Wisława Szymborska

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Wisława Szymborska
Nobel-premiito
Persona informo
Wisława Szymborska
Naskonomo Maria Wisława Anna Szymborska
Naskiĝo 2-an de julio 1923 (1923-07-02)
en Prowent, Pollando
Morto 1-an de februaro 2012 (2012-02-01) (88-jaraĝa)
en Krakovo
Mortis pro naturaj kialoj vd
Mortis per pulma kancero vd
Tombo Tombejo Rakowicki en Krakovo vd
Religio ateismo vd
Etno poloj vd
Lingvoj pola vd
Ŝtataneco Pollando vd
Alma mater Jagelona Universitato vd
Partio Pola Unuiĝinta Laborista Partio vd
Subskribo Wisława Szymborska
Familio
Patro Wincenty Szymborski vd
Patrino Anna Szymborska vd
Edz(in)o Adam Włodek vd
Amkunulo Kornel Filipowicz vd
Profesio
Okupo poeto • verkistotradukisto • eseisto • maŝinisto • literaturkritikisto • kritikisto vd
Laborkampo poezioeseo vd
Verkado
Verkoj Kato en malplena loĝejo vd
vd Fonto: Vikidatumoj
vdr
Wisława Szymborska en 2005

Wisława SZYMBORSKA [visŭava ŝimborska], plena nomo: Maria Wisława Anna SZYMBORSKA-WŁODEK[1] [marja visŭava anna ŝimborska vŭodek] (naskiĝis la 2-an de julio 1923 en Prowent (nuntempe: Kórnik)[2], mortis la 1-an de februaro 2012 en Krakovo) estis pola poetino, eseistino kaj tradukistino. Ŝi gajnis la Premion Nobel de Literaturo (1996) por "poezio, kiu kun ironia precizeco permesas, ke la historia kaj biologia kunteksto aperu en fragmentoj de homa realo".

Szymborska naskiĝis en Prowent, kiu estas nuntempe parto de urbo Kórnik. En la jaro 1931 ŝia familio transloĝiĝis al Krakovo, kie ŝi studis polan filologion kaj sociologion. Ekde la 1950-aj jaroj ŝi laboris kiel ĵurnalisto por la literatura revuo Życie Literackie. La artikolojn, kiujn ŝi publikigis tie kaj en aliaj revuoj, poste aperis libroforme. Krome ŝi verkis lirikon kaj tradukis el la franca lingvo.

En Esperanto aperis Mi inventas la mondon, kolekto de poemoj de Szymborska el la tuta periodo de ŝia verkado (1945–2012). Ĝi estis eldonita en 2015 de Bjalistoka Esperanto-Societo kaj Podlaĥia Libraro Łukasz Górnicki kadre de la Serio Oriento-Okcidento (kiel n-ro 50). La poemojn tradukis Tomasz Chmielik, István Ertl, Danuta Kowalska, Lidia Ligęza, Kris Long, Adam Łomnicki, Martyna Taniguchi kaj Włodzimierz Wesołowski.

Stilo kaj kreaĵo[redakti | redakti fonton]

La stilo de Ŝimborska estas originala kaj ne apartenas al iu ajn fluo; Ĝi estas esence intelekta, rekte parolata kaj konversacia kun la leganto. Multfoje la kantoj estas konstruitaj kiel ripetaj rigardoj al la sama koncepto aŭ frazo, aldonante ion ĉiun fojon, ĝis surprizo ĉe la fino. Ekzemple la kanto "Iuj amas poezio" estas konstruita tiel, ke ĉiu el la tri strofoj traktas vorton de la titolo. Ŝi prezentas la situacion tia kia ĝi estas, kutime sen dankaj vortoj, kaj el la priskribo aperas simpla homaro. Do laŭ la stilo de ŝiaj poemoj, ŝi evitas artan ornamadon, metaforon, rimon aŭ ion alian. Tiel, la enhavo estas reliefigita kaj eĉ la ritmo celas malkaŝi la surprizan signifon enecan al aferoj.

Ŝia poezio traktas la tempon, historion, kosmon, la rilato de la homo al sia ĉirkaŭaĵo, la mondo kaj ĝia pleneco. Ĝi traktas la plej grandajn aferojn, sed provas kapti la momenton, la agon aŭ la plej malgrandan punkton. Tiel en la poemo Ĉielo kie ŝi ŝajne traktas aferojn ĉe la pinto de la mondo:

Citaĵo
 La divido inter tero kaj ĉielo

ĉu ne estas la ĝusta maniero pensi

pri ĉi tiu perfekteco 

Sed rapide disfaligas tion al ni -

Citaĵo
 Mi ne devas atendi plu...

Mi havas la ĉielon malantaŭ mia dorso, je manpreno kaj sur la palpebroj

La ĉielo plidensigas ĉirkaŭ mi

Levanta de sube 

Kiam ŝi diskutas militon (la kanto Fino kaj Komenco) ŝi fokusiĝas al la tiel nomataj "neinteresaj" faktoj:

Citaĵo
 Post ĉiu milito/iu devas lavi

Io ajn ordo/ne mem okazos

Tio ne estas fotilema/kaj postulas multajn jarojn...

Ĉiuj fotiloj jam forveturis/al alia milito 

Do kiam temas pri morto, la pejzaĝo, la mondo kaj ĉio ajn. Ŝi skribas:

Citaĵo
 Unu sekundo forpasas / dua sekundo. Tria sekundo / sed tiuj nur estas la tri sekundoj niaj. 

Kaj en la kanto la 16-an de majo 1973, ŝi emfazas eĉ pli -

Citaĵo
 Mi skuas la memoron / ...

Ne / Evidente mi postulas tro multe:

Kiom da unu sekundo kompleta 

Ŝi havas sobran kaj penetran vizion, ne akompanatan de koleroagreso, sed de kompreno pri la malforto kaj empatio al la suferanto. Ŝi priskribas la homon kiel farantan bagatelajn kaj senefikajn agojn, sed eĉ tio havas signifon, "eĉ por momento pasas glora pasinteco." La homa vivo kaj malgrandaj momentoj estas tiel gravaj kiel la grandaj eventoj, kaj kelkfoje eĉ pli. Ekzemple, rilate al morto, estas klare, ke li venkos finfine, sed ĉiun momenton, kiam ni ankoraŭ vivas, ni estas gajnantaj kaj gajnas lin. Tamen, kelkfoje la senkiala indiferenteco de la vivo estas terura kaj detrua, kiel en la poemo la teroristo, li rigardas, kie la teroristo spektas nekonatan viron, kiu revenas por demeti siajn gantojn kelkajn sekundojn antaŭ ol la bombo eksplodas en planita atako.

Ŝia nurunueco evidentiĝas ankaŭ en ŝiaj eseoj kaj prozaĵoj, kiuj kutime komenciĝas per traktado de io speco de libroj, pri kiuj kutime oni nek tro atentas kaj certe nek recenzas, kiel leksikonoj, konsultaj libroj kaj eĉ unu listo en la kalendaro. Szymborska konfesis, ke la libroj estas nur "preteksto por malorda ŝpinado de liberaj asocioj", kiuj kondukas ŝin al interesaj pripensoj. Ankaŭ ĉi tie videblas ke ŝia humanismo ne estas blinda al la realo. Tio ankaŭ reflektas en ŝia zorgema kaj sobra sinteno al poezio, specife de kaj per kiu ŝi malkaŝas sian gravecon kaj potencon. Do ŝia tuta verkaro estas plenŝtopita de fortaj realismaj observoj, senescepte de liaj ĝoja-malĝoja valoro sed ĉiam envolvita de kompato.

Inter la plej konataj poemoj de Szymborska estas Kato en malplena loĝejo, tre aklamita en Pollando, kiu traktas morton laŭ la vidpunkto de kato, kaj la unua foto de Hitlero prezentanta Hitler kiel amindan infaneton.

Libroj aŭtoritaj[redakti | redakti fonton]

  • 1952: Dlatego żyjemy ("Por tio ni vivas")
  • 1954: Pytania zadawane sobie ("Demandoj, kiujn mi faras al mi mem")
  • 1957: Wołanie do Yeti ("Alvoko al Jetio")
  • 1962: Sól ("Salto")
  • 1966: 101 wierszy ("101 Poemoj")
  • 1967: Sto pociech ("Senfina amuzo")
  • 1967: Poezje wybrane ("Selektita poezio")
  • 1972: Wszelki wypadek ("ĉiokaze")
  • 1976: Wielka liczba ("buntega selekto")
  • 1986: Ludzie na moście ("homoj sur la ponto")
  • 1989: Poezje: Poems, dulingva Pola-Angla versio
  • 1992: Lektury nadobowiązkowe ("Ne-rekvizita legado")
  • 1993: Koniec i początek ("Fino kaj komenco")
  • 1996: Widok z ziarnkiem piasku ("Vido kun Greno de Sablo")
  • 1997: Sto wierszy – sto pociech ("100 poemoj – 100 ĝojoj")
  • 2002: Chwila ("momento")
  • 2003: Rymowanki dla dużych dzieci ("Ritmoj por grandaj infanoj")
  • 2005: Dwukropek ("du ponktoj")
  • 2009: Tutaj ("Ĉi tie")
  • 2012: Wystarczy ( "Sufiĉas")
  • 2013: Błysk rewolwru ("La Ekbrilo de Revolvero")
  • 2014: Czarna piosenka ("Kantisto nigra")

En Esperanto aperis[redakti | redakti fonton]

Referencoj[redakti | redakti fonton]