Ĝalaluddin Muhammad Akbar
| Ĝalaluddin Muhammad Akbar | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Mogola imperiestro | |||||
 Portreto de Akbar de la 16-a jarcento fare de Manohar Das
| |||||
| Persona informo | |||||
| جلالالدین مُحمَّد اکبر | |||||
| Naskonomo | perse جلال الدین محمد اکبر | ||||
| Naskiĝo | 15-an de oktobro 1542 en Umarkot Fort | ||||
| Morto | 15-an de oktobro 1605 (63-jaraĝa) en Agra | ||||
| Mortis pro | naturaj kialoj vd | ||||
| Mortis per | disenterio vd | ||||
| Tombo | Tomb of Akbar the Great vd | ||||
| Religio | islamo vd | ||||
| Lingvoj | Ĉagataja • persa • Hindustana vd | ||||
| Familio | |||||
| Dinastio | Timurida dinastio vd | ||||
| Patro | Humajun vd | ||||
| Patrino | Hamida Banu Begum vd | ||||
| Gefratoj | Bakshi Banu Begum • Mirza Muhammad Hakim • Al-aman Mirza vd | ||||
| Edz(in)o | Mariam-uz-Zamani • Ruqaiya Sultan Begum • Salima Sultan Begum vd | ||||
| Infanoj | Ĝahangir • Murad Mirza of Hindustan • Prince Daniyal • Aram Banu Begum • Khanum Sultan Begum • Shakr-un-Nissa Begum vd | ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | monarko vd | ||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Abu'l-Fath Ĝalal ud-din Muhammad Akbar aŭ Ĝalaluddin Muhammad Akbar (persa: جلال الدین محمد اکبر), ankaŭ konata populare kiel Akbar la 1a kaj poste Akbar la Granda (urdua : Akbar-e-Azam, laŭvorte "la granda") naskiĝis la 15-an de oktobro 1542 kaj mortis la 27-an de oktobro 1605[1][2]. Li estis Mogola imperiestro el 1556 ĝis sia morto en 1605. Li estis la tria kaj unu el la plej grandaj regantoj de la Mogola Dinastio en Hindio. Kvankam li estis nur 13-jaraĝa kiam li enposteniĝis, li estas de multaj konsiderata la plej grava el la mogolaj imperiestroj.[3][4] Akbar estis sukcedita kiel imperiestro fare de sia filo, Ĝahangir.
Vivkuro[redakti | redakti fonton]
Li estis la filo de Nasiruddin Humajun, kiun li sukcedis kiel estro de la Mogola Imperio kun helpo de regento, Bajram Ĥan, kiu asistis la junan imperiestron etendi kaj konsolidi la mogolajn teritoriojn en Hindio. Li havis fortan personecon kaj estis sukcesa generalo; Akbar laŭgrade pligrandigis la Mogolan Imperion ĝis ĝi inkludis preskaŭ ĉion el la Hindia Subkontinento norde de la rivero Godavari. Lia povo kaj influo, tamen, etendiĝis preskaŭ al la tuta lando pro la mogola militista, politika, kultura kaj ekonomia dominado. Dum lia regado, la mogola imperio triobliĝis laŭ grandeco kaj laŭ riĉeco. Li kreis povegan militistan sistemon kaj instituciis efektivajn politikajn kaj sociajn reformojn. Per nuligo de la impostoj al ne-islamanoj kaj nomumado de ili al altaj civilaj kaj militistaj postenoj, li estis la unua mogola reganto kiu sukcesis havi la fidon kaj fidelon de la indiĝenaj subuloj.
Diplomatio[redakti | redakti fonton]
Por unuigi la ampleksan mogolan ŝtaton, Akbar establis centralizitan sistemon de administracio tra sia tuta imperio kaj adoptis politikon kiu amikigu konkeritajn regantojn pere de geedziĝoj kaj diplomatio. Por konservi pacon kaj ordon en religie kaj kulture diversa imperio, li adoptis politikojn kiuj akiru la eltenon de siaj ne-islamaj subuloj. Evitante tribajn ligilojn kaj la identecon de islama ŝtato, Akbar baraktis por unuigi malproksimegajn terojn el siaj teritorioj pere de fideleco, esprimita pere de persiigita kulturo, por montri sin mem kiel imperiestro kiu havis preskaŭ diecan statuson.
Kulturema imperiestro[redakti | redakti fonton]
Mogola Barato disvolvigis fortan kaj stabilan ekonomion, kio kondukis al komerca etendo kaj pli granda patronado de kulturo. Akbar mem estis patrono de arto kaj kulturo. Plaĉis al li literaturo, kaj kreis bibliotekon de ĉirkaŭ 24,000 volumoj verkitaj en Sanskrito, Hindia, Persa, Greka, Latina, Araba kaj Kaŝmira, stabanita de multaj fakuloj, tradukistoj, artistoj, kaligrafiistoj, skribistoj, librobindistoj kaj legantoj. Religiuloj el multaj kredoj, poetoj, arkitektoj kaj metiistoj venis en lian kortegon el la tuta mondo por studado kaj diskutado. La kortegoj de Akbar ĉe Delhi, Agra, kaj Fatehpur Sikri iĝis centroj de artoj, beletroj, kaj lernado. Pers-islama kulturo ekaperis kaj miksiĝis kun indiĝenaj hindiaj elementoj, kaj distinga Hind-persa kulturo aperis karakterizita de mogolaj artaj stiloj, nome mogola pentrarto, kaj arkitekturo. Li mendis tradukadon el la Sanskrita literaturo, partoprenis en indiĝenaj festivaloj, konstatante ke stabila imperio dependas de kunlaborado kaj bonvolo de liaj subuloj. Tiele, la fondaĵoj por multkultura imperio sub mogola regado estis fundamentaj dum lia regado.
Sinkretisma kredo[redakti | redakti fonton]
Por multaj baratanoj, la titolo "la Granda" ne nur rilatis al la militaj kaj administraj kvalitoj de Akbar, sed ankaŭ al lia religia toleremo por ke ĉiu subuloj en lia lando povu sperti sian propran religion. Eble en la espero kaj fido atingi religian unuecon ene de sia imperio, Akbar promulgis Din-i-Ilahi, nome sinkretisma kredo derivita el Islamo, Hinduismo, Zoroastrismo, kaj Kristanismo. Simpla, unudeisma kulto, tolerema laŭaspekte, ĝi centriĝis sur la figuro de Akbar kiel profeto, pro kio li altiris la koleron de la ulemo kaj de la ortodoksaj islamanoj.
Militaj kampanjoj[redakti | redakti fonton]
Militaj novigoj[redakti | redakti fonton]
Akbar ricevis la epiteton "la Granda" pro siaj multaj plenumoj,[5] inter kiuj estis lia rekordo de venkaj militaj kampanjoj kiuj establis kaj konsolidis la mogolan regadon en la Hindia subkontinento. La bazo de tiu militistaj heroeco kaj aŭtoritato estis la lerteco de Akbar kaj la struktura kaj organiza kalibrado de la mogola armeo.[6] Precipe la klasiga sistemo de Mansabdari estis konsiderata pro ĝia rolo en la elteno de la mogola povo en la epoko de Akbar.
Organizaj reformoj estis akompanataj de novigoj en kanonoj, fortikaĵoj, kaj uzado de elefantoj[5]. Akbar ankaŭ montris intereson en pafilŝaltiloj kaj fakte uzis ilin dum diversaj konfliktoj. Li serĉis la helpon de la Otomanoj, kaj ankaŭ pli kaj pli de eŭropanoj, ĉefe portugaloj kaj italoj, por ekhavi pafilojn kaj artilerion.[7] Mogolaj pafiloj en la epoko de Akbar iĝis multege pli superaj al ajnaj kiuj povus esti uzitaj de regionaj regantoj, subuloj, aŭ de zamindaroj.[8] La efiko de tiuj armiloj estis tia ke la veziro de Akbar, nome Abul Fazl, iam deklaris ke "kun la escepto de Turkio, eble ne estas lando en kiu ties pafiloj havas pliajn rimedojn por sekurigi la registaron ol Barato"[9]. La termino "Kanona Imperio" tiukadre estis ofte uzata de fakuloj kaj historiistoj por analizi la sukceson de Mogoloj en Barato. Mogola povo ŝuldiĝus al ia majstreco de militaj teknikoj, speciale de la uzado de pafiloj, kuraĝigitaj fare de Akbar[10].
Lukto por Norda Barato[redakti | redakti fonton]
Dum sia regado, li nuligis eksterajn militajn minacojn de afganoj kaj venkis la baratan gvidanton Hemu.[11][12][13] La regado de Akbar ege influis la fluon de la historio de Barato. malfortigita dum la regado de liaj sukcedantoj.[6]
Akbar, kiu estis naskiĝinta en 1542 dum sia patro, Humajun, estis en milito kontraŭ la Suraj Paŝtooj, estis nur dektrijara kiam li estis proklamita imperiestro en 1556. Lia patro estis sukcedinta reakiri kontrolon de Panĝabo, Delhio, kaj Agra kun helpo de la Safavidoj, sed eĉ en tiuj areoj la mogola regado estis malforta, kaj kiam la Suroj rekonkeris Agra kaj Delhion sekve de la morto de Humajun, la destino de la knabo imperiestro ŝajnis necerta. La juneco de Akbar kaj la manko de ajna eblo por militista asistado el la mogola fortikaĵo de Kabulo, kiu estis tiame en la danĝero de invado fare de la reganto de Badaĥŝan, Princo Mirza Suleiman, malbonigis la situacion.[14] Kiam lia regento, Bajram Ĥan, alvokis militan konsilantaron por estri la mogolajn militfortojn, neniu el la militestroj de Akbar aprobis ĝin. Tamen, Bajram Ĥan estis finfine preta supreniri super la nobeloj kaj oni decidis ke la Mogoloj iru kontraŭ la plej fortaj el la Suraj regantoj nome Sikandar Ŝah Suri, en Panĝabo. Delhi restis sub la regenteco de Tardi Baig Ĥan.[14] Sikandar Ŝah Suri, tamen, ne prezentis intereson por Akbar, kaj evitis batali kiam la mogola armeo alproksimiĝis. La plej grava minaco venis el Hemu, nome ministro kaj generalo de unu el la Suraj regantoj, kiu estis proklaminta sin mem Hindia imperiestro kaj forpelis la mogolojn el la norda Hindio.[14]
Kuriozaĵoj[redakti | redakti fonton]
Ĝalaluddin Muhammad Akbar kredis, ke lia favorata elefanto povis distingi instinkte kiu estis kulpa kaj kiu estis justa kaj uzis ĝin kaj kiel juĝiston kaj kiel ekzekutiston[7]. Kiam li regis la urbon Agra de 1570 ĝis 1585, la prokuroro ekzekutis milojn da homoj, kiuj estis suspektitaj de eĉ malgrandaj deliktoj. Ili staris teruritaj antaŭ la granda reĝa elefanto kaj atendis, ke ĝi ŝajne pripensos, ĉu paŝi sur ili. Plejparto de ili ja estis piedpremata al morto, kvankam estis kazoj en kiuj la elefanto rifuzis. Do la suspektato estis tuj liberigita, ĉar laŭ la opinio de Akbar, lia senkulpeco estis pruvita. Aliaj Mogoloj uzis tiun metodon de ekzekuto por amuzo. Imperiestro Ĝahangir kutimis observi tiajn mortojn mem, kaj ordonis, ke grandega nombro da krimuloj estu tretita fare de siaj vasaloj.
En Esperanto aperis[redakti | redakti fonton]
Akbar: Orienta Romano estas romano de la nederlanda aŭtoro P. A. S. van Limburg Brouwer, aperinta en 1872 en la nederlanda lingvo kaj tradukita en 1923 al Esperanto de Julia C. Isbrücker, J. R. G. Isbrücker kaj Jan Ziermans de 256 paĝoj. Duan korektitan eldonon de 215 paĝoj en 1936 eldonis la Internacia Cseh-Instituto en Hago.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Akbar I. Encyclopaedia Iranica (2011-07-29). Alirita {{subst:FormatoDato|2014-01-18}}.
- ↑ Akbar I. Oxford Reference (2012-02-17). Alirita {{subst:FormatoDato|2014-01-18}}.
- ↑ Women of the Mughal Dynasty - Deborah Hutton - 2002 - Skidmore College.
- ↑ History of India Arkivigite je 2010-01-14 per la retarkivo Wayback Machine The Nine Gems of Akbar - Neria Harish Hebbar, MD - Sabato, 5a de Aprilo 2003
- ↑ 5,0 5,1 Lal, Ruby. (2005) Domesticity and Power in the Early Mughal World. Cambridge University Press, p. 140. ISBN 978-0521850223.
- ↑ 6,0 6,1 Kulke, Hermann. (2004) A history of India. Routledge, p. 205. ISBN 978-0415329200.
- ↑ 7,0 7,1 Schimmel, Annemarie. (2004) The Empire of the Great Mughals: History, Art, and Culture. Reaktion Books, p. 88. ISBN 978-1861891853.
- ↑ Richards, John F.. (1996) The Mughal Empire. Cambridge University Press, p. 288. ISBN 978-0521566032.
- ↑ Elgood, Robert. (1995) Firearms of the Islamic World. I.B.Tauris, p. 135. ISBN 978-1850439639.
- ↑ Gommans, Jos. (2002) Mughal Warfare: Indian Frontiers and High Roads to Empire, 1500-1700. Routledge, p. 134. ISBN 978-0415239882.
- ↑ The Second Battle of Panipat Arkivigite je 2007-03-11 per la retarkivo Wayback Machine - Robert W. Martin - about.com.
- ↑ Abul Fazl - Akbarnama Volume II
- ↑ The life and times of Humayun, de Ishwari Prasad (1955, rev.1970)
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Eraly, Abraham. (2000) Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India, p. 118–124. ISBN 978-0141001432.
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
