Teokratio
Teokratio aŭ Regado de pastraro (el la greka theos (θεός) = dio, kratein (κράτος) = regi) estas sistemo de registaro en kiu Dio, liaj leĝoj kaj liaj reprezentantoj ludas centran rolon. Teokratio havas plurajn difinojn kaj modelojn. Alia atribuo estas tiam kiam religiaj reprezentantoj (klerikoj) havas decidan kvocienton en la politikan potenco de la ŝtata establo.
En teokratiaj reĝimoj, la jura leĝaro ofte estas adaptita al la reganta religio, kaj sekve la tribunaloj procesas, juĝas kaj punas laŭe.
Elstaraj ekzemploj de tio estas la juda juro, islama ŝario, kaj kristana kanona juro.
Tipoj
[redakti | redakti fonton]
Vaski [1] proponas ses malsamajn difinojn de teokratio
- Eskatologia Teokratio kiu estas efektivigita pere de la rekta regado de Dio super homoj, kaj ĝi realiĝos en la lastaj tagoj, tial ĝi ankaŭ povas esti nomata rekta teokratio.
- Karisma Teokratio karakterizita de ne-instituciigita gvidado, de persono pelita de spirita impulso kiu reprezentas la volon de Dio.
- Monarkio pro Didevena Rajto, kiu estas sistemo de registaro kiu rekonas ke la reganta aŭtoritato estas en la manoj de la reĝo pro la teologia supozo ke, kvankam la reĝo ne estas sankta homo, li ricevas sian aŭtoritaton de Dio, kaj tial lia aŭtoritato estas senlima.
- Reĝa Teokratio, bazita sur la koncepto, ke la reĝo estas sankta persono, aŭ tiu, kiu reprezentas Dion sur la tero.
- Hierokratio - la regado de la pastraro, aŭ la regado de la pastraro kaj la religia establado (Ecclesiocracy).
- Teonomio, kiu signifas ke teokratio estas sistemo de registaro bazita sur la regado laŭ de la leĝoj de Dio.
Historio
[redakti | redakti fonton]
La plej grandaj kaj plej konataj teokratioj estis la Umajada kaj Abasida kalifatoj same kiel la papa ŝtato. Alia ofta ekzemplo de antikvaj tempoj estas Faraona Egiptio, kie la reĝo, Faraono, estis konsiderita dia estaĵo kiu regis la regnon pere de la pastraro. Fakte, dum la fruaj epokoj Egiptio povas esti konsiderita pli imperio ol teokratio, ĉar la fizikaj leĝoj regis la religion, kaj ne inverse, sed ekde la momento kiam Faraono (de la tempo de Ramseso la Granda) estis rekonita kiel dio, ambaŭ difinoj. validiĝis, nome kaj teokratio kaj imperio.
En Eŭropo de la frua Mezepoko, la Papo estis dependa de la reĝoj, lia influo en si mem estis malgranda kaj koncentriĝis sur la morala sfero. La merovingaj reĝoj kiuj estis Salikaj Francoj [1] ne estis sanktoleitaj en sia kronada ceremonio kaj ne atendis eklezian rekonon. Tamen, kun la ascendo de la Karolidoj, tiuj bezonis la subtenon de la eklezio por esti rekonitaj kiel reĝoj per la gracio de dio. Aliflanke, la homoj de la eklezio estis malpermesitaj elverŝi sangon kaj tial ne povis trudi sian opinion aŭ puni. La kombinaĵo de la deziroj kaŭzis la pliiĝon de la potenco de la eklezio kaj la kreado de teokratia registaro en kiu la laika registaro obeis la religian eliton.
En kristanismo, Ĝenevo dum la granda influo de Jean Calvin, la fondinto de Kalvinismo, estas ofte etikedita kiel protestanta teokratio. Montenegro estas alia ekzemplo de monarkio kiu submetiĝis al la kontrolo de la loka Ortodoksa Eklezio por plifortigi sian nacian sendependecon fronte de la minaco de la otomana invado kaj tiel iĝis teokratio. La eklezio estis signifa faktoro en la registaro ĝis 1851 kiam la religiema reganto Danilo la-2 decidis forlasi sian pozicion kiel pastro, geedziĝi kaj deklari sin princo - tiel finante la teokratian periodon de Montenegro. Ekzemplo de alia kristana teokratio troviĝas en Florenco (Respubliko de Florenco) sub la regado de Girolamo Savonarola.
En Islamo, la ŝtato estas konsiderata teokratio dum la tempo kiam ĝi estis regata de la Profeto Mohamedo. Mohamedo fondis alian teokration en Mekko en 630 p.K. Ekzemploj de pliaj teokratioj en Islamo povas esti viditaj en la Mahdia Sudano kaj la talibana Afganio (1996-2001, kaj denove ekde 2022) same kiel en la regado de la imamoj en Sŭat, regiono en nordokcidenta Pakistano.
Jemeno estis regita ĝis la puĉo de 1963 fare de Imamo Zaidi, kiu estis la estro de ĉiuj Zajdi-ŝijaistoj.
Tibeto, dum la periodo kiam ĝi estis regata de la Dalai-lamao, ĉefe antaŭ la reformoj de la dudeka jarcento, estas klasifikita kiel budhisma teokratio. Ĉi tiu reĝimo ekzistis ĝis la ekzilo de la reganta registaro post la ĉina invado. La naturo de tibeta budhismo igas la koncepton de teokratio esti interpretita malprecize. Eĉ en Ekstera Mongolio ekzistis teokratia reĝimo de lamao (ĝis la sovetianoj anstataŭigis ĝin per komunismo), eĉ ĉi tie oni devas kvalifiki diri, ke ekde 1639, kiam la filo de la mongola Ĥano de Ulaanbaataro estis deklarita Budho, la dinastio samtempe subtenis kaj la teokratian reĝimon kaj la potencojn de la sekulara aristokrataro.
Teokratia aŭ teokratia reĝimo estis establita, en certaj periodoj de historio, kiel formo de socia protesto aŭ kiel rezulto de utopia idealismo. La elstara ekzemplo de tio estas la Pacega Paradizregno (vidu la Tajpinga ribelo) establita en la 19-a jarcento en Ĉinio. Same kiel la "urbo de la profetoj" de la indiano Tansquata de la tribo Shein, kiu estis speco de religia urboŝtato, sed ĝi eble estis pli de libervola intenca komunumo ol teokratio.
La Kolonio de la Golfeto de Massachusetts [2] ankaŭ funkciis kiel teokratio sub la regado de la Puritanoj dum la 17a jarcento.
Nuntempaj ekzemploj
[redakti | redakti fonton]Plimulte oni indikas Iranon aŭ Vatikanon. Sed estas ankaŭ aliaj landoj, kie la profana potenco estas influita per potenco pastra (ekz. pro tradicio). Multe da landoj kun muslima majoritato transprenas en sian leĝaron elementojn de ŝario. Tiuj-ĉi estas Sauda Arabio, Niĝerio, Afganujo ka. Simile tio estas en Israelo, kiu en la leĝaron transprenas partojn de rabena rajto. En Eŭropo krom Vatikano eblas marki kiel teokratan ankaŭ monaĥan ŝtaton sur duoninsulo Athos en Grekio.
Irano
[redakti | redakti fonton]Ekde la islama revolucio, Irano estas konsiderita islama respubliko, ĉar kaj la prezidanto kaj la parlamento estas elektitaj. Tamen, ĉi tiuj institucioj kaj iliaj enposteniĝintaj funkciuloj estas submetitaj al la inspektado de du oficoj rezervitaj por la ŝijaismaj pastroj (nome la Plej supera gvidanto de Irano).
Ne ĉiu "Islama Respubliko" estas nepre klasifikita kiel teokratio, ĉar en kelkaj el ili la reĝimo bazas sian regadon sur militforto kaj funkcias sub la ideologio de Islamo.
Norvegio
[redakti | redakti fonton]Norvegio estas demokrata lando kiu estas konstitucia monarkio. Plej multaj norvegoj ne estas devote religiaj en sia ĉiutaga vivo, sed la norvega ŝtato tamen havas religiajn restaĵojn. Kiel en multaj konstituciaj monarkioj, en Norvegio la ŝtatestro ankaŭ estas la estro de la eklezio. Artikolo 12 de la Norvega Konstitucio postulas ke pli ol duono de la membroj de la Norvega Ŝtata Konsilio estu membroj de la ŝtata eklezio.
Saud-arabio
[redakti | redakti fonton]Saud-Arabio ofte estas klasifikita kiel teokratio sed praktike ĝi estas monarkio. Kvankam la lando estas regata laŭ Ŝario kaj la Korano estas deklarita kiel la ŝtata konstitucio, la reganto havas senliman potencon super ĉiuj ŝtataj institucioj, inkluzive de religiaj institucioj.
Unuiĝinta Reĝlando
[redakti | redakti fonton]La Eklezio de Anglio havis varian rolon kiel la reprezenta korpo de angla identeco ekde sia establado fare de Henriko la 8-a, precipe dum la periodo de la Reformacio, kiam la geopolitika rolo de Anglio rilate al Hispanio igis Katolikismon esti perceptita kiel forto provanta damaĝi anglajn interesojn. Simile al la situacio en Norvegio, ankaŭ en Britio la monarko estas la estro de la Anglikana Eklezio, kaj krome la ministro de justeco (Lord Chancellor) devas laŭleĝe esti anglikano.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ J. L. A. Waskey, 'Theocracy', International Encyclopedia of Government and Politics, F. N. Magill (Ed.), London–Chicago 1996, Vol. 2, pp 1354-1357.