Wisława Szymborska

Wisława Szymborska
Nobel-premiito
Persona informo
Wisława Szymborska
Naskonomo	Maria Wisława Anna Szymborska
Naskiĝo	2-an de julio 1923 (1923-07-02) en Prowent, Pollando
Morto	1-an de februaro 2012 (2012-02-01) (88-jaraĝa) en Krakovo
Mortis pro	Naturaj kialoj vd
Mortis per	Pulma kancero vd
Tombo	Tombejo Rakowicki en Krakovo 50.0744644 °N, 19.9553985 °O / 50.0744644; 19.9553985 (mapo) vd
Religio	ateismo vd
Etno	poloj vd
Lingvoj	pola vd
Ŝtataneco	Pollando vd
Alma mater	Jagelona Universitato vd
Partio	Pola Unuiĝinta Laborista Partio (1945–1966) vd
Subskribo
Familio
Patro	Wincenty Szymborski (en) vd
Patrino	Anna Szymborska (en) vd
Edz(in)o	Adam Włodek (mul) (1948–1954) vd
Amkunulo	Kornel Filipowicz (en) (1967–1990) vd
Profesio
Okupo	poeto maŝinisto literaturkritikisto eseisto verkisto tradukisto kritikisto vd
Laborkampo	Poezio kaj eseo vd
Verkado
Verkoj	Kato en malplena loĝejo vd
Honorigoj Honorigoj (2011)  Ordeno de la Blanka Aglo (2005)  Ora Medalo pro Merito pri Kulturo (1996)  Samuel-Bogumil-Linde prize (en) (1996)  Nobel-premio pri literaturo (27-a de februaro 1995)  honorary doctor of the Adam Mickiewicz University in Poznań (en) (1995)  Herder-premio (1991)  Goethe-premio (1990)  Kościelski Award (en) (1974)  Kavaliro de la Ordeno "Polio Restarigita" (1955)  Ora Kruco de Merito (1954)  City of Kraków Award (en) vd
Membrecoj Membrecoj Pollanda Akademio de Artoj kaj Sciencoj Pola Verkista Asocio Bavara Akademio de Belartoj Usona Akademio de Artoj kaj Sciencoj Unuiĝo de Polaj Verkistoj vd
vd	Fonto: Vikidatumoj

Wisława Szymborska en 2005

Wisława SZYMBORSKA [visŭava ŝimborska], plena nomo: Maria Wisława Anna SZYMBORSKA-WŁODEK [marja visŭava anna ŝimborska vŭodek] (naskiĝis la 2-an de julio 1923 en Prowent (nuntempe: Kórnik), mortis la 1-an de februaro 2012 en Krakovo) estis pola poetino, eseistino kaj tradukistino. Ŝi gajnis la Premion Nobel de Literaturo (1996) por "poezio, kiu kun ironia precizeco permesas, ke la historia kaj biologia kunteksto aperu en fragmentoj de homa realo".

Szymborska naskiĝis en Prowent, kiu estas nuntempe parto de urbo Kórnik. En la jaro 1931 ŝia familio transloĝiĝis al Krakovo, kie ŝi studis polan filologion kaj sociologion. Ekde la 1950-aj jaroj ŝi laboris kiel ĵurnalisto por la literatura revuo Życie Literackie. La artikolojn, kiujn ŝi publikigis tie kaj en aliaj revuoj, poste aperis libroforme. Krome ŝi verkis lirikon kaj tradukis el la franca lingvo.

En Esperanto aperis Mi inventas la mondon, kolekto de poemoj de Szymborska el la tuta periodo de ŝia verkado (1945–2012). Ĝi estis eldonita en 2015 de Bjalistoka Esperanto-Societo kaj Podlaĥia Libraro Łukasz Górnicki kadre de la Serio Oriento-Okcidento (kiel n-ro 50). La poemojn tradukis Tomasz Chmielik, István Ertl, Danuta Kowalska, Lidia Ligęza, Kris Long, Adam Łomnicki, Martyna Taniguchi kaj Włodzimierz Wesołowski.

Stilo kaj kreaĵo

La stilo de Ŝimborska estas originala kaj ne apartenas al iu ajn fluo; Ĝi estas esence intelekta, rekte parolata kaj konversacia kun la leganto. Multfoje la kantoj estas konstruitaj kiel ripetaj rigardoj al la sama koncepto aŭ frazo, aldonante ion ĉiun fojon, ĝis surprizo ĉe la fino. Ekzemple la kanto "Iuj amas poezio" estas konstruita tiel, ke ĉiu el la tri strofoj traktas vorton de la titolo. Ŝi prezentas la situacion tia kia ĝi estas, kutime sen dankaj vortoj, kaj el la priskribo aperas simpla homaro. Do laŭ la stilo de ŝiaj poemoj, ŝi evitas artan ornamadon, metaforon, rimon aŭ ion alian. Tiel, la enhavo estas reliefigita kaj eĉ la ritmo celas malkaŝi la surprizan signifon enecan al aferoj.

Ŝia poezio traktas la tempon, historion, kosmon, la rilato de la homo al sia ĉirkaŭaĵo, la mondo kaj ĝia pleneco. Ĝi traktas la plej grandajn aferojn, sed provas kapti la momenton, la agon aŭ la plej malgrandan punkton. Tiel en la poemo Ĉielo kie ŝi ŝajne traktas aferojn ĉe la pinto de la mondo:

	„ La divido inter tero kaj ĉielo ĉu ne estas la ĝusta maniero pensi pri ĉi tiu perfekteco ”

Sed rapide disfaligas tion al ni -

	„ Mi ne devas atendi plu... Mi havas la ĉielon malantaŭ mia dorso, je manpreno kaj sur la palpebroj La ĉielo plidensigas ĉirkaŭ mi Levanta de sube ”

Kiam ŝi diskutas militon (la kanto Fino kaj Komenco) ŝi fokusiĝas al la tiel nomataj "neinteresaj" faktoj:

	„ Post ĉiu milito/iu devas lavi Io ajn ordo/ne mem okazos Tio ne estas fotilema/kaj postulas multajn jarojn... Ĉiuj fotiloj jam forveturis/al alia milito ”

Do kiam temas pri morto, la pejzaĝo, la mondo kaj ĉio ajn. Ŝi skribas:

	„ Unu sekundo forpasas / dua sekundo. Tria sekundo / sed tiuj nur estas la tri sekundoj niaj. ”

Kaj en la kanto la 16-an de majo 1973, ŝi emfazas eĉ pli -

	„ Mi skuas la memoron / ... Ne / Evidente mi postulas tro multe: Kiom da unu sekundo kompleta ”

Ŝi havas sobran kaj penetran vizion, ne akompanatan de kolero aŭ agreso, sed de kompreno pri la malforto kaj empatio al la suferanto. Ŝi priskribas la homon kiel farantan bagatelajn kaj senefikajn agojn, sed eĉ tio havas signifon, "eĉ por momento pasas glora pasinteco." La homa vivo kaj malgrandaj momentoj estas tiel gravaj kiel la grandaj eventoj, kaj kelkfoje eĉ pli. Ekzemple, rilate al morto, estas klare, ke li venkos finfine, sed ĉiun momenton, kiam ni ankoraŭ vivas, ni estas gajnantaj kaj gajnas lin. Tamen, kelkfoje la senkiala indiferenteco de la vivo estas terura kaj detrua, kiel en la poemo la teroristo, li rigardas, kie la teroristo spektas nekonatan viron, kiu revenas por demeti siajn gantojn kelkajn sekundojn antaŭ ol la bombo eksplodas en planita atako.

Ŝia ununureco evidentiĝas ankaŭ en ŝiaj eseoj kaj prozaĵoj, kiuj kutime komenciĝas per traktado de io speco de libroj, pri kiuj kutime oni nek tro atentas kaj certe nek recenzas, kiel leksikonoj, konsultaj libroj kaj eĉ unu listo en la kalendaro. Szymborska konfesis, ke la libroj estas nur "preteksto por malorda ŝpinado de liberaj asocioj", kiuj kondukas ŝin al interesaj pripensoj. Ankaŭ ĉi tie videblas ke ŝia humanismo ne estas blinda al la realo. Tio ankaŭ reflektas en ŝia zorgema kaj sobra sinteno al poezio, specife de kaj per kiu ŝi malkaŝas sian gravecon kaj potencon. Do ŝia tuta verkaro estas plenŝtopita de fortaj realismaj observoj, senescepte de liaj ĝoja-malĝoja valoro sed ĉiam envolvita de kompato.

Inter la plej konataj poemoj de Szymborska estas Kato en malplena loĝejo, tre aklamita en Pollando, kiu traktas morton laŭ la vidpunkto de kato, kaj la unua foto de Hitlero prezentanta Hitler kiel amindan infaneton.

Libroj aŭtoritaj

• 1952: Dlatego żyjemy ("Por tio ni vivas")
• 1954: Pytania zadawane sobie ("Demandoj, kiujn mi faras al mi mem")
• 1957: Wołanie do Yeti ("Alvoko al Jetio")
• 1962: Sól ("Salto")
• 1966: 101 wierszy ("101 Poemoj")
• 1967: Sto pociech ("Senfina amuzo")
• 1967: Poezje wybrane ("Selektita poezio")
• 1972: Wszelki wypadek ("ĉiokaze")
• 1976: Wielka liczba ("buntega selekto")
• 1986: Ludzie na moście ("homoj sur la ponto")
• 1989: Poezje: Poems, dulingva Pola-Angla versio
• 1992: Lektury nadobowiązkowe ("Ne-rekvizita legado")
• 1993: Koniec i początek ("Fino kaj komenco")
• 1996: Widok z ziarnkiem piasku ("Vido kun Greno de Sablo")
• 1997: Sto wierszy – sto pociech ("100 poemoj – 100 ĝojoj")
• 2002: Chwila ("momento")
• 2003: Rymowanki dla dużych dzieci ("Ritmoj por grandaj infanoj")
• 2005: Dwukropek ("dupunkto")
• 2009: Tutaj ("Ĉi tie")
• 2012: Wystarczy ( "Sufiĉas")
• 2013: Błysk rewolwru ("La Ekbrilo de Revolvero")
• 2014: Czarna piosenka ("Kantisto nigra")

En Esperanto aperis

• L' afableco de la nevidantoj. (Uprzejmość niewidomych.) Tradukis Helena Tylipska. 2010.
  • Ĝentileco de nevidantoj. (Uprzejmość niewidomych.) Tradukis Danuta Kowalska.
• Atlantido. Arkivigite je 2004-03-15 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Martyna Taniguchi.
• Amo al patrujo. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• La cepo. (Cebula.) Tradukis Helena Tylipska. 2011.
• En kaoso. Arkivigite je 2012-03-23 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• Filoj de la epoko. (Dzieci epoki.) Tradukis Helena Tylipska. 2009.
• Fino kaj komenco. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine (Koniec i początek.) Tradukis Danuta Kowalska.
  • Fino kaj komenco. (Koniec i początek.) Tradukis Helena Tylipska. 2011.
• La foto pri la 11-a de septembro. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• Funeralo. (Pogrzeb.) Tradukis Helena Tylipska. 2010.
• Greka statuo. (Grecki posąg.) Tradukis Helena Tylipska. 2009.
• Iuj homoj. Arkivigite je 2012-03-24 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• Kapreolo. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• Kato en malplena loĝejo. Arkivigite je 2016-03-04 per la retarkivo Wayback Machine (Kot w pustym mieszkaniu.) Tradukis Lidia Ligęza.
  • Kato en senhoma loĝejo. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine (Kot w pustym mieszkaniu.) Tradukis Danuta Kowalska.
• Kiel mi fartas. Tradukis Helena Tylipska. 2011.
• Konkurso de vira beleco. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• La konsolo. (Pociecha.) Tradukis Lidia Ligęza. En: Apudvistula Bulteno 9 (115). 2009.
• Malamo. Arkivigite je 2012-03-24 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• Mi frapas al pordo de ŝtono. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• Momento. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• Morgaŭo – sen ni. (Nazajutrz – bez nas.) Tradukis Helena Tylipska. 2008.
• Nenio dufoje. Arkivigite je 2016-03-05 per la retarkivo Wayback Machine (Nic dwa razy.) Tradukis Jarosław Zawadzki.
• La nuboj. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• La poeto kaj la mondo. Tradukis Walter Żelazny. En: Femina 26. 2011.
• Portreto de virino. Tradukis Helena Tylipska. 2009.
• Pri la morto sen troigi. (O śmierci bez przesady.) Tradukis Helena Tylipska. 2010.
• Surpriza renkonto. (Niespodziane spotkanie.) Tradukis Helena Tylipska. 2010.
• Torturoj. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.
• La unua amo. Arkivigite je 2013-03-31 per la retarkivo Wayback Machine Tradukis Danuta Kowalska.

Vidu ankaŭ

• Czesław Miłosz