Ameriko, kaj de aliaj amerikaj teritorioj kiuj poste ankaŭ portugaloj, francoj kaj britoj esploros kaj koloniigos.
La vojaĝoj de Kristoforo Kolumbo
La maristo Kristoforo Kolumbo iniciatis la vojaĝon de malkovro kiu startis de Palos de la Frontera (Oubo, Hispanio) direkte al okcidento. La ŝiparo konsistis el tri ŝipoj, Santa María, La Niña kaj La Pinta, per kiuj alvenis al Ameriko la 12an de oktobro de 1492. Kolumbo miskredis ke li estis alveninta al la orienta marbordo de Azio, kaj tiele oni nomigis tiujn teritoriojn dekomence kiel "La Indioj". Tiu nomo disvastiĝis siavice inter eŭropanoj, per la nomo de "Indias" inter hispanoj, kaj "West Indies" inter britoj, kaj eĉ oni uzis la vorton "indioj", por aludi la indiĝenojn sen distinge inter iliaj diferencaj kulturoj, socioj kaj membroj. Kolumbo mortis sen scii ke sia malkovro havis kiel sekvon la konkeron de kontinento nekonata por la eŭropanoj de la 15a jarcento kaj la subpremado de civilizacioj, kulturoj, socioj aŭ individuoj indiĝenaj, kio justigis tiun subpremadon sur tri grandaj principoj:
- "Nenies Tero" (res nullius), principo kio supozigis fakte kaj rajte la disdivido foje de la teritorio inter eŭropaj ŝtatoj per de okupado, pro malkonigo de la indiĝena posedrajto se ekzistis.
- "Teroj por kristanaro", principo kiu justigis la decidon disvastigi la kristanismon al la loĝantaroj de Ameriko, permesante la perfortan konverton kaze ke ne estus volonta, dum kelkaj eŭropanoj defendis eĉ ke "la indiĝenoj ne havas animon"[3] negante la homan kondiĉon de la indiĝenoj.
- "Konkerrajtoj" de la eŭropaj ŝtatoj pri civilizacioj aŭ indiĝenaj socioj kiuj hegemoniis de unu sur aliaj, de la naturaj riĉaĵoj kaj de la perforta uzado de la indiĝenoj kiel senpaga laborforto profite de la dominanto de la teritorio. La obsedo por oro, simboligita de la insista serĉado de Eldorado, karakteris formon de Konkero de Ameriko bazata sur la sistemo de la Kondotiero estrante soldulojn, tiama mode en eŭropaj militoj.
En 1493 la papo Aleksandro la 6-a "donis" tiujn teritoriojn malkaŝitajn de la regno de Kastilio devigante ĉiujn veturontojn tien peti permeson de la reĝo de Kastilio (Aleksandraj buleoj), ordono kiun poste britoj, nederlandanoj, francoj, belgoj, svedoj, rusoj malakceptis. Post unu jardeko, Américo Vespucio, itala ŝipisto serve al hispanoj, priskribis, ke la teroj malkovritaj de Kolumbo ne estis en Azio, sed temas pri kontinento nekonata de la eŭropanoj de la 15a jarcento. Omaĝe eŭropanoj nomigos kiel "Ameriko" tion ĝis tiam malkaŝitan kaj poste valide por la tuta kontinento.
Konkero kaj koloniigo
La koloniaj registaroj organizis la ekonomiojn de la amerikaj socioj sub siaj hegemonioj ene de sistemo de Internacia komerco por faciligi la havigon de ormetaloj kaj krudaj materialoj al la ekonomioj de Eŭropo, por formi merkantilismon favoran al la eŭropaj ŝtatoj. La konkero de Ameriko normigis sistemojn de laboro servutaj por indiĝenoj kaj sklavecaj (propraj de Ameriko, Azio, Eŭropo kaj Afriko), baze sur forrabo de personoj en Afriko kaj ties deviga kaj perforta transporto al Ameriko.[4] Krome en la hispanaj kolonioj stabliĝis sistemo de kastoj baze sur la doktrino de la limpieza de sangre, kiu stabligis la superon de la nomita "blanka raso" sur la aliaj etnoj. Post la Konkero de Ameriko, kelkaj el la konstitucioj de la novaj ŝtatoj, sekvante la ekzemplon de Francio, abolis la sklavecon; aliaj konstitucioj kiel tiu de Argentino helpis la invadon fare de eŭropanoj de la teritorioj loĝataj de indiĝenoj. Krome, Haitio kaj la ŝtatoj kiuj sendependiĝis de Hispanio havigis sin per konstitucioj kiuj forigas la sklavecon. En aliaj amerikaj landoj, kiel Brazilo kaj Usono, la sklaveco pludaŭris ĝis la dua duono de la 19a jarcento.
Kulture la konkero de Ameriko stabligis la karakterojn de la eŭropa civilizo, devigante la uzadon de eŭropaj lingvoj, ĉefe la hispana, la angla, la portugala kaj la franca, etendante la skribon kaj la ekonomion de merkato, konvertante la loĝantaron al kristanismo foje kun diversaj formoj de sinkretismo kie pluekzistas elementoj de la antaŭkolumbaj kaj afrikaj religioj kaj la forigon de la kanibalismo kaj la religia kutimo de la hombuĉado. La kulturoj kaj eŭropaj kaj amerikaj adoptis respektive la teknikajn inventojn disvolvitajn de la aliaj dum miloj de jaroj de separata disvolviĝo.
La eŭropa konkero realiĝis el urbaj enklavoj kaj neniam eniris aŭ estis malakceptita en ampleksaj areoj de la kontinento. Tiele, diversaj popoloj ankoraŭ hegemoniis sur diversaj teritorioj ĝis fine de la 18a jarcento aŭ eĉ de la 19a jarcento, kiam ili suferis novan tajdon de konkero fare de la ĵus sendependiĝintaj amerikaj ŝtatoj: la Patagonio, la Pampo, la Granda Ĉako, la Mato-Groso, la Amazonio, la Regiono de Darjeno, la grandaj ebenaĵoj de la okcidento de Nordameriko kaj Alasko inter alaij, restis sub la hegemonio de nacioj kiel la Mapuĉoj, Hetoj, Rankeloj, Viĉio, Tobaoj, Amazonianoj, Algonkenoj, Hopioj, Komanĉoj, Inuitoj kaj multaj aliaj. Kelkaj indiĝenaj popoloj, nomitaj en la 19a jarcento sovaĝaj de multaj personoj de kelkaj landoj kiel Argentino, Brazilo, Hispanio, Francio, Rusio, Britio, Usono, Urugvajo, Ĉilio, Portugalio, Japanio, Germanio, Belgio, Nederlando, Irlando, Italio, inter aliaj, kaj ankaŭ nomitaj indioj de multaj personoj de kelkaj landoj kiel Argentino, Brazilo kaj Hispanio, suferis militagadojn fare de la novaj ŝtatoj de Ameriko kaj ties armeoj laŭlonge de la jacentoj 19a kaj 20a. kio estis denoncita de kelkaj personoj kiel genocido, dum de aliaj personoj la sama agado estas konsiderata kiel "civiliza agado" aŭ "paciga agado".
Dum la Konkero de Ameriko (19a kaj 20a jarcentoj), ankaŭ kelkaj sendependaj amerikaj ŝtatoj, kiel Argentino, Ĉilio kaj Usono, iniciatis agadojn okupantajn teritoriojn de indiĝenoj en diversaj disvolvigaj situacioj; kelkaj fakuloj asertas, ke en tiaj agadoj tiuj landoj realigis politikon de etna purigado kaj de genocido,[5][6] sed aliaj fakuloj negas tion.[7]
Krome en la 20a jarcento aliaj amerikaj kaj eŭropaj landoj realigis rasistajn politikojn kontraŭ indiĝenoj, afrikamerikanoj kaj ties posteuloj, foje kiel sekvo de la hispana doktrino de limpieza de sangre (sangopureco) kaj foje kiel respegulo de la doktrino de rasismo biologia kaj pseŭdoscienca eŭrope.
Kronologio
Estas klara la komencodato de la Konkero de Ameriko (1492), sed la findato ne ests tiom klara. Pri Hispanio, en la 1570-aj jaroj dekreto de la reĝo Filipo la 2-a malpermesis la konkeron, kiu de tiam nomiĝis pacigo. Krom tiu termina afero oni povas aserti, ke la Eŭropa Konkero de Ameriko finiĝis per la ĝenerala proceso de emancipiĝo komencita de la usona sendependigo en 1776 kaj kreado de sendependaj kaj suverenaj ŝtatoj en Ameriko kiu etendiĝis laŭlonge de la 19a kaj 20a jarcentoj. La lasta ŝtato kiu sendependiĝis de eŭropa potenco estis Belizo en 1981, sed ankoraŭ restas kelkaj koloniaj enklavoj.
Spite tion la proceso de konkero de indiĝenoj pludaŭris en la jam sendependaj landoj. Ekzemple estas la nomita Konkero de la Okcidento fare de Usono, kaj la nomitaj Konkero de la Dezerto kaj Pacigo de la Araŭkanio en Argentino kaj Ĉilio, pere de kiuj oni konkeris la terojn kaj oni subpremis la popolon de Mapuĉoj. Eĉ fine de la 20a jarcento en landoj kiel Kolombio, Venezuelo, Brazilo kaj Peruo okazis kazoj de blankulaj kolonoj kiuj senposedigis la indiĝenajn popolojn el siaj teritorioj ĉu perforte ĉu pere de neklara negocado. La kontinenta organizaĵo de indamerikaj popoloj pludenoncas faktojn faritajn kontraŭ la homaj rajtoj. La elekto de Evo Morales kiel prezidento de Bolivio en 2006, unua prezidento de amerika ŝtato apartenanta al indiĝenaj movado kaj popolo, estis prezentita de siaj sekvantoj kiel la unua oportuno por malmunti la etnokolonian strukturon de la amerikaj ŝtatoj.[8]
Konsekvencoj
Inter la plej menciindaj konsekvencoj de la Konkero de Ameriko estas la jenaj:
- Malapero de la politikaj kaj organizaj sistemoj de la amerikaj popoloj.
- Definitiva perdo de ties suvereneco.
- Malapero de multnombraj indiĝenaj lingvoj kaj preskaŭ formorto de aliaj. La amerikaj lingvoj duarangiĝis kaj hegemoniiĝis definitive la eŭropaj lingvoj.
- Detruado de la kulturo de la indiĝenaj popoloj (tekstoj, artaĵoj, religioj, temploj, urboj, manfaritaĵoj, monumentoj, vojoj, memoro ktp.).
- Subpremado kaj malestimado de indiĝenaj kulturoj.
- Subpremado kaj malkonigado de la homa naturo de la indiĝenaj popoloj post ties reduktado al la kategorio de "enkomendo" sub la eŭropaj koloniistoj kaze de la hispana konkero. Kaze de aliaj koloniaj sistemoj la indiĝenoj estis miskonsideritaj kiel ne apartenantaj al la samaj kategorioj kiel la eŭropanoj kaj kun nesamaj rajtoj.
- La sklaveco: kvankam ankaŭ indiĝenoj praktikis la sklavecon, la konkeristoj stabligis la sklavecon ĝeneraligite. Por tio ili forrabis ĉirkaŭ 60 milionojn de personoj en Afriko el kiuj nur ĉirkaŭ 10 milonoj alvenis vive al Ameriko por esti sklavoj.
- Multaj kulturoj de la Nova Mondo konservis kaj pliigis siajn populaciojn kvankam ankaŭ multaj indiĝenaj kulturoj tute malaperis foje pro malsanoj alportitaj de eŭropanoj kaj nekonataj por ili, kaj foje pro la propraj konkeroj fare de eŭropanoj.
- La Konkero de Ameriko malfermis novajn vojojn por komunikado kaj transporto, ĉefe maraj inter Eŭropo kaj Ameriko, kaj inter diversaj punktoj de Eŭropo kaj de Ameriko inter si. Tio kreigis dekojn da oceanaj kaj riveraj havenoj en la amerika kontinento. La dezajno de tiuj vojoj estis influita de komercaj kialoj rilate al la havaĵoj kiujn la kolonoj elprenis en Ameriko por ties transporto al Eŭropo, ĉefe oro, arĝento kaj nutraĵoj, tiel kiel por la eksportado de produktoj ekde Eŭropo kaj sklavoj ekde Afriko al Ameriko.
La demografia stagno
Dum la konkero de Ameriko okazis grava demografia stagno post kaj pro la alveno de la eŭropanoj. La kialoj estas pridisputataj inter tiuj kiuj emfazas la nevolajn kialojn kiel epidemiaj malsanoj alportitaj de la eŭropaj kolonoj kaj tiuj kiuj emfazas ke temas pri genocido, kialita pro la traktado ricevita de la indiĝenoj, ekzemple ĉe la Piĥaoj en Kolombio.[9]
Laŭ kelkaj fakuloj la definitiva kialo de la ĝenerala malvenko de la amerikaj civilizacioj estis la enmeto de malsanoj kaj infektoj neekzistantaj en Ameriko ĝis tiam, por kiuj la indiĝenaj popoloj ne havis taŭgajn biologiajn defendilojn. La usona fakulo H. F. Dobyns[10] ĉirkaŭkalkulis, ke 95 % de la totala populacio de Ameriko mortis en la unuaj 130 jaroj post la alveno de Kolumbo. Siaflanke Cook kaj Borak, de la Universitato de Berkeley aserti post studaj jardekoj, ke la populacio en Meksikio malpliiĝis el 25,2 milionoj en 1518 al 700 mil personoj en 1623, malpli da 3 % de la komenca populacio.[11] En 1492 Hispanio kaj Portugalio kune ne superis 10 milionojn de personoj.[12]
La demografia stagno de la origina populacio de Ameriko estis, laŭ kelkaj aŭtoroj, la ĉefa kaŭzo de ties milita malvenko kiel okazis ĉe la Ambigvoj en Kolombio. Steven Katz diris tiuteme:Tre probable temas pri la plej granda demografia katastrofo de la historio: la malloĝigo de la Nova Mondo, kun ĉiu sia teruro, kun ĉiu sia mortaro.[13]
Io simila okazis ĉe la Inkaa imperio, malvenkita Francisco Pizarro en 1531. La unua epidemio de variolo okazis en 1529 kaj mortigis inter aliajn la imperiestron Huayna Capac, patro de Ataŭalpo. Novaj epidemioj de variolo eksplodis en 1533, 1535, 1558 kaj 1565, kaj same de tifo en 1546, gripo en 1558, difterio en 1614 kaj morbilo en 1618.[14] Dobyns ĉirkaŭkalkulis, ke 90 % de la populacio de la Inkaa Imperio mortis pro tiaj epidemioj.
Debato pri ebla genocido kaj detruo de la indiĝenaj kulturoj
Notoj
- ↑ [1]
- ↑ El Escéptico, El Mapa De Vinland Una Falsificación Genial
- ↑ Colón y la primera época
- ↑ La sklaveco estis konata en Ameriko antaŭ la alveno de la eŭropanoj, ĉar ĝi ekzistis en kelkaj kulturoj. Pri la Inkaa Imperio la fakuloj pridiskutas ĉu la "janakonaoj" estis sklavoj (Del Busto, José Antonio; Perú incaico, 1977). La institucio de la janakonaoj pludaŭris dum la hispana kolonia epoko.
- ↑ Schiler, Herman. (2002). El genocidio en Argentina: de Roca a Videla, Paĝo/12, 12 de oktobro de 2002.
- ↑ [2]
- ↑ Cresto, Juan José (2004), Roca y el mito del genocidio, La Nación, 23a de novembro de 2004.
- ↑ Evo atacó al estado colonial, Paĝo/12, 14 de oktobro de 2006
- ↑ Tiuj teorioj asertas ke tio okazis dum la unuaj 130 jaroj. Guillermo Céspedes del Castillo: América Hispánica (1492-1898). Editorial Labor, Barcelona, 1983. ISBN 84-335-9426-5
- ↑ Dobyns, H. F. (1983). Their number become thined: Native American population dynamics in Eastern North America, Knoxville (Tenn.), University of Tennessee Press.
- ↑ Cook, S. F. y W. W. Borah (1963), The indian population of Central Mexico, Berkeley (Cal.), University of California Press
- ↑ Mann, Charles (2006). 1491; Madrid:Taurus, pag. 136
- ↑ Katz, S. T. (1994-2003). The Holocaust in Historical Context, (2 vol.), Novjorko, Oxford Universtity Press
- ↑ Mann, Charles (2006). 1491; Madrid:Taurus, pag. 133
Bibliografio
- Boff, Leonardo (1992). Quinientos años de evangelización. De la conquista espiritual a la liberación integral, Santander, Editorial Sal Terrae, ISBN 84-293-1064-9.