Svahila lingvo: Malsamoj inter versioj

	Svahila lingvo
	Kiswahili
makrolingvo • natura lingvo • moderna lingvo
Sabaki • Bantua lingvaro
Parolata en	Tanzanio, Kenjo, Ugando kaj iomete en limaj regionoj de najbaraj landoj
Parolantoj	proksimume 60 milionoj
Skribo	Latina alfabeto
Lingvistika klasifiko
	Niĝerkonga lingvaro; Benue-konga Bantua lingvaro Svahila
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	Tanzanio, Kenjo, Ugando, Demokratia Respubliko Kongo
Reguligita de	Baraza la Kiswahili la Taifa
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	sw
ISO 639-2	swa
ISO 639-3	swa
SIL	SWA
Glottolog	swah1254
Angla nomo	Swahili
Franca nomo	swahili
Specimeno
	La Patro Nia:; Baba yetu uliye mbinguni, ; jina lako litukuzwe.; Ufalme wako ufike.; Utakalo lifanyike duniani mbinguni.; Utupe leo mkate wetu wa kila siku.; Utusamehe makosa yetu,; kama tunavyowasamehe na sisi waliotukosea.; Usitutie katika kishawishi,; lakini utuopoe maovuni.; Amina.
	Vikipedio
	Vizitu vikipedion en la svahila lingvo!
	v • d • r

Browse history interactively

(Rigardi ŝanĝojn inter stabila kaj nuna versioj)

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Kiel registrite je 15:18, 29 jun. 2015

La svahila lingvo (malofte sŭahila aŭ suahila^[1], svahile Kiswahili [kisŭaHIli]) estas bantua lingvo (ene de la niĝerkonga lingvaro) parolata en Orienta Afriko, ĉefe en Tanzanio, Kenjo, Ugando kaj en la limaj regionoj de Kongo, Zambio kaj Mozambiko. La nuntempa norma dialekto de la lingvo estas tiu de Zanzibaro, nome insulo ĉe Tanzanio.

Spite sian kondiĉon de afrika lingvo, ĝi ricevis fortan influon de la araba kaj, en la lastaj du jarcentoj, de la angla kaj de la portugala; tiu laste menciita je malpli grado (mvinyo, bendera, meza, limau, por vino, flago, tablo kaj citrono el bandera, mesa kaj limao respektive). Tiuj influoj limiĝas tamen al la vortotrezoro, ĉar la gramatiko pluestas absolute bantua. Dum la jarcentoj la svahila estis perdinta la distingon de tonoj. Temas pri lingvo kun gramatiko (sistemo de klasoj) tre regula kun absoluta ekvivalento inter skribado kaj prononcado.

Historio

La svahila lingvo estiĝis kiam la bantuaj popoloj renkontiĝis kun arabaj komercistoj ĉe la marbordo (kaj la vorto "svahilo" mem venis el la araba vorto sahel ساحل: "el la marbordo", "marbordanoj"). Poste la portugaloj koloniigis la tieajn regionojn, sekvotaj de la germanoj kaj post la Unua Mondmilito de la angloj. En la 19-a jarcento multaj baratanoj kaj pakistananoj venis tien por komerco. Pro tio, la svahila havas fremdajn vortojn de ĉiuj lingvoj de ĉi tiuj popoloj. Tamen la gramatiko, kaj la ofte uzataj vortoj, ĉefe devenas de la bantua lingvofamilio. La araba alportis la plej multajn fremdajn vortojn, sekvate de la angla.

Dum la komenco de la kolonia periodo, kiam oni ekproduktis la unuajn lernolibrojn por la svahila, la zanzibara dialekto de la svahila iĝis la norma dialekto. Tial la nuntempe disvastigata versio de la svahila devenas de tiu dialekto. La aliaj dialektoj ankoraŭ estas iomete uzataj, kvankam forte influitaj de la zanzibara dialekto.

Svahila Marbordo

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Svahila Marbordo.

La termino Svahila Marbordo referencas al marborda areo en Sudorienta Afriko loĝataj de parolantoj de la Svahila lingvo. Ĝi ĉefe konsistas el marborda Kenjo, Tanzanio kaj norda Mozambiko. La termino povas inkludi ankaŭ kelkajn el la insuloj de la Hinda Oceano, kiaj Zanzibaro, Pate kaj Komoroj, kiuj kuŝas ĉe la Svahila Marbordo. La Svahila Marbordo havas distingan kulturon, demografion, religion kaj geografion, kaj kiel rezulto - kun aliaj faktoroj, kiaj ekonomio - vidis aperintajn movadojn por separismo.^[2]

Nuna stato

Nuntempe la svahila estas la nura ŝtatlingvo en Tanzanio, kaj unu el la du ŝtatlingvoj de Kenjo (kune kun la angla). Ĝi estas multe uzata por kompreniĝo inter la diversaj triboj de Orientafriko, kiuj ĉiuj havas siajn tribajn lingvojn. Tamen nuntempe en Tanzanio la plejmulto de la homoj (kaj ĉefe la junuloj) regas la svahilan same bone kiel sian triban lingvon. Por pli da informoj pri la lingva situacio en Tanzanio, rigardu la paĝon pri Tanzanio.

La svahila estas oficiala lingvo de Ugando, Tanzanio kaj Kenjo, same kiel de la Afrika Unio (kun la angla, la franca, la araba, la hispana kaj la portugala). En la Demokratia Respubliko Kongo ĝi havas la konsideron de "nacia lingvo". Ĝi estas uzata de ĉirkaŭ 80 milionoj da personoj en Orienta Afriko kaj ĝi estas konsiderata "Lingvafrankao" en teritorio kie ekzistas dekoj da aliaj lingvoj. Kurioze, nur la 2% el la loka loĝantaro konsideras ĝin gepatra lingvo en la socilingvistikaj enketoj. Laŭ kelkaj ĉirkaŭkalkuloj, la parolantoj de la svahila povus esti inter 120 kaj 150 milionoj da personoj.^[3]

Oni antaŭvidas konstantan pliigon de la parolantoj de svahila, danke al la gravo lastatempe atribuita fundamente de la edukaj institucioj de Kenjo kaj Tanzanio, kie ĝi estas oficiala lingvo, same kiel pro la kreskanta intereso flanke de la afrikusona komunumo por ties studo kaj disvastigo kiel lingvo de konstruado tutafrika.

Trajtoj

Kiel en la aliaj bantuaj lingvoj, en la svahila ekzistas diversaj substantivaj klasoj, kiuj estas signalitaj de la prefikso de la substantivo. La verboj kaj adjektivoj devas kongrui kun la substantiva klaso de la ĉefa substantivo.

La svahila havas fonetikan ortografion, uzante 24 el la 26 latinaj literoj. Ĝi estas fonetika en la senco ke ĉiu sono estas skribata en nur unu maniero. Tamen kelkaj sonoj estas skribataj per pli ol unu litero (ekz. sh por la sono ŝ), do malkiel Esperanto ĝi ne estas fonetika en la senco ke ĉiu litero nur reprezentas unu sonon.

La svahila skribiĝis per la araba alfabeto ĝis la 18a jarcento, sed la formo skribita kutima en la aktualo uzas la latinan alfabeton. Ĵuse oni disvastigis la skribsistemon Mandombe por kelkaj centrafrikaj lingvoj, inter kiuj estas la svahila, kvankam tiu estas minoritata kaj ligata al la kongaj lingvoj kaj la religio kimbanga. La moderna skribmaniero estas tre fonembaza, pro kio ties legado kaj prononcado estas sufiĉe facila, diference ekzemple de la angla kaj franca, kie la etimologia skribmaniero hegemonias super la fonema, partikulare ĉe la vokaloj.

Fonologio

Vortotrezoro

Salutoj kaj ĉiutagaĵoj

(si)Jambo: Saluton *
Usiku Mwema: Bonananokton
Hakuna matata: Ĉio en ordo
Habari: Kiel vi fartas?
Shikamoo: Respektomontra saluto al aŭtoritatoj aŭ maljunuloj
Marahaba: Respondo al shikamoo
Bwana: Sinjoro
mama: Sinjorino
pole sana: Mi bedaŭras
Samahani: Pardonu (araba prunto)
Asante: Dankon
kwa heri : Adiaŭ
Hujambo: Kiel vi fartas?
Karibu: Bonvenon

Noto: jambo estas vorto dirata al kiu supozeble ne konas aŭ parolas la lingvon. Se oni interkomprenas la svahilan, la respondo estas sijambo; se la interparolanto ne parolas ĝin, la respondo estas jambo simple.

Neologismoj

hoteli: hotelo (de la angla hotel)
baisikeli: biciklo (de la angla bicycle)
polisi: polico (de la angla police)
kadi: karto (de la angla card)
picha: foto (de la angla picture)
maji: akvo (de la araba mā´)
safi: pura (de la araba sāfī, 'pura')
krismasi: kristnasko (de la angla Christmas)
daktari: kuracisto (de la angla doctor)
askari: gvardio (de la araba `askarī, 'soldado')
kondom: kondomo (de la angla condom)
vinyo : vino (de la portugala "vinho")
meza : tablo (de la portugala "mesa")
bendera : flago (de la portugala "bandeira")
limau : citrono (de la portugala "limão")

Noto: granda parto de la vortotrezoro devenas de la araba, angla kaj portugala pro historiaj, ekonomiaj kaj koloniaj tialoj. La plej parto de fremdaj vortoj, kvankam ne ĉiuj, finas per I, kio facile identigas ilin. Same estas lingvoj kiuj prenis vortojn el la svahila, por ekzemplo, la portugala kaj franca ananás (kaj de tie en Esperanto ananaso).

Manĝoj kaj utilaĵoj

Baridi: malvarma (de la araba bārid)
chumvi: salo
kahawa: kafo (de la araba qahwa)
chai: teo (de la araba shāy)
sukari: sukero (de la araba sukkar)
chakula: manĝo
Nyama: viando
limau : citrono (de la portugala)
vinyio: vino (de la portugala)
ananas : ananaso

Animaloj

jogoo: koko
Simba: leono
Popo: vesperto
pweza: polpo
tembo: elefanto
kiboko: hipopotamo
chui: leopardo
duma: gepardo
Nugu: paviano
sokwe: ĉimpanzo

Gramatikaĵoj

sasa: nun
zaidi: pli (de la araba ziyāda)
chache zaidi: malpli

Utilaĵoj

meza: tablo
jua kali: multa suno
mtoto: infano
hoteli ya chakula: restoracio
dala dala: aŭtobuso
chumba: ĉambro
choo: necesejo
rafiki: amiko (de la araba rafīq, 'kompano')

Koloroj

nyeupe: blanka
nyeuse: nigra
blu: blua (de la angla blua)

Noto: en svahila oni diras rangi ya blu; koloro de bluo

Diversaĵoj

Pole pole: Pli malrapide
Bendera, mabendera: flago, flagoj
Hakuna Matata/Hakuna matatizo/Hamna matatizo: Senprobleme
Nairobi: freŝa akvo

Nombroj

Nulo : sifuri (de la araba sifar)
Unu: moja
Du: mbili
Tri: tatu
Kvar: Nne
Kvin: Tano
Ses: Sita (de la araba sitta)
Sep: Saba (de la araba saba`a)
Ok: Nane
Naŭ: Tisa (de la araba tisa`)
Dek: Kumi
Dekunu: Kumi na moja
Dudek: Ishihirini (de la araba `ishrīn)
Unua: a kwanza
Dua: a pili

Noto: la nombroj devenaj el la araba uzatas kun artikolo, spite ke ne ekzistas artikolo en svahila.

Direktoj

kulia: dekstre
kushoto: maldekstre
kilometri: kilometro

Vehikloj

gari: aŭto (de la angla car)
pikipiki: motorciklo
mafuta: benzino
forbaifor: ĉiaterena veturilo (de la angla four by four: 4x4)
Dala dala: aŭtobuzo / aŭ kamioneto de transporto de pasaĝeroj

Verboj

Kusema: paroli
Kuwika: saluti
Kuhitaji: bezoni (nahitaji: mi bezonas, sihitaji: mi ne bezonas)

Monatoj

Januari : januaro
februari : februaro
machi : marto
aprili : aprilo
mei : majo
juni : junio
julai : julio
agostai : aŭgusto
septemba : septembro
octoba : oktobro
novemba : novembro
desemba : decembro

Ĉiuj monatojnomoj estas fremdaj vortoj el la angla, sed ekzistas ankaŭ alternativaj monatojnomoj, p. ek.: mwezi ya pili, dua monato.

Notoj

↑ Plej fidela al la svahila prononco estus la esperantigo "sŭahila", kiu tamen estas problema, ĉar "ŭ" post konsonanto ne estas kutima en Esperanto kaj estas eĉ kontraŭ-Fundamenta. "svahila" estas la plej kutima formo, kaj ankaŭ sekvas la Esperantan kutimon en tiaj okazoj uzi "v" anstataŭ "ŭ" (kiel ĉe "Urugvajo").
↑ "Contagion of discontent: Muslim extremism spreads down east Africa coastline," The Economist (3a de Novembro 2012)
↑ 2005 World Bank Data.

Aliaj projektoj

Kategorio Svahila lingvo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Svahila lingvo en la Vikivortaro (Universala vortaro)
Svahila lingvo en Vikilibroj (Pedagogiaj libroj)
Svahila lingvo en Vikinovaĵoj (Liberaj novaĵoj)
Svahila lingvo en Vikivojaĝo (Turisma gvidilo)

Vidu ankaŭ

Eksteraj ligiloj

Portalo pri Lingvo

Mwana Simba: Kiswahili? Hakuna matata Gramatika enkonduko al la svahila lingvo kun laŭtema svahila vortaro (franca/angla)
Kamusi Project reta vortaro
Kisa cha Mzee Meko Tanzania bildstrio kun esperanto-traduko

la Patro Nia en la svahila lingvo, en Jerusalemo

[1] Plej fidela al la svahila prononco estus la esperantigo "sŭahila", kiu tamen estas problema, ĉar "ŭ" post konsonanto ne estas kutima en Esperanto kaj estas eĉ kontraŭ-Fundamenta. "svahila" estas la plej kutima formo, kaj ankaŭ sekvas la Esperantan kutimon en tiaj okazoj uzi "v" anstataŭ "ŭ" (kiel ĉe "Urugvajo").

[2] "Contagion of discontent: Muslim extremism spreads down east Africa coastline," The Economist (3a de Novembro 2012)

[3] 2005 World Bank Data.

[1]

[2]

[3]

@@ Linio 63: / Linio 63: @@
 ===Fonologio===
-===Vortotrezoro==
+===Vortotrezoro===
-=== Salutoj kaj ĉiutagaĵoj ===
+==== Salutoj kaj ĉiutagaĵoj ====
 * (si)Jambo: Saluton *
@@ Linio 83: / Linio 83: @@
 Noto: ''jambo'' estas vorto dirata al kiu supozeble ne konas aŭ parolas la lingvon. Se oni interkomprenas la svahilan, la respondo estas ''sijambo''; se la interparolanto ne parolas ĝin, la respondo estas ''jambo'' simple.
-=== Neologismoj ===
+====Neologismoj ====
 * hoteli: hotelo (de la angla ''hotel'')
@@ Linio 105: / Linio 105: @@
 vortojn el la svahila, por ekzemplo, la portugala kaj franca ''ananás'' (kaj de tie en [[Esperanto]] [[ananaso]]).
-=== Manĝoj kaj utilaĵoj ===
+====Manĝoj kaj utilaĵoj ====
 * Baridi: malvarma (de la araba ''bārid'')
@@ Linio 118: / Linio 118: @@
 * ananas : [[ananaso]]
-=== Animaloj ===
+====Animaloj ====
 * jogoo: koko
@@ Linio 131: / Linio 131: @@
 * sokwe: ĉimpanzo
-=== Gramatikaĵoj ===
+====Gramatikaĵoj ====
 * sasa: nun
@@ Linio 137: / Linio 137: @@
 * chache zaidi: malpli
-=== Utilaĵoj ===
+====Utilaĵoj ====
 * meza: tablo
@@ Linio 148: / Linio 148: @@
 * rafiki: amiko (de la araba ''rafīq'', 'kompano')
-=== Koloroj ===
+====Koloroj ====
 * nyeupe: blanka
@@ Linio 156: / Linio 156: @@
 ''Noto: en svahila oni diras rangi ya blu; koloro '''de''' bluo''
-=== Diversaj ===
+====Diversaĵoj ====
 * Pole pole: Pli malrapide
@@ Linio 163: / Linio 163: @@
 * Nairobi: freŝa akvo
-=== Nombroj ===
+====Nombroj ====
-* cero : sifuri (de la araba ''sifar'')
+* Nulo : sifuri (de la araba ''sifar'')
 * Unu: moja
 * Du: mbili
@@ Linio 183: / Linio 183: @@
 Noto: la nombroj devenaj el la araba uzatas kun artikolo, spite ke ne ekzistas artikolo en svahila.
-=== Direktoj ===
+====Direktoj ====
 * kulia: dekstre
@@ Linio 189: / Linio 189: @@
 * kilometri: kilometro
-=== Vehikloj ===
+====Vehikloj ====
 * gari: aŭto (de la angla ''car'')
@@ Linio 197: / Linio 197: @@
 * Dala dala: aŭtobuzo / aŭ kamioneto de transporto de pasaĝeroj
-=== Verboj ===
+====Verboj ====
 * Kusema: paroli
@@ Linio 203: / Linio 203: @@
 * Kuhitaji: bezoni (''nahitaji: mi bezonas, sihitaji: mi ne bezonas'')
-=== Monatoj ===
+====Monatoj ====
 * Januari : januaro