Paladio

Ni; ↑ ; Pd ; ↓; Ag	Rh ← paladio → Ag
106	Pd
	46
	↓Perioda tabelo de elementoj↓
kemia elemento
transirmetalo • platena grupo • valormetalo • elemento de periodo 5
Ĝeneralaj informoj
Nomo (latine), simbolo, numero	paladio (palladium), Pd, 46
CAS-numero	7440-05-3
Loko en perioda tabelo	10-a grupo, 5-a periodo, bloko d
Karakteriza grupo	Transiraj metaloj
abundeco en terkrusto	0,0000006 %
Nombro de naturaj izotopoj	6
Aspekto	metala arĝenta solido
Atomaj ecoj
Relativa atompezo	106.42 amu
Atomradiuso	140 pm
Kovalenta radiuso	139 pm
Radiuso de van der Waals	163 pm
Elektrona konfiguracio	Kr 4d10
Elektronoj en ĉiu energia ŝelo	2; 8; 18; 18
Oksidiĝa nombro	0, +1, +2, +4
Fizikaj ecoj
Materia stato	solida
Kristala strukturo	kuba (vizaĝocentrita)
Denseco	12,023 g/cm3
Malmoleco	4,75 (Mohs-skalo)
Magneta konduto	paramagneta
Degelpunkto	1554,9 °C (1828,05 K)
Bolpunkto	2963 °C (3236,15 K)
Molvolumeno	8,56 · 10−6 m3/mol
Specifa varmokapacito	240 J/(kg · K)
Elektra konduktivo	10,0 · 106 S/m
Elektra rezistivo	105,4 · 10−9 Ω · m
Termika konduktivo	71,8 W/(m · K)
Diversaj
Elektronegativeco	2.2 (Pauling-skalo)
Joniga energio	804,4 kJ/mol
Izotopoj
Se ne estas indikite alie, estas uzitaj unuoj de SI kaj SVP.

Paladio estas kemia elemento en la perioda tabelo. Ĝi havas la simbolon Pd kaj la atomnumeron 46. Ĝi estas arĝentgriza transira metalo. Ĝi kemie similas al platino, kaj estas ano de la platina grupo. Ĝi estas uzata ĉefe en kataliziloj kaj juveloj.

Richard F. Heck estis usona kemiisto, konata pro la malkovro kaj disvolviĝo de Heck-reakcio, kiu uzas paladion por katalizi reakciojn de organika kemio kiuj kombinas aril-halogenidojn kun alkenoj.

Karakterizaĵoj

Paladio aspektas kiel mola arĝentblanka metalo, kiu similas platenon. Ĝi estas la malplej densa kaj havas la plej malaltan fandopunkton el la platenaj metaloj. Ĝi estas mola kaj muldebla kiam kalcinigita kaj multe plifortiĝas kaj malmoliĝas kiam malvarme prilaborita. Paladio dissolviĝas malrapide en koncentrita nitrata acido, en varma, koncentrita sulfata acido, kaj kiam fajne muelita, en klorida acido.^[1] Ĝi facile dissolviĝas je ĉambra temperaturo en akvo regia.

Paladio ne reagas kun oksigeno je norma temperaturo (kaj tial ne makuliĝas en aero). Paladio varmigita ĝis 800 °C produktos tavolon de paladio(II) oksido (PdO). Ĝi povas malrapide evoluigi iometan brunetan koloron laŭlonge de la tempo, verŝajne pro la formado de surfaca tavolo de ĝia monooksido.

Paladio-filmoj kun difektoj produktitaj per alfa-partikla bombado je malalta temperaturo montras superkonduktivecon havantan Tc = 3.2 K.^[2]

Aplikoj

La plej granda uzo de paladio hodiaŭ estas en katalizaj konvertiloj.^[3] Paladio ankaŭ estas uzata en juvelaĵoj, dentokuracado,^[3]^[4] horloĝfabrikado, sangoglukozaj teststrioj, sparkiloj por aviadiloj, kirurgiaj instrumentoj kaj elektraj kontaktoj.^[5] Paladio ankaŭ estas uzata en la fabrikado de iuj specialaj flutoj (koncertaj aŭ klasikaj).^[6] Kiel krudvaro, paladiaj stangoj havas la ISO-valutajn kodojn XPD kaj 964. Paladio estas unu el nur kvar metaloj kun tiaj kodoj, la aliaj estas oro, arĝento kaj plateno.^[7] Ĉar paladio povas absorbi hidrogenon, ĝi fariĝis ŝlosila ingredienco en la kontestataj malvarmaj fuziaj eksperimentoj de la malfruaj 1980-aj jaroj.^[8]

Katalizo

Kiam paladio-sur-karbonaj kataliziloj estas fajne disigitaj, paladio formas multfunkcian katalizilon^[9]; ĝi akcelas heterogenajn katalizajn procezojn kiel hidratigo, dehidratigo kaj naftokrakado. Paladio ankaŭ estas ŝlosila ingredienco en Lindella katalizilo (ankaŭ konata kiel Lindella palladium).^[10]

Elektroniko

La ĉefa apliko de paladio en elektroniko estas en plurtavolaj ceramikaj kondensatoroj,^[11] en kiuj paladio (kaj paladio-arĝentaj alojoj) estas uzataj kiel elektrodoj.^[3] Paladio (foje alojita kun nikelo) estas nuntempe aŭ estos uzata en konsumelektroniko por komponenta kaj konektila tegado,^[12]^[13] kaj lutado.

Bildaro

Vidu ankaŭ

Paladio en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Paladio en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Paladio en ReVo

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri kemio.

Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).

↑ Hammond, C. R. (2004). "La Elementoj". Manlibro de Kemio kaj Fiziko (81-a eld.). CRC-eldonejo. ISBN 978-0-8493-0485-9.
↑ B. Strizker, Phys. Rev. Lett., 42, 1769 (1979).
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 "Paladio". Konferenco de Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Evoluo. Arkivita de la originalo je la 6a de decembro 2006. Prenita la 4an de julio 2025.
↑ Rushforth, Roy (2004). "Paladio en Restaŭra Dentokuracado: Superaj Fizikaj Ecoj Faras Paladion Ideala Denta Metalo". Platinum Metals Review. 48 (1). doi:10.1595/003214004X4813031.
↑ Hesse, Rayner W. (2007). "paladio". Juvelfarado tra historio: enciklopedio. Greenwood Publishing Group. p. 146. ISBN 978-0-313-33507-5.
↑ Toff, Nancy (1996). La flutlibro: kompleta gvidilo por studentoj kaj prezentistoj. Oxford University Press. p. 20. ISBN 978-0-19-510502-5.
↑ Weithers, Timothy Martin (2006). "Valormetaloj". Valutŝanĝo: praktika gvidilo al la valutaj merkatoj. Wiley. p. 34. ISBN 978-0-471-73203-7.
↑ Fleischmann, M; Pons S; Hawkins M (1989). "Elektrokemie induktita nuklea fuzio de deŭterio". J. Electroanal. Chem. 261 (2): 301. doi:10.1016/0022-0728(89)80006-3.
↑ La Listo de Subtenaj Materialoj por Paladiaj Kataliziloj, Laste ĝisdatigita je la 17a de januaro 2025
↑ Brown, William Henry; Foote, Christopher S; Iverson, Brent L (2009). "Kataliza redukto". Organika kemio. Cengage Learning. p. 270. ISBN 978-0-495-38857-9.
↑ Zogbi, Dennis (3-a de februaro 2003). "Ŝanĝiĝanta oferto kaj postulo por paladio en MLCC-oj". TTI, Inc.
↑ Mroczkowski, Robert S. (1998). Manlibro pri elektronikaj konektiloj: teorio kaj aplikoj. McGraw-Hill Professional. pp. 3–. ISBN 978-0-07-041401-3.
↑ Harper, Charles A. (1997). Manlibro pri pasivaj elektronikaj komponantoj. McGraw-Hill Professional. pp. 580–. ISBN 978-0-07-026698-8.

[1] Hammond, C. R. (2004). "La Elementoj". Manlibro de Kemio kaj Fiziko (81-a eld.). CRC-eldonejo. ISBN 978-0-8493-0485-9.

[2] B. Strizker, Phys. Rev. Lett., 42, 1769 (1979).

[:0-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 "Paladio". Konferenco de Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Evoluo. Arkivita de la originalo je la 6a de decembro 2006. Prenita la 4an de julio 2025.

[4] Rushforth, Roy (2004). "Paladio en Restaŭra Dentokuracado: Superaj Fizikaj Ecoj Faras Paladion Ideala Denta Metalo". Platinum Metals Review. 48 (1). doi:10.1595/003214004X4813031.

[5] Hesse, Rayner W. (2007). "paladio". Juvelfarado tra historio: enciklopedio. Greenwood Publishing Group. p. 146. ISBN 978-0-313-33507-5.

[6] Toff, Nancy (1996). La flutlibro: kompleta gvidilo por studentoj kaj prezentistoj. Oxford University Press. p. 20. ISBN 978-0-19-510502-5.

[7] Weithers, Timothy Martin (2006). "Valormetaloj". Valutŝanĝo: praktika gvidilo al la valutaj merkatoj. Wiley. p. 34. ISBN 978-0-471-73203-7.

[8] Fleischmann, M; Pons S; Hawkins M (1989). "Elektrokemie induktita nuklea fuzio de deŭterio". J. Electroanal. Chem. 261 (2): 301. doi:10.1016/0022-0728(89)80006-3.

[9] La Listo de Subtenaj Materialoj por Paladiaj Kataliziloj, Laste ĝisdatigita je la 17a de januaro 2025

[10] Brown, William Henry; Foote, Christopher S; Iverson, Brent L (2009). "Kataliza redukto". Organika kemio. Cengage Learning. p. 270. ISBN 978-0-495-38857-9.

[11] Zogbi, Dennis (3-a de februaro 2003). "Ŝanĝiĝanta oferto kaj postulo por paladio en MLCC-oj". TTI, Inc.

[12] Mroczkowski, Robert S. (1998). Manlibro pri elektronikaj konektiloj: teorio kaj aplikoj. McGraw-Hill Professional. pp. 3–. ISBN 978-0-07-041401-3.

[13] Harper, Charles A. (1997). Manlibro pri pasivaj elektronikaj komponantoj. McGraw-Hill Professional. pp. 580–. ISBN 978-0-07-026698-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]