David Anhaght
| David Anhaght | ||
|---|---|---|
| ||
| Persona informo | ||
| Դավիթ Անհաղթ | ||
| Naskiĝo | 1-an de januaro 600 en Persa Armenio | |
| Morto | 1-an de januaro 600 (0-jaraĝa) en Monaĥejo Haghpat | |
| Lingvoj | mezepoka greka vd | |
| Profesio | ||
| Okupo | filozofo vd | |
| Laborkampo | filozofio • gnoseologio • epistemologio • logiko • filozofio de la religio vd | |
Filozofo 
| ||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | |
David la Nevenkebla estas la nomo donita al novplatonisma armena filozofo de la 6-a jarcento.[1]
Liaj verkoj pluvivas en mezepoka armena traduko, kaj li ricevis la kromnomon "nevenkebla" (klasika armena: Անյաղթ; reformita: Անհաղթ, Anhağt) en armena tradicio. Ĉi tiu nomo estis antaŭe donita al teologo kaj estis transdonita al la filozofo.[2]
Pro konfuzo kun aliaj nomitaj aŭtoroj David kaj pro abunda korpo de mezepoka legendo, preskaŭ nenio estas konata certe pri la historia David. Armena tradicio igas lin loĝanto de Tarono, sed ĉi tio ne estas pruvita en nuntempaj fontoj kaj eble pro konflikto kun alia samnomulo. Li estis aktiva en Aleksandrio en Bizanca Egiptio, konata kiel spertulo pri Aristotelo kaj Fiziko. Li supozeble ricevis la kromnomon "nevenkebla" pro siaj esceptaj oratoraj kaj argumentaj kapabloj. Oni diras, ke David revenis al sia indiĝena Armenio poste en la vivo, kie li estis aktiva kiel instruisto, sed li estis persekutita de la eklezio kaj finfine mortis en ekzilo en Haghpat.[3]
Vivo[redakti | redakti fonton]
David, kune kun la same enigmaj Elija kaj Stefan, apartenas al la lasta generacio de la Aleksandria novplatona skolo, kies plej elstaraj reprezentantoj estis Amono de Hermio kaj liaj lernantoj Johano Filopono kaj Olimpio , kaj, iusence, Simplicius. En la verkoj atribuitaj al li, David nomas Olimpiodoron kvar fojojn lia instruisto. Olimpiodoro instruis en Aleksandrio de la mezo de la 20-aj jaroj ĝis la fino de la 60-aj jaroj. Tial, surbaze de la konservitaj tekstoj, la agado de David povas esti inkluzivita[4] .
Aldone al la manuskriptoj de la grekaj verkoj de David, multe da manuskriptoj postvivis, ĉefe la mallongigitan version de la Difino de filozofio , en la armena lingvo. Oni ne scias, kiam la traduko estis farita, la plej malnovaj manuskriptoj devenas de la 14-a jarcento. La ĉefaj biografiaj informoj pri David ankaŭ devenas de la armena tradicio. Laŭ ili, David estis studento de Mesrop Maŝtoc kaj katolikoso Sahak la 1-a, kaj amiko de Moseo de Ĥoreno. Akademiuloj konsentas, ke David devis naskiĝi post la morto de Mesrop kaj Sahak la 1-a, ĉirkaŭ 470, en la urbo Nergin, en Taron. En la 20-aj jaroj de la 6-a jarcento li studis filozofion en Aleksandrio, kun Olimpiadoro. Poste li pasigis plurajn jarojn en Ateno kaj Konstantinopolo, kie liaj oratoraj kapabloj gajnis al li la kromnomon "La Nevenkebla". Fine de sia vivo, li revenis al Armenio. Lia instruado renkontiĝis kun opozicio de parto de la pastraro. David rifuĝis sin en la monaĥejo Hahpat, kie li mortis inter 550 kaj 560 post Kristo. Laŭ Arakel Sjuneci (14-a jarcento), persekutita hejme, li rifuĝis sin en Kartvelio, kie li mortis. Li estis kanonigita de la Armena Eklezio.
La bizanca tradicio ne konservis la novaĵojn pri David. La atribuo de la plej malnovaj pluvivaj grekaj manuskriptoj estas neklara. Ili estas atribuitaj al Elija aŭ Niceto de Paflagonio, kiuj prenis la monaĥan nomon de David, filozofo de la 10a jarcento. Nur la pli novaj kodeksoj, unu el la dek-kvara jarcento kaj pluraj el la deksesa, mencias la aŭtoron "David". Ĉi tiuj cirkonstancoj igis iujn fakulojn pridubi la ekziston de David mem. Ili asertas, ke komence anonimaj pakaĵoj de notoj povus poste porti la nomon de la respektinda kristano por pliigi sian aŭtoritaton.
Skribaĵoj[redakti | redakti fonton]
David estas la aŭtoro de la Difino de Filozofio , Analizo de la "Enkonduko" de Porfiro kaj la Interpretado de la "Analizisto" de Aristotelo . Fragmentoj de la Difino de Filozofio aperis en la traduko de E. Słuszkiewicz en la 10-a numero de Menandro de 1971 (p. 427-433) . La komentario pri la Aristotela Kategorio, en iuj manuskriptoj ankaŭ portante la nomo de David, nun atribuita de multaj kleruloj al Elija .
En la konservitaj skribaĵoj David ankaŭ aludas siajn proprajn komentojn: pri Pri Interpretado kaj Fiziko, kiuj estas nekonataj.
Vidoj[redakti | redakti fonton]
.JPG)
Ĝeneralaj karakterizaĵoj[redakti | redakti fonton]
Kaj la Difinoj de Filozofio kaj la Komentoj de David havas formon evoluigitan en la aleksandria skolo. La tuta materialo dividiĝas en pli-malpli mallongajn "prelegojn" nomatajn praxeis. Ĉi tiun strukturon unue enkondukis la tekstoj de Olimpiodoro. Estas 24 ĉapitroj en Difinoj. Ilia titolo diras, ke ili estis verkitaj per la voĉo de David, kio signifas, ke la instruisto laŭtlegis kaj la lernantoj skribis kaj poste kopiis liajn prelegojn .
Enkondukaj prelegoj por filozofio estis norma trajto de la aleksandria alteduko. Ilin donis Amono kaj Olimpiadoro. Kun la paso de la tempo, tamen, ilia teksto pligrandiĝis. La enkonduko al la filozofio de Elija estas duoble pli longa ol tiu de Amono, kaj la Difinoj de David, kvaroble pli longa. Dum la prelegoj de Amono estis sekaj kaj koncizaj, kaj la laboro de Elija estis intelekta distro, David aperas en la Difinoj kiel viro fascinita pri la filozofio. Lia teksto estas ia instigo al lernantoj ami saĝon. Elementoj prenitaj el pagana filozofio ankoraŭ tre fortas en li: la mondo estas eterna, ĉielaj korpoj estas diaj, la aŭtoro parolas pri neraciaj venĝaj spiritoj kaj longevivaj nimfoj. David instigas siajn disĉiplojn akcepti grekan filozofion kiel engaĝiĝon al ia vivo. Ĉar filozofio igas ĝian sperton simila al Dio, ĝi havas la samajn kvalitojn, precipe universalan scion. David finas siajn prelegojn per la aserto, ke filozofio ornamas homajn animojn kaj levas la animon de la malhela korpeco de ĉi tiu vivo al la dia kaj nemateria estoj.
La Difino daŭras per la Enkonduko de la Analizo de Porfiro . Ĉi tiuj estas la prelegoj pri la Enkonduko al la "Kategorio" de Aristotelo (Isagogo ), kiujn Porfiro verkis por senatano Krizario, kiu tre malfacile komprenis ĉi tiun verkon de Aristotelo. Davido diris al studentoj, ke Porfiro verkis ĉi tiun popularan kaj influan tekston por klarigi la signifon de kvin ŝlosilaj terminoj de la metafiziko de Aristotelo: sekso, specio, diferenco, esencaj kaj hazardaj propraĵoj, kaj enkondukas ilin en la tekston de Porfiro. Li ankaŭ klarigis, ke ĝi ne nur celas kompreni la Kategorion de Aristotelo, sed ĝi estas preparo por filozofio ĝenerale, sendepende de la ekzercado en la dialektika metodo. Laŭ lia opinio, la terminoj de Porfiro estas la bazo de ajna rezonado.
La teorio de scio[redakti | redakti fonton]
Estas tri objektoj de pensado: aferoj, kiuj ne vere ekzistas, ekz. Mitaj estaĵoj kiel la maskloj, kiuj kreas penson; aferoj ekzistantaj sed dubindaj, kiel antipodoj nekonataj ĉu ili ekzistas aŭ ne, kaj aferoj sendube ekzistantaj, kiel homo aŭ ĉevalo; kaj fine estaĵoj, kiel Dio, alireblaj nur per la menso. Rekono de malĉastaj aferoj iras al nemateriaj formoj kaj finiĝas per la absolute nemateria estaĵo de Dio. Se ni ne konas Dion rekte, ni povas rekoni lin kiel ilian Kreinton per la naturaj verkoj kiel liaj kreitaĵoj. Por ekkoni Dion, necesas unue ekkoni abstraktajn formojn kaj simbolojn, kiuj preparas la menson por koni la absolute malgravan estaĵon de Dio. Dio estas la senmorta kaj senkorpa Supera Estaĵo ene de tempo kaj spaco, la Unua Movanto, la senŝanĝa kialo de ĉiu movado. Ekkoni lin estas la ĉefa tasko de filozofio. David ne samopinias kun la novplatona vidpunkto, ke Dio estas tute nekonebla, sed, sekvante la peripatetajn tendencojn de la aleksandria skolo, rekonas Dion kiel la necesa celo por la scio.
La unua grado de ekkono, sen kiu ne eblas koni la mondon, estas senca ekkono. Surbaze de ĝi, penso ekkonas formojn, kiuj havas objektive materian ekziston, kaj mense nematerian ekziston. En ĉi tiu etapo de ekkono, la menso perceptas bildojn de materiaj aferoj abstraktitaj de sia materia substrato, kio estas materio. Materialaj formoj, kvankam ili ne povas ekzisti sen materio, kiel triangulo aŭ kvadrato, kaj loĝas en ŝtono, arbo aŭ io alia, ne havas materiajn kvalitojn kiam ili estas koncipitaj per penso. Same, la vakso, kiu reflektas la markon de la ringo, prenas nenion materialon de la ringo. La tria nivelo de ekkono koncernas estaĵojn, kiuj vere kaj mense ekzistas nematerie, kiel Dio, anĝeloj, animo, racio .
La homo havas kvin kognajn potencojn: sencoj, imago, opinio, penso kaj menso. La unuaj kvar estas la bazo de ago, scienco kaj arto. La kvina estas la bazo de pli alta formo de scio: filozofio. Sur ĉi tiu vojo, ĝeneralaj kaj senŝanĝaj estaĵoj estas konataj.
Metodiko, Logiko kaj Etiko[redakti | redakti fonton]
Lige kun tri niveloj de ekkono, David dividas homan scion en fizikon, traktante la scion pri la mondo de materiaj aferoj, matematikon, studante abstraktajn formojn kaj simbolojn de materiaj korpoj, kaj teologion (metafiziko), traktante la scion pri la nemateria mondo. Ĉi tiuj tri fakoj konsistigas la teorian parton de filozofio. La praktika filozofio inkluzivas: etikon, ekonomion kaj politikon. La fakoj, kiuj prepariĝas al praktikado de filozofio, estas gramatiko, retoriko kaj logiko. La temo de teoria filozofio estas la studo de la kognaj potencoj de la animo, kaj la celo estas koni la mondon, kiu ekzistas sendepende de la homo. La celo de praktika filozofio estas virtoj kiel braveco, prudento, justeco kaj ĝia celo, la savo de homo. Teoria filozofio helpas praktike eviti malbonon kaj fari homon kiel Dio laŭeble. La homa korpo aperas kiel portempa loĝejo de la animo. La tasko de filozofio estas konduki la animon per vivospertoj kaj helpi, per scio kaj purigo, unuiĝi kun Dio. David nomas filozofion scienco pri Dio kaj homaj aferoj .
David konsideris deprenon (silogismo) kiel bazon de logiko. Li kredas, ke pruvi de parta al kompleta ekkono ne donas sufiĉan certecon. Anstataŭe ĝi estas donita per la silogismo kaj la apodida metodo, danke al kiuj logiko povas esti konsiderata parto de filozofio. Danke al ĝi eblas distingi inter teoria vero kaj malvero en filozofio, kaj inter bono kaj malbono en praktiko. Pri la rilato inter detaloj kaj ĝeneralaĵoj, David prenis nominalisman pozicion. La filozofio de Davidd estas etika. El la ses difinoj de filozofio trovitaj en liaj verkoj, du etikaj difinoj okupas centran lokon: filozofio estas homo konforma al Dio laŭ lia forto, kaj ĝi estas meditado pri morto. Viro estas la bildo de Dio, kaj la celo de filozofio estas purigi la animon por kunfandiĝi kun la prototipo kaj malhelpi la bildon esti poluita. Filozofio helpas homon venki morton kaj savi la animon de pekoj kaj la malbono, kiu regas en la mondo.
Nerealaj verkoj[redakti | redakti fonton]
Mezepoka armena tradicio atribuas kelkajn verkojn kaj tradukojn al David, la plej multaj el kiuj ne povis veni de li. Taksante ĉi tiujn informojn, oni devas konsideri, ke aŭtoroj samnomaj ofte konfuziĝis. Interalie David laŭdire tradukis la isagogon de Porfiro kaj la verkojn de Aristotelo en la armenan.
La verkoj certe ne verkitaj de la filozofo David trejnita en Aleksandrio inkluzivas:
- Skolio pri la gramatiko de Dionizio de Trakio. Ili devenas de gramatikisto, kiu ne povas esti identa kun la filozofo David, ĉar li havas alian vidpunkton.
- Panegiro sur la Vera Kruco.
- Tradukoj de skribaĵoj de patristikaj aŭtoroj (Pseŭdo-Dionizio la Aeropagano, Nemezio de Emeso kaj aliaj) en la armenan.
- Komento pri la izagogo, kiu laŭ la manskribita tradicio parte atribuiĝas al David kaj parte al Elija, sed kiu fakte ne povas veni de iu el ĉi tiuj du filozofoj. La nomo de la aŭtoro kiel "Pseŭdo-Elija" fariĝis ofta.
Efiko[redakti | redakti fonton]
La traktatoj de David ĝuis grandan popularecon en la areo de armena kulturo. Nur en la manuskripta biblioteko Matenadarano estas preskaŭ 500 manuskriptoj enhavantaj la tekston de liaj verkoj, sen kalkuli komentojn kaj interpretojn. La verkoj de David estis legitaj kaj komentataj ĝis la fino de la 18-a jarcento de tiaj armenaj filozofoj kiel Vagram Rabuni, Hovhannes Vorotneci, Gregorio Tatevaci, Arakel Sjuneci, kaj Simeon Dzugaeci. La intereso, kiun li havis pri antikva filozofio, rezultigis la agadon de la helenisma skolo, kiu tradukis en la armenan la verkojn de Platono, Aristotelo, Porfiro, Filono de Aleksandrio kaj aliaj. La Davida klasifiko de sciencoj influis la kristaliĝon de diversaj scioj kaj sciencaj fakoj en mezepoka Armenio. Lia logiko fariĝis la bazo por la disvolviĝo de armena logiko [5] .
El la arabaj filozofoj, la verkoj de David estis uzataj de Ibn al-Tayyib (ĉ. 980-1043) en liaj komentoj pri Isagogi kaj la Kategorio . En Bizanco, la Difinoj de Davido estis la temo de filozofia studo. La bizancanoj ankaŭ konis la komenton de David pri Isagoga. Inter la bizancaj filozofoj li estis konata de Johano el Damasko (ĉ. 675-ĉ. 749) kaj Niceforo Blemido (1197-ĉ. 1272).
Ricevo[redakti | redakti fonton]
Mezepoko[redakti | redakti fonton]
.jpg)
Tekstoj de David estis uzataj en bizancaj logikaj kompendioj de la fino de la 6a ĝis la mezo de la 8a jarcento. Tiutempe necesis koncizaj, resumantaj prezentoj de aristotela logiko, kiuj prezentas la materialon de la koncernaj lernolibroj de la malfrua aleksandria skolo en didaktike preparita formo. Unu el la aŭtoroj, kiuj uzis materialon de Prolegomenoj de David, estis la eklezia patro Johano de Damasko, kiu pritraktis aristotelan logikon en sia dialektiko .
En Armenio la verkoj de David fariĝis aŭtoritataj lernolibroj en la mezepoko. Tie li estis kalkulita inter la plej gravaj personecoj en armena kulturhistorio kaj sekve gloris. Ĉar li estis konsiderata ĉefa teologo kaj studento de famaj ekleziaj patroj, oni povis vidi en li grandan pensulon, kiu ĝuste metis la aristotelan ontologion je la servo de kristana dogmaro. Per la filozofiaj armiloj li sukcese defendis la monofizitan instruadon de la armena eklezio kontraŭ la subtenantoj de la Koncilio de Kalcedonio. La moknomo "la nevenkebla" devenis de lia teologia supereco. Malsama klarigo de la epiteto estas donita de anekdoto, laŭ kiu David estis la sola erudiciulo, kiu povis uzi enigman saĝan diron pri malnova por dizani steleon; post ĉi tiu pruvo de lia elstara erudicio, homoj komencis nomi lin la nevenkebla filozofo [6].
Jam en la 7-a jarcento, la armena erudiciulo kaj enciklopediisto Anania Ŝirakaci prenis la doktrinon de David pri la filozofia divido. En la Alta kaj Malfrua Mezepoko , la aprezo por la verkoj de la antikva filozofia instruisto intensiĝis; Armenaj erudiciuloj skribis komentojn al lia Isagogo- klarigo kaj la armena versio de la Prolegomeno. En la monaĥejaj lernejoj la prolegomenoj apartenis al la materialo preskribita por lecionoj pri filozofio [7].
Modernaj tempoj[redakti | redakti fonton]
Laŭ mezepoka tradicio, ĝis la komenco de moderna scienca esplorado, oni kredis ke David estis la aŭtoro de multaj skribaĵoj, kiuj ne vere venis de li; al li estis atribuitaj pli ol 26 tradukoj. La unua eldono de la armena Prolegomeno, traduko estis publikigita en Konstantinopolo en 1731. En 1833 la unua kompleta eldono de la armenaj tradukoj de la verkoj de David estis publikigita en Venecio. En la periodo 1900-1904, Adolf Busse publikigis kritikan eldonon de la grekaj tekstoj en Berlino, igante ilin plene alireblaj presite por la unua fojo; antaŭe nur eltiraĵoj estis publikigitaj [8].
La Armena Apostola Eklezio konsideras "Davidon la Nevenkebla Filozofo" inter la "sanktaj instruistoj kaj tradukistoj", kies feston oni festas la duan sabaton de oktobro.
Dum la tempo Armenio kiam apartenis al Sovetunio, David ankoraŭ estis tre populara tie. En 1980 la Armena Soveta Socialisma Respubliko festis sian 1 500-jaran naskiĝtagon, supozante fikcian, arbitre supozitan naskiĝjaron de la filozofo. Por marki la okazon, la Armena Akademio de Sciencoj de Erevano, la ĉefurbo de Armenio, faris kongresan kaj festivalan programon, kaj strato ricevis la nomon de David. Laŭ marksisma perspektivo, "lia humanismo, lia sekulara pensmaniero, lia profunda kredo je la potenco de scienco, tuta gamo da materialismaĵoj estis laŭditajvt ezoj". Oni diris, ke li estis unu el la plej progresemaj tiutempaj erudiciuloj[9] .
Jonathan Barnes omaĝis la ĝeneralan atingon de David en eseo publikigita en 2009. Li memorigis, ke oni ne povas atendi pli de tia mana aŭtoro ol tio, kio estas necesa por lia didaktika celo. Laŭ la juĝo de Barnes, la skolioj estas isagogo unu el la du plej bonaj komentoj pri la ofte komentita verko de Porfiro. La demando pri la originaleco de David ne respondeblas, ĉar kvankam iuj el liaj tezoj nur estas atestitaj de li, oni ne scias, kiuj hodiaŭ perditaj skribaĵoj estis disponeblaj al li. La elstara graveco de la filozofia instruisto de la malfrua antikveco en la historio de ideoj kuŝas por Barnes en la impulso, kiun li donis kiel peranto de aristotelaj ideoj pri armena kulturo, eĉ se li mem ne estis la tradukisto de siaj verkoj[10] .
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Tara L. Andrews. Identity, Philosophy, and the Problem of Armenian History in the Sixth Century // History and Identity in the Late Antique Near East / Edited by Philip Wood. — Oxford University Press. — 2013. — P. 36
- ↑ Hacikyan, Agop J.. (2000) The heritage of Armenian literature. Detroit: Wayne State Univ. Press. ISBN 0814328156.
- ↑ Valentina Calzolari: David et la tradition arménienne. In: Valentina Calzolari, Jonathan Barnes (ed.): L’œuvre de David l’Invincible et la transmission de la pensée grecque dans la tradition arménienne et syriaque, Leiden 2009, S. 15–36 (22 f.); Gohar Muradyan (ed.): David the Invincible: Commentary on Porphyry's Isagoge, Leiden 2015, S. 1 f. Leendert Gerrit Westerink (ed.): Prolégomènes à la philosophie de Platon, Paris 1990, p. XXXVII.
- ↑ Claude Mutafian (dir.), Arménie, la magie de l'écrit, Somogy, Parizo, 2007 (ISBN 978-2-7572-0057-5), p.288.
- ↑ Jonathan Barnes: David and the Greek Tradition. Aŭtoroj: Valentina Calzolari, Jonathan Barnes: L’œuvre de David l’Invincible et la transmission de la pensée grecque dans la tradition arménienne et syriaque, Leiden 2009, Paĝoj 3–14.
- ↑ Jean-Pierre Mahé: David l’Invincible dans la tradition arménienne. En: Ilsetraut Hadot: Simplicius: Commentaire sur les Catégories. Traduction commentée, Fasciklo 1, Leiden 1990, Paĝoj. 189–207; Valentina Calzolari: Aux origines de la formation du corpus philosophique en Arménie: quelques remarques sur les versions arméniennes des commentaires grecs de David. En: Cristina D’Ancona: The Libraries of the Neoplatonists, Leiden 2007, S. 259–278, hier: 260 f.; Valentina Calzolari: David et la tradition arménienne. In: Valentina Calzolari, Jonathan Barnes (Hrsg.): L’œuvre de David l’Invincible et la transmission de la pensée grecque dans la tradition arménienne et syriaque, Leiden 2009, S. 15–36, hier: 25.
- ↑ Für Einzelheiten siehe Avedis K. Sanjian: David Anhaghtʿ (the Invincible): An Introduction. En: Avedis K. Sanjian: David Anhaghtʿ. The ‘Invincible’ Philosopher, Atlanto (Georgio) 1986, Paĝoj: 1–16; Sen Arevshatyan: David the Invincible in Armenia and other Countries: the Fate of his Legacy. En: Valentina Calzolari, Jonathan Barnes: L’œuvre de David l’Invincible et la transmission de la pensée grecque dans la tradition arménienne et syriaque, Leiden 2009, Paĝoj: 175–180, Valentina Calzolari: David et la tradition arménienne. En: Valentina Calzolari, Jonathan Barnes: L’œuvre de David l’Invincible et la transmission de la pensée grecque dans la tradition arménienne et syriaque, Leiden 2009, Paĝoj: 15–36
- ↑ Jean-Pierre Mahé: David l’Invincible dans la tradition arménienne. En: Ilsetraut Hadot: Simplicius: Commentaire sur les Catégories. Traduction commentée, Fasciklo 1, Leiden 1990, Paĝoj: 189–207; Valentina Calzolari, Jonathan Barnes: L’œuvre de David l’Invincible et la transmission de la pensée grecque dans la tradition arménienne et syriaque, Leiden 2009, Paĝoj. 201–203 (Bibliografio).
- ↑ Avedis K. Sanjian: Preface. Aŭtoro: Avedis K. Sanjian: David Anhaghtʿ. The ‘Invincible’ Philosopher, Atlanto (Georgio) 1986, Ĉapitro IX f.
- ↑ Sen Arevšatyan: David l’Invincible et sa doctrine philosophique. Eldonaĵo: Revue des Études Arméniennes 15, 1981, Paĝoj 33–43.