Saltu al enhavo

Timur

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
(Alidirektita el Tamerlano)
Timur
Persona informo
Naskiĝo 9-an de aprilo 1336 (1336-04-09)
en Ŝahrisabz,  Ĉagataja Ĥanlando
Morto 19-an de februaro 1405 (1405-02-19) (68-jaraĝa)
en Otrar,  Timuridoj
Tombo Gur-Emir Redakti la valoron en Wikidata vd
Religio sunaismo vd
Lingvoj Ĉagataja • persa • mezepoka mongola lingvo vd
Familio
Dinastio Timurida dinastio vd
Patro Taraghai (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata vd
Patrino Tekina Khatun (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata vd
Edz(in)o Saraj Mulk Ĥanum
Cholpan-Mulk Aga (en) Traduki
Uljay-Turkan aga (en) Traduki
Dilshad aga (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata vd
Infanoj Ŝaho Ruĥo
 ( )
Umar Shaikh (en) Traduki
 ( )
Jahangir Mirza ibn Timur (en) Traduki
 ( Uljay-Turkan aga (en) Traduki)
Miran Shah (en) Traduki
 ( )
Aka Begi (en) Traduki
 ( ) Redakti la valoron en Wikidata vd
Profesio
Okupo batalanto Redakti la valoron en Wikidata vd
vd Fonto: Vikidatumoj
v • d • r
Timur Lenko en poŝtmarko de Uzbekio.
La imperio de Timur inter la jaroj 1365 kaj 1405
Statuo de Tamerlano sur monbileto de Uzbekio.

Timur (ĉagataje تیمور, „la fera“), fakte Timur bin Taraghay Barlas; ofte nomata Tīmur-e Lang aŭ Timur Lenko (تیمور لنگ, „Timur la lama“) kiu en okcidenta Eŭropo estis latinigita al la nomo Tamerlan – (la 8-an de aprilo 1336 en Keŝ, nuntempe Ŝaksrisabz, hodiaŭa Uzbekio; la 19-an de februaro 1405 en Ŝimkent, hodiaŭa Kazaĥio) – estis centrazia[1] konkeranto, militestro kaj imperiestro fine de la 14-a jarcento. Li fondis la dinastion de Timuridoj.

Alternativaj prononcaj kaj skribaj variaĵoj de la nomo estas interalie Timur-i Lenk, Timur Läng, Timur Khan (Timur-Ĥano), Amir Temur. Li mem nomis sin Tīmur-e Gurkāni[2] ( تيمور گوركانى), la iranigita formo de la origine mongola vorto kürügän[3], kio havas la signifon "bofilo". La nomo estis aludo de Timur al sia membrigo per edzigo en la familio de Ĝingis-Ĥano kaj celis fortigi sian legitimon je regado. Aldone li havis la perse islaman honoran titolon Amīr-e Kabīr kaj sub tiu nomo pli ofte menciiĝas en klasikaj islamaj tekstoj.

Naskiĝinta en la konfederacio Barlas en Transoksiano dum la 1320-aj aŭ 1330-aj jaroj, li akiris kontrolon de Okcidenta Ĉagataja Ĥanlando ĉirkaŭ 1370. El tiu bazo, li estris militajn kampanjojn tra Okcidenta, Suda kaj Centra Azio kaj aperis kiel la plej povega reganto en la islama mondo post sia venko super la Mamelukoj de Egipto kaj Sirio, la ekira Otomana Imperio kaj la dekadenca Delhia Sultanlando. El tiuj konkeroj li fondis la Timuridan Imperion, kvankam ĝi fragmentiĝis tuj post lia morto. Li estis konsiderata la lasta el la grandaj nomadaj konkeristoj de la Eŭrazia Stepo, kaj lia imperio preparis la aperon de pli strukturitaj kaj longdaŭraj kanonaj imperioj en la 1500-aj kaj 1600-aj jaroj.[4][5]

Timuro antaŭvidis la restarigon de la Mongola Imperio de Ĝingis-Ĥano.[6] Kiel rimedo por legitimigi siajn konkerojn, Timuro fidis je islamaj simboloj kaj lingvo, nomante sin mem la Glavo de Islamo kaj helpante instruajn kaj religiajn instituciojn. Li konvertis preskaŭ ĉiujn gvidantojn el Borjigidoj al Islamo dum sia vivdaŭro.[7] Liaj armeoj estis inkluziveme multetnaj. Timuro ankaŭ decide venkis la kristanajn kavalir-hospitalistojn ĉe Smirno, titolante sin ghazi.[8] Antaŭ la fino de sia regado, Timuro ankaŭ akiris kompletan kontrolon de ĉiuj restoj de la Ĉagataja Ĥanlando, Ilĥanato, Ora Hordo kaj eĉ provis restarigi la Juan-dinastion.

La armeoj de Timuro estis timitaj ĉie en Azio, Afriko, kaj Eŭropo,[8] kaj konsiderindaj partoj de kiuj estis detruitaj per liaj kampanjoj.[9] Fakuloj ĉirkaŭkalkulas ke liaj kampanjoj kaŭzis la mortojn de 17 milionoj da homoj, sumiĝante al proksimume 5% de la monda loĝantaro.[10][11]

Li estis la avo de Ulugbek, kiu regis en Centra Azio de 1411 ĝis 1449, kaj la praprapraavon de Babur, nome fondinto de la Mogola Imperio, kiu regis en partoj de Sudazio dum proksimume kvar jarcentoj, de 1526 ĝis 1857.[12][13] Timuro ankaŭ estas rekonita kiel granda patrono de arto kaj arkitekturo, kiam li interagis kun islamaj intelektuloj kiel ekzemple Ibn Ĥaldun kaj Hafiz-i Abru.[8]

Komenca vivo

[redakti | redakti fonton]
Emiro Timuro festas en la ĝardenoj de Samarkando.

Timuro estis naskita en Transoksiano, proksime de la urbo Keŝ (areo nun pli bone konata kiel Ŝahrisabz, "la verda grandurbo"), proksimume 80 kilometroj (50 mejl.) sude de Samarkando en nuntempa Uzbekio, parto de kio tiam estis la Ĉagataja Ĥanlando.[14] Lia patro, Taraqai, estis negrava nobelulo apartenanta al la tribo Barlas.[14] La Barlas estis origine mongola tribo[15][16] kiu iĝis turkigita.[17][18][19] Laŭ Gérard Chaliand, Timuro estis islamano[20] sed li vidis sin kiel la heredanto de Ĝingis-Ĥano.[20] Kvankam ne Ĉinggisido aŭ descendanto de Ĝingis-Ĥano,[21] li evidente serĉis alvoki la heredaĵon de la konkeroj de Ĝingis-Ĥano dum sia vivdaŭro.[22]

Pli postaj historioj pri la Timurida dinastio asertas ke li estis naskita la 8an de aprilo 1336, sed la plej multaj fontoj pri lia vivdaŭro donas aĝojn kiuj estas kongruaj kun naskiĝodato en la fino de la 1320-aj jaroj. Historiisto Beatrice Forbes Manz suspektas ke la dato (1336) estis invento dezajnita por ligi Timuron al la heredaĵo de Abu Sa'id Bahadur Ĥano, nome la lasta reganto de la Ilĥanlando descendinta de Hülegü, kiu mortis en tiu jaro.[23]

En la aĝo de ok aŭ naŭ, Timuro kaj lia patrino kaj fratoj estis portitaj kiel kaptitoj al Samarkando fare de invada mongola armeo.

En lia infanaĝo, Timuro kaj malgranda grupo de grupanoj trudeniris vojaĝantojn por varoj, aparte bestoj kiel ekzemple ŝafoj, ĉevaloj, kaj bovoj.[23] En ĉirkaŭ 1363, estas kredite ke Timuro provis ŝteli ŝafon de paŝtisto sed estis pafita per du sagoj, unu en sia dekstra gambo kaj alia en sia dekstra mano, kie li perdis du fingrojn. Ambaŭ vundoj igis lin esti kripla por vivo. Kelkaj kredas ke Timuro suferspertis siajn kripligajn vundojn funkciante kiel soldulo al la ĥano de Sistano en Ĥorasano, en kio estas konata hodiaŭ kiel Daŝti Margo (Dezerto de Morto) en sudokcidenta Afganio. La vundoj de Timuro donis al Timuro la nomon de Lama aŭ Tamerlano fare de eŭropanoj.[8]

Timuro estis islamano, sed dum lia ĉefa oficiala religiema konsilisto kaj konsultisto estis la hanafisma fakulo Abdu' l-Jabbar Ĥŭarazmi, liaj specialaj kredoj ne estas konataj. En Tirmidh, li venis sub la influon de lia spirita mentoro Sajjid Barakah, gvidanto de Balĥo kiu estas entombigita kune kun Timuro en Gur-e Amir.[24][25][26] Oni konas ke Timuro tenis Ali ibn Abi Talib kaj la familion Ahl al-Bajt en alta konsidero kaj estis supozita fare de diversaj fakuloj por sia "por-Ali" sinteno. Malgraŭ tio, Timuro estis konata pro atakado kontraŭ ŝijaistoj pro sunaaj kialoj kaj tial liaj propraj religiaj inklinoj restas neklaraj.[27]

Personeco

[redakti | redakti fonton]

Timuro estas rigardita kiel armea geniulo kaj taktikisto, kun perturba kapablo labori ene de altagrade flua politika strukturo por venki kaj konservi lojalan sekvantaron de nomadoj dum sia regado en Mezazio. Li ankaŭ estis konsiderita eksterordinare inteligenta - ne nur intuicie sed ankaŭ intelekte.[5] En Samarkando kaj siaj multaj vojaĝoj, Timuro, sub la konsilado de eminentaj fakuloj povis lerni la persan, mongolan, kaj turklingvajn lingvojn.[8] Pli grave, Timuro estis karakterizita kiel oportunisto. Profitante avantaĝon de sia tjurk-mongola heredaĵo, Timuro ofte utiligis ĉu la islaman religion ĉu la juron kaj tradiciojn de la Mongola Imperio por realigi siajn armeajn celojn aŭ hejmajn politikajn intencojn.[8]

Militestro

[redakti | redakti fonton]
Mapo de la Timurida Imperio

Ĉirkaŭ 1360 Timuro akiris eminentecon kiel armea gvidanto kies soldatoj estis plejparte tjurklingvaj tribuloj de la regiono.[20] Li partoprenis en kampanjoj en Transoksiano kun la Ĥano de Ĉagatajo. Lia kariero dum la venontaj dek aŭ dek unu jaroj povas esti tiel nelonge resumita de liaj Memuaroj. Alianciĝante sin kaj de si mem kaj per familia ligo kun Kurgan, la detroniganto kaj detruanto de Volgia Bulgario, li devis invadi Ĥorasanon ĉe la kapo de mil rajdantoj. Tio estis la dua armea ekspedicio kiun li gvidis, kaj ĝia sukceso kondukis al pliaj operacoj, inter ili la submetiĝo de Ĥorezmo kaj Urgenĉo.

Sekvante la murdon de Kurgan, disputoj ekestis inter la multaj postulantoj al suverena potenco; tiu bataletaro estis haltigita per la invado de la energia Ĉagtaid Tuglug Timur de Kaŝgar, alia posteulo de Ĝingis-Ĥano. Timuro estis ekspedita en misio al la tendaro de la invadanto, kio rezultiĝis en lia propra nomumo al la estreco de sia propra tribo, Barlas, anstataŭe de ĝia iama gvidanto, Hajji Beg.

La krizaj situacioj de la kvazaŭ-suverena pozicio de Timuro devigis lin havi rimedon al lia impona patrono, kies reveno sur la bordoj de la Sirdarjo kreis konsterniĝon ne facile mildigita. Unu el la filoj de Tuglug envenis konfidita al la teritorio de Barlas, kune kun la resto de Maŭarannahr (Transoksiano), sed li estis venkita en batalo fare de la aŭdaca militisto kiun li anstataŭigis, ĉe la kapo de nombre malsupera forto.

Ascendo al potenco

[redakti | redakti fonton]
Timuro komandante la Sieĝon de Balĥo.

Estis en tiu periodo kiam Timuro reduktis la Ĉagatajajn Ĥanojn al la pozicio de prufiguroj dum li regadis en ilia nomo. Ankaŭ dum tiu periodo, Timuro kaj lia bofrato Huŝejn, kiuj estis komence kunfuĝantoj kaj migrantoj en komunaj aventuroj, iĝis rivaloj kaj antagonistoj. La rilato inter ili komencis iĝi streĉita post kiam Huŝejn prirezignis laborojn por aranĝi la ordonojn de Timuro terenbati Iljan Ĥojan (iama guberniestro de Maŭaranah) proksime al Tiŝnet.[8]

Timuro komencis akiri sekvantaron en Balĥo, konsistante el komercistoj, kuntribuloj, islama pastraro, aristokrataro kaj agrikulturaj laboristoj, pro sia bonvolemo el partumado de siaj havaĵoj kun ili. Tio estis komparita kun la konduto de Huŝejn, kiu fremdigis tiujn homojn, prenis multajn havaĵojn de ili per siaj pezaj fiskaj impostoj kaj egoisme elspezis la impostmonon konstruante kompleksajn strukturojn.[8] Ĉirkaŭ 1370 Huŝejn kapitulacis al Timuro kaj poste estis murdita, kio permesis al Timuro esti formale proklamita suvereno ĉe Balĥo. Li geedziĝis kun la edzino de Huŝejn nome Saraj Mulk Ĥanum, posteulo de Ĝingis-Ĥano, kio permesis al li iĝi imperia reganto de la Ĉagataja-tribo.[8]

Unun tagon Aksak Temür parolis tiel:

Citaĵo
„ "Ĥano Züdei (en Ĉinio) regas pri la grandurbo. Ni nun nombras kvindek ĝis sesdek viroj, do lasu nin elekti gvidanton." Tiel ili metis bastonon en la grundon kaj diris: "Ni devas kuri tien kaj tiu inter ni kiu estos la unua se temas pri atingi la bastonon, li povas iĝi nia gvidanto". Tiel ili kuris kaj Aksak Timur, ĉar li estas lama, malfruis, sed antaŭ la aliaj atingis la bastonon li ĵetis sian ĉapon sur ĝin. Tiuj kiuj unue alvenis diris: "Ni estas la gvidantoj." ["Sed"] Aksak Timur diris: "mia kapo venis unue, mi estas la gvidanto." Dume, maljunulo alvenis kaj diris: "La gvidado devus aparteni al Aksak Timur; viaj piedoj alvenis sed, antaŭ tiam, lia kapo atingis la celon." Tiel ili faris al Aksak Timur sian princon.[28][29] ”

Legitimigo de la regado de Timuro

[redakti | redakti fonton]
Timür ibn Taraghai Barlas, laŭ rekonstruo fare de Miĥail Gerasimov)

La tjurk-mongola heredaĵo de Timuro disponigis ŝancojn kaj defiojn ĉar li serĉis regi la Mongolan Imperion kaj la islaman mondon. Laŭ la mongolaj tradicioj, Timuro ne povis postuli la titolon de ĥano aŭ regi la Mongolan Imperion ĉar li ne estis posteulo de Ĝingis-Ĥano. Tial, Timuro starigis la marionetan Ĉagatajan Ĥanon, Sujurghatmiŝ, kiel la nominala reganto de Balĥo ĉar li ŝajnigis funkcii kiel "protektanto de la membro de Ĉinggisida linio, tiu de la plej aĝa filo de Ĝingis-Ĥano, nome Joĉi."[30]

Kiel rezulto, Timuro neniam utiligis la titolon de ĥano ĉar la nomo ĥano povus nur esti utiligita de tiuj kiuj venas de la sama genlinio kiel Ĝingis-Ĥano mem. Timuro anstataŭe utiligis la titolon de emiro kun la signifo generalo, kaj agadis en la nomo de la Ĉagataja reganto de Transoksanio.[23]

Por plifortikigi sian pozicion en la Mongola Imperio, Timuro sukcesis akiri la reĝan titolon de bofilo kiam li geedziĝis kun princino de Ĉinggisida deveno.[5]

Same, Timuro ne povis postuli la superan titolon de la islama mondo, nome kalifo, ĉar tiu "posteno estis limigita al la Kurajŝoj, la tribo de la profeto Mohamedo." Tial, Timuro reagis al la defio kreante miton kaj bildon de li mem kiel "supernatura persona povo" ordonita fare de Dio.[30] Ĉar Timuro havis sukcesan karieron kiel konkerinto, estis facile pravigi sian regadon kiel ordonita kaj preferita de Dio ĉar neniu ordinara viro povis esti posedanto de tia prospero ke lia rezisto estus vidita kiel kontraŭbatalado de la volo de Dio. Krome, la islama nocio ke armea kaj politika sukceso estis la sekvo de la favoro de Alaho estis longe sukcese ekspluatita fare de pli fruaj regantoj. Tial, la asertoj de Timuro ne ŝajnis nekredeblaj al islamaj homoj.

Periodo de etendo

[redakti | redakti fonton]
Timur sieĝas la historian urbon Urganj.
Timur ordonas kampanjojn kontraŭ Kartvelio.
Armeo de Emiro Timuro atakas la survivantojn de la urbo Nerges, en Kartvelio, en la printempo de 1396.

Timuro pasigis la venontajn 35 jarojn en diversaj militoj kaj ekspedicioj. Li ne nur plifirmigis sian regadon hejme (interne) per la submetigo de liaj malamikoj, sed serĉis etendojn de teritorio per intervenoj sur la teroj de eksterlandaj potenculoj. Liaj konkeroj en la okcidento kaj nordokcidento kondukis lin al la teroj proksime de la Kaspia Maro kaj al la bordoj de la Uralo kaj la Volgo. Konkeroj en la sudo kaj sud-okcidento ampleksis al preskaŭ ĉiuj provincoj en Irano, inkluzive de Bagdado, Karbalo kaj Norda Irako.

Unu el la plej grandaj el la kontraŭuloj de Timuro estis alia mongola reganto, posteulo de Ĝingis-Ĥano nomita Toktamiŝo. Post esti rifuĝinto en la kortego de Timuro, Toktamiŝo iĝis reganto kaj de la orienta Kipĉak kaj de la Ora Hordo. Post lia surtroniĝo, li kverelis kun Timuro pri la posedo de Ĥorezmo kaj Azerbajĝano. Tamen, Timuro daŭre apogis lin kontraŭ la rusoj kaj en 1382 Toktamiŝo invadis la moskvan regnon kaj bruligis Moskvon.[31]

Post la morto de Abu Sa'id, reganto de la Ilĥanida Dinastio, en 1335, ekzistis povovakuo en Irano. En 1383, Timuro komencis la armean konkeron de Irano. Li konkeris Heraton, Ĥorasanon kaj la tuton de orienta Irano antaŭ 1385; li kaptis preskaŭ ĉion el Irano antaŭ 1387. Notinda dum la persa kampanjo estis la kapto de Isfahano. Kiam Isfahano kapitulacis al Timuro en 1387, li traktis ĝin kun relativa kompato kiel certe normale kun grandurboj kiuj kapitulacis. Tamen, post kiam la grandurbo protestis kontraŭ la impostoj de Timuro per mortigado de la impostokolektistoj kaj de kelkaj el la soldatoj de Timuro, Timuro ordonis la masakron da la civitanoj de la grandurbo kun mortnombro ĉirkaŭkalkulita inter 100,000 kaj 200,000.[32] Ĉeestinto nombris pli ol 28 turojn konstruitajn de proksimume po 1,500 kapoj por ĉiu turo.[33] Tio estis priskribita kiel "sistema uzado de teruro kontraŭ urboj ... integrita elemento de la strategia elemento de Tamerlano" kiun li rigardis kiel malhelpado de sangoverŝado senkuraĝigante reziston. Liaj masakroj estis selektemaj kaj li esceptigis la artajn kaj teknikajn (ekz. inĝenieroj) elitojn.[32]

Intertempe Toktamiŝo, nun ĥano de la Ora Hordo, turnis kontraŭ sia patrono kaj en 1385 invadis Azerbajĝanon. La neevitebla respondo de Timuro rezultigis la militon inter Toktamiŝo kaj Timur. En la komenca stadio de la milito Timuro venkis ĉe la Batalo de la Kondurĉa Rivero. Post la batalo Toktamiŝo kaj iuj el lia armeo estis permesitaj eskapi. Post komenca malvenko de Toktamiŝo, Timuro invadis Rusion en la nordo de la teritorioj de Toktamiŝo. La armeo de Timuro bruligis Rjazan kaj moviĝis kontraŭ Moskvo. Li estis haltigita foren antaŭ atingado de la rivero Okao per la renoviĝinta kampanjo de Toktamiŝo en la sudo.[34]

En la unua fazo de la konflikto kontraŭ Toktamiŝo, Timuro gvidis armeon da pli ol 100,000 homoj norden dum pli ol 700 mejloj en la stepon. Li tiam rajdis okcidente proksimume 1,000 mejlojn avancante en fronto pli ol 10 mejlojn larĝa. Dum tiu antaŭeniro la timura armeo venis sufiĉe norden ĉar estis en regiono de tre longaj someraj tagoj kaŭzante plendojn de islamaj soldatoj pro konservado de longa horaro de preĝoj. Estis tiam kiam la armeo de Toktamiŝo estis enfermita enen kontraŭ la orienta bordo de la Volgo en la Orenburga regiono kaj detruita ĉe la Batalo de la Kondurĉa Rivero.

Estis en la dua fazo de la konflikto kiam Timuro prenis malsaman itineron kontraŭ la malamiko invadante la teritorion de Toktamiŝo tra regionoj de Kaŭkazo. En la jaro 1395 okazis la Batalo de la rivero Terek, kiu finigis la titanan lukton inter la du monarkoj. Toktamiŝo ne povis restarigi sian potencon aŭ prestiĝon. Li estis mortigita proksimume jardekon post la Terek-batalo en la areo de nuntempa Tjumeno.

Dum la kurso de la kampanjoj de Timuro lia armeo detruis Sarai, la ĉefurbon de la Ora Hordo, kaj Astraĥanon, poste interrompante la Silkan Vojon de la Ora Hordo. La Ora Hordo jam ne tenis potencon post la alveno de Timuro.

En majo 1393 la armeo de Timuro invadis Anjudan. Tio endanĝerigis la ismailian vilaĝon nur unu jaron post lia atako sur la ismailianoj en Mazandarano. La vilaĝo estis preta por la atako. Tio estas konstatita ĉar ĝi enhavas fortikaĵon kaj sistemon de subteraj tuneloj. Senlace, la soldatoj de Timuro inundis la tunelojn per tranĉado en kanalo. La kialoj de Timuro por atakado de tiu vilaĝo ankoraŭ ne estas bone komprenitaj. Tamen, estis sugestite ke liaj konfesioj kaj vido de li mem kiel ekzekutisto de dia volo eble kontribuis al liaj instigoj.[35] La persa historiisto Ĥŭandamir klarigas ke ismailia ĉeesto kreskis pli potence en persa Irako. Grupo de lokuloj en la regiono estis malkontenta kun tio kaj, Ĥŭandamir skribas, tiuj lokuloj kunvenis kaj alportis supren sian plendon al Timuro, eventuale provokante lian atakon sur la ismailianoj tie.[35]

Kampanjo kontraŭ la Tuglaka Dinastio

[redakti | redakti fonton]
Timur venkas super la Sultano de Delhi, Nasir Al-Din Mahmud Tuglak, vintre de 1397–1398, pentrita 1595–1600.

En 1398, Timuro invadis nordan Hindion, atakante la Delhian Sultanlandon regitan fare de sultano Nasir-ud-Din Mahmud Shah Tughluq (Nasir-ud-bruo Mahmud Shah Tughluq) de la Tughlaq Dinastio. Li estis kontraŭbatalita fare de Ahirs kaj Jats sed la Sultanlando en Delhio nenion por maldaŭrigis lin. [34] Post transirado de la Indusa rivero la 30an de septembro 1398, li maldungis Tulamba kaj masakritajn ĝiajn loĝantojn. [35] Tiam li avancis kaj kaptis Multan antaŭ oktobro.

Timuro transiris la Induson ĉe Attock (nun Pakistano) la 24an de septembro 1398. Lia invado ne iĝis senrezista kaj li renkontis reziston de la Guberniestro de Meerut dum la marŝo al Delhio. Timuro daŭre povis daŭrigi sian aliron al Delhio, alvenante en 1398, por kontraŭbatali la armeojn de sultano Nasir-ud-Din Mahmud Shah Tughluq, kiu jam estis malfortigita per sinsekvolukto ene de la reĝa familio.

Heredo

[redakti | redakti fonton]
Timura sarkofago en Gur-Emir en Samarkando, Uzbekio

Oni ligas legendojn al malfermo de lia tombo. Oni atentigis ne ĝeni la tombon, ĉar tio alportas demonojn de la milito. La ekspedicio de la soveta esploristo Miĥail Miĥailoviĉ Gerasimov malfermis la tombon la 19-an de junio de 1941. Tri tagojn poste komenciĝis nazia invado de la Sovetunio. La skeletoj de li kaj Ulugh Beg, lia nepo, estis reentombigitaj per plena islama rito en 1942. Samtage la soveta armeo grave venkis ĉe Stalingrado.

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ Josef W. Meri. (2005) Medieval Islamic Civilization. Routledge, p. 812.
  2. ↑ Sharaf ud-Dīn Alī Yazdī, „Zafarnāma“ (laŭ tiuepoka biografio, kiu ekestis laŭ mendo de Timur)
  3. ↑ B.F. Manz, „Tīmūr Lang“, en la "Enciklopedio de Islamo" (angle "Encyclopaedia of Islam"), reta eldono, 2006
  4. ↑ Darwin, John. (2008) After Tamerlane: the rise and fall of global empires, 1400-2000. Bloomsbury Press, p. 29, 92. ISBN 9781596917606.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Manz, Beatrice Forbes. (1989) The rise and rule of Tamerlane. Cambridge University Press.
  6. ↑ Beatrice Forbes Manz, Temür and the Problem of a Conqueror's Legacy, Journal of the Royal Asiatic Society, Third Series, Vol. 8, No. 1 (Apr., 1998), 25; "In his formal correspondance Temur continued throughout his life as the restorer of Chinggisid rights. He even justified his Iranian, Mamluk and Ottoman campaigns as a re-imposition of legitimate Mongol control over lands taken by usurpers...".
  7. ↑ Michal Biran, The Chaghadaids and Islam: The Conversion of Tarmashirin Khan (1331–34) , Journal of American Oriental Society, Vol. 122, No. 4 (Oct. – Dec., 2002), 751; "Temur, a non-Chinggisid, tried to build a double legitimacy based on his role as both guardian and restorer of the Mongol Empire.".
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 Marozzi, Justin. (2004) Tamerlane: Sword of Islam, conqueror of the world. HarperCollins.
  9. ↑ Matthew White: Atrocitology: Humanity's 100 Deadliest Achievements, Canongate Books, 2011, ISBN 978-0-85786-125-2, section "Timur"
  10. ↑ "The Rehabilitation Of Tamerlane", Chicago Tribune, 17a de Januaro 1999.
  11. ↑ J.J. Saunders, The history of the Mongol conquests (paĝo 174), Routledge & Kegan Paul Ltd., 1971, ISBN 0-8122-1766-7
  12. ↑ Timur. Encyclopædia Britannica, Online Academic Edition (2007).
  13. ↑ Tīmūr Lang, Encyclopaedia of Islam, Brill, alirita la 24an de Aprilo 2014, Beatrice F. Manz, 2000, volumo 10, 2a eld. http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ti-mu-r-lang-COM_1223 Arkivigite je 2015-02-07 per la retarkivo Wayback Machine
  14. ↑ 14,0 14,1 Tamerlane. AsianHistory. Alirita 1-a de novembro 2013.
  15. ↑ "Central Asia, history of Timur", en Encyclopædia Britannica, reta eldono, 2007. (Citaĵo:"...Under his leadership, Timur united the Mongol tribes located in the basins of the two rivers.")
  16. ↑ "Islamic world", en Encyclopædia Britannica, reta eldono, 2007. Citaĵo: "Timur (Tamerlane) was of Mongol descent and he aimed to restore Mongol power...."
  17. ↑ Carter V. Findley, The Turks in World History, Oxford University Press, 2005, Oxford University Press, 2005, ISBN 978-0-19-517726-8, p. 101.
  18. ↑ G. R. Garthwaite, "The Persians", Malden, ISBN 978-1-55786-860-2, MA: Blackwell Pub., 2007. (p.148) Citaĵo:...Timur's tribe, the Barlas, had Mongol origins but had become Turkic-speaking... However, the Barlus tribe is considered one of the original Mongol tribes and there are "Barlus Ovogton" people who belong to Barlus tribe in modern Mongolia.
  19. ↑ M.S. Asimov & Clifford Edmund Bosworth, History of Civilizations of Central Asia, UNESCO Regional Office, 1998, ISBN 92-3-103467-7, p. 320: "... One of his followers was [...] Timur of the Barlas tribe. This Mongol tribe had settled [...] in the valley of Kashka Darya, intermingling with the Turkish population, adopting their religion (Islam) and gradually giving up its own nomadic ways, like a number of other Mongol tribes in Transoxania ..."
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Gérard Chaliand, Nomadic Empires: From Mongolia to the Danube tradukita de A.M. Berrett, Transaction Publishers, 2004. tradukita de A.M. Berrett. Transaction Publishers, p.75. ISBN 0-7658-0204-X. Limited preview el Google Books. p. 75., ISBN 0-7658-0204-X, p.75., "Timur Leng (Tamerlane) Timur, known as the lame (1336–1405) was a Muslim Turk. He aspired to recreate the empire of his ancestors. He was a military genius who loved to play chess in his spare time to improve his military tactics and skill. And although he wielded absolute power, he never called himself more than an emir.", "Timur Leng (Tamerlane) Timur, known as the lame (1336–1405) was a Muslim Turk from the Umus of Chagatai who saw himself as Genghis Khan's heir."
  21. ↑ Timur ne postulis esti descendanto de Ĝingis-Ĥano, ĉar en 1370 li instalis pup-ĥanon kiel reganto de Ĉagatai, en agnosko de la Mongola juro laŭ kiu nur sangodescendanto de Ĝingis-Ĥano rajtas regi. (Marozzi, p. 342[rompita ligilo])
  22. ↑ Richard C. Martin, Encyclopedia of Islam and the Muslim World A-L, Macmillan Reference USA, 2004, ISBN 978-0-02-865604-5, p. 134.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Manz, Beatrice Forbes (1988). “Tamerlane and the symbolism of sovereignty”, Iranian Studies 21 (1-2), p. 105–122. doi:10.1080/00210868808701711. 
  24. ↑ The Descendants of Sayyid Ata and the Rank of Naqīb in Central Asia de Devin DeWeese, Journal of the American Oriental Society, Vol. 115, No. 4 (Okt. – Dec., 1995), pp. 612–634
  25. ↑ Four studies on the history of Central Asia, Volume 1 de Vasilij Vladimirovič Bartold p. 19
  26. ↑ Islamic art de Barbara Brend p. 130
  27. ↑ Virani, Shafique N. The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, A Search for Salvation (New York: Oxford University Press), 2007, p. 114.
  28. ↑ Sinor, D., "XIV The Making of a Great Khan", paĝo 242, Studies in Medieval Inner Asia, Variorum, 1997. ISBN 0-86078-632-3
  29. ↑ Radloff, W., Proben der Volkslitteratur der türkischen stämme Süd-Sibiriens, IV. St Petersburg, paĝo 308
  30. ↑ 30,0 30,1 Manz, Beatrice Forbes (2002). “Tamerlane's Career and Its Uses”, Journal of World History 13, p. 3. doi:10.1353/jwh.2002.0017. 
  31. ↑ Nicholas V. Raisanovsky; Mark D. Steinberg: A History of Russia Seventh Edition, pg 93
  32. ↑ 32,0 32,1 Chaliand, Gerard. (2007) The History of Terrorism: From Antiquity to Al Qaeda. University of California Press. ISBN 978-0520247093.
  33. ↑ Fisher, W.B.; Jackson, P.; Lockhart, L.; Boyle, J.A. : The Cambridge History of Iran, p 55.
  34. ↑ Nicholas V. Raisanovsky; Mark D. Steinberg: A History of Russia Sepa Eldono, paĝo 94
  35. ↑ 35,0 35,1 Virani, Shafique N. The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, A Search for Salvation (New York: Oxford University Press), 2007, p. 116.

Literaturo

[redakti | redakti fonton]
  • Arnaud Blin, Tamerlan, Perrin,‎ 2007
  • Henri Bontemps, Yves Portier, Barbazan, de Tamerlan à Jeanne d'Arc... le secret, Regain de lecture,‎ 2012
  • Marcel Brion, Tamerlan, Albin Michel,‎ 1999
  • Beatrice Forbes Manz: The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge University Press, Kembriĝo 1989 (anglalingva) ISBN 0-521-34595-2 (Cambridge studies in Islamic civilization).
  • González de Clavijo, R., Embajada a Tamorlán, Francisco López Estrada, Madrid: Castalia, 2005. ISBN 84-7039-831-8.
  • González de Clavijo, R., La route de Samarkand au temps de Tamerlan, Relato del viaje de la embajada de Castilla a la corte de Timur Beg (1403-1406) , tradukita kaj komentita de Lucien Kehren. París: Imprimerie nationale, 2002.
  • René Grousset, L'empire des steppes. Attila, Gengis-khan, Tamerlan, Paris, Payot,‎ 1965, 620 p. (http://dx.doi.org/doi:10.1522/24883187, http://classiques.uqac.ca/classiques/grousset_rene/empire_des_steppes/grousset_steppes.pdf)
  • Gerhard Herm: Der Balkan. Das Pulverfaß Europas. Econ Verlag GmbH, Düsseldorf u. a. 1993, ISBN 978-3-430-14445-2, S. 164.
  • Lucien Kehren, Tamerlan - l'empire du Seigneur de Fer, Neuchâtel,‎ 1978
  • Lamb, Harold, Tamerlán: El conquistador, México, D. F.: Ediciones Jasón, 1953. Tradukita hispanen el angla: Tamerlán: The Earth Shaker. Traduko de Héctor Saldivar González. Impresora Galve.
  • Manz, B.F., The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.
  • Marozzi, J. Tamerlane: sword of Islam, conqueror of the world, Cambridge (MA): Da Capo Press, 2006.
  • Tilman Nagel: Timur der Eroberer und die islamische Welt im späten Mittelalter. Beck, Munkeno 1993 (germanlingva) ISBN 3-406-37171-X.
  • Jean-Paul Roux: Tamerlan. Fayard,‎ Parizo 1991 (franclingva) ISBN 2-213-02742-0.
  • Jean de Soltanieh (trad. Texte traduit en français moderne, présenté et annoté par Jean-François Kosta-Théfaine), La Vie et la cour de Tamerlan. Recit de son ambassadeur auprès de Charles VI en 1403, Cartouche,‎ 2012

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]
Ĉi tiu artikolo plenumas laŭ redaktantoj de Esperanto-Vikipedio kriteriojn por leginda artikolo.
Leginda artikolo
Leginda artikolo
 Ĉi tiu artikolo estis je la 10-a de marto 2016 akceptita en la liston de legindaj artikoloj.
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Timur&oldid=8888499"