Julio Baghy
Julio Baghy | |
---|---|
Portreta foto kun aŭtografo, ĉ. 1925 | |
Persona informo | |
Aliaj nomoj | Jobo, Paĉjo |
Naskiĝo | 13-an de januaro 1891 en Szeged, Aŭstrio-Hungario |
Morto | 18-an de marto 1967 en Budapeŝto, Hungario |
Mortokialo | Malsano |
Tombo | Malnova tombejo de Budapeŝto, 34/1. parcella, 1. sor, 38. sírhely |
Lingvoj | Esperanto • hungara |
Nacieco | hungaro |
Ŝtataneco | Hungario |
Subskribo | |
Familio | |
Patro | Gyula Baghy (en) |
Patrino | Mária Bodrogi |
Okupo | |
Okupo | esperantisto (1911–) eldonisto aktoro poeto romanisto verkisto |
Esperanto | |
Verkis en Esperanto | liaj verkoj |
Aliaj aktivaĵoj | Cseh-metoda instruisto |
Akademiano | vicprezidanto de AE |
Esperantistiĝis en | 1911 |
Julio BAGHY (hungare Baghy Gyula IFA:[ˈbɒɡi ˈɟulɒ], pseŭdonime Jobo kaj Paĉjo; naskiĝis la 13-an de januaro 1891 en Szeged, mortis la 18-an de marto 1967 en Budapeŝto) estis verkisto kaj ankaŭ aktoro en sia junaĝo.
Naskita en Aŭstrio-Hungario, li lernis Esperanton en 1911 kaj komencis sian laboron por la Esperanto-movado dum sesjara milita kaptiteco en Siberio. Elstara movadano kaj Esperanto-instruisto. Iama vicprezidanto de la Akademio de Esperanto.
Lia vivo
[redakti | redakti fonton]Juneco
[redakti | redakti fonton]Baghy naskiĝis en 1891 en Szeged, tiam parto de Aŭstrio-Hungario, al familio de hungaroj. Lia patro estis drama aktoro; lia patrino estis teatra sufloro. En 1894, lia fratino naskiĝis, sed mortis post kelkaj monatoj.
Post siaj lernejaj studoj, en 1908 ankaŭ li fariĝis aktoro kaj reĝisoro de diversaj teatraĵoj. Ankoraŭ dum lia junaĝo multaj liaj poemoj kaj noveloj hungarlingvaj aperis en hungaraj gazetoj. En 1911 li ekkonis Esperanton, kaj ĝia "interna ideo" tuj forlogis lin.
En 1913, Baghy edziĝis kun virino, kiu baldaŭ naskis filinon.
Unua mondmiliito
[redakti | redakti fonton]La Unua mondmilito (1914–1918) rompis lian aktoran karieron. En 1915, Baghy estis konskripciita al la armeo de Aŭstrio-Hungario, kiu fine estis venkita. Tuj post konskripcio, en la septembro de 1915, li estis kaptita de la armeo de Rusio, kontraŭ kiu militis Aŭstrio-Hungario.
Dum ses jaroj (1915–1920), li devis pasigi for de sia patrujo en militkaptiteco en Siberio, kaptita Lia ampleksa Esperanto-agado komenciĝis jam en la Siberia militkaptitejo, kie li gvidis multajn kursojn por diversnacianoj; tiu sperto estas priskribita, novele, en lia novelo Kiel Mihok instruis angle.
Gvidado de Esperanta movado dum la intermilita epoko
[redakti | redakti fonton]Post la Unua mondmilito, la venkita Aŭstrio-Hungario malfondiĝis, kaj Hungario iĝis sendependa. Reveninte al Hungario post la milito, li fariĝis unu el la ĉefaj gvidantoj de la Esperanto-movado. Li instruis multajn diversgradajn kursojn, gvidis Esperanto-Rondon Amikan, kaj aranĝis literaturajn vesperojn.
Dum pluraj Universalaj Kongresoj li estis aktoro (kaj reĝisoro) de la kongresaj teatraĵoj, ekzemple en UK 1923 en Nurembergo kun Teatra trupo de Literatura Mondo. Por la reorganizo de la internacia Esperanto-movado li ellaboris detalan proponon: Publika letero (1931). Baghy agitis multe por plialtigi la spiritan nivelon de la esperantistaro; tion celis ankaŭ lia iniciato, laŭ kiu la naskiĝtago de Zamenhof fariĝis la tago de la Esperanta libro. Kiel Cseh-metoda instruisto en la lastaj jaroj li gvidis multajn kursojn en Estonio, Latvio, Nederlando, Francio, ktp.
Baghy kunlaboris al multaj Esperanto-gazetoj, kaj estis unu el la ĉefredaktoroj de Literatura Mondo (ĝis 1933).
En 1939, Baghy mem iĝis ano de Akademio de Esperanto.
La Dua Mondmilito kaj poste
[redakti | redakti fonton]En la septembro de 1939, la Dua Mondmilito ekis. Baghy ree suferis pro la milito; li perdis lian filinon. Hungario, aliancita kun Nazia Germanio, eventuale estis venkita.
Postmilite, Hungario, kune kun aliaj landoj en centra-orienta Eŭropo, iĝis komunisma lando, kaj fondiĝis la Hungara Popola Respubliko. Dum la jaroj de Malvarma Milito, estis malfacile komuniki kun eksterlandanoj, kaj Baghy ne plu povis travojaĝi Eŭropon kaj gvidi la Esperanto-movadon. Dum tiu epoko, pro manko de mono, Baghy provizore laboris kiel policano.
En 1956, la Esperanto-movado reviviĝis en Hungario. Baghy ĉeestis ĉe la Universala Kongreso en Kopenhago en 1956.
En 1958, Baghy feliĉe retrovis sian perditan filinon en Ĉeĥoslovakio. Li malsaniĝis en 1961, sed li daŭre ĉeestis ĉe Universalaj Kongresoj (1959, 1961, 1963, 1966).
Baghy fine mortis en la 18-a de la marto de 1967 en Budapeŝto, je la aĝo de 76 jaroj. Li estis enterigita en la tombejo Kerepesi (hungare Kerepesi úti temető) en Budapeŝto.
Resumo el la biografia resumo
[redakti | redakti fonton]- 1891, naskiĝo en familio de geaktoroj
- 1894, naskiĝo de fratino, kiu post monatoj mortiĝas, kio afliktegas Julion
- 1896, eklegado kaj malkonstanta lernado
- 1903, influo de du libroj, Don Kiĥoto (Cervantes) kaj Koro (Edmondo de Amicis)
- 1908, eklernado aktore kaj ekverkado
- 1909, ekkono pri Esperanto
- 1910, eklaboro profesie teatre
- 1911, eklerno de Esperanto
- 1913, edziĝo kaj naskiĝo de filino
- 1915, soldato; septembre kaptita al Rusio: en kaptitejoj instruis Esperanton kaj agadis kaj teatre kaj verkade
- 1920, reveno hejmen malsana porĉiame, familio disiĝis
- 1921, ekaktivado esperantisme
- 1922, fondo kun Kalocsay kaj Teodoro Schwartz de Literatura Mondo, ekveturis por disvastigi Esperanton
- 1923 UK en Nurenbergo
- 1924, edziĝo al Elizabeta Zsiros (1891-1977) kiu ege kunlaboros kun li
- 1925, UK en Ĝenevo
- 1929, UK en Budapeŝto
- 1930, UK en Oksfordo
- 1930-38, traveturado de tuta Eŭropo por gvidi kursojn
- 1932, UK en Parizo
- 1933, Zamenhofaĵoj en Varsovio
- 1935, malfacilaĵoj pro Horthy-reĝimo en Hungario, UK en Romo
- 1936, UK en Varsovio
- 1939, akademiano, pro Dua Mondmilito malfacilaĵoj kaj perdo de la filino
- 1950, periodo de Granda Silento, malfacilas rilatoj kun eksterlandanoj, provizore laboris kiel policano
- 1956, revivigo de la Esperanta Movado en Hungario, UK en Kopenhago
- 1958, reaperis la perdita filino en Ĉeĥoslovakio
- 1959, UK en Varsovio
- 1961, UK en Harogato, diversaj malsanaj periodoj
- 1963, UK en Sofio
- 1966, UK en Budapeŝto
- 1967 morto en marto[1]:119–126
Verkoj
[redakti | redakti fonton]Baghy verkis multe, ĉefe en Esperanto (krom junaĝaj hungarlingvaj literaturaĵoj). Lia verkaro inkluzivas poemojn, novelojn, romanojn, kaj teatraĵojn; li ankaŭ tradukis hungarlingvajn verkojn en Esperanton. Du el liaj verkoj ricevis akademiajn premiojn. Multaj liaj noveloj kaj poemoj aperis en diversaj lingvoj.
|
Baghy kiel poeto
[redakti | redakti fonton]Liajn verkojn karakterizas la tendenco, kiun esprimas lia devizo: "Amo kreas pacon, Paco konservas homecon, Homeco estas plej alta idealismo." Liaj unuaj poemoj venis el rusa militkaptiteco; ili kaŭzis surprizon kaj ĝojon. Zamenhof kaj la antaŭmilitaj Esperanto-poetoj estis baritaj de la lingvo, kiu donis malmulte da eblecoj. Zamenhof mem povis forgesigi la neperfektecon de la poezia lingvo, almenaŭ plejparte, per sia sincera, nobla, arda sento, kiu kreskis super la formaĵojn. Sed krom la eksperimentoj de Grabowski, neniu poeto volis aŭ povis elperforti sin el la frua tradiciemo de la juna esperanta poezio.
Post la mondmilita apatio kun multobligita forto eksonis la individua, nova, melodiriĉa poezio de Baghy. Lia unua poemaro, Preter la Vivo (1922) montris novan vojon al la Esperanto-poezio; la vorto, la rimo, la bildoj ricevas novan signifon kaj en la abundo de la novaj belaĵoj la leganto estas forsorĉita, ĉu temas pri individua temo, ĉu pri homaranismaj pensoj. En lia verkaro eĉ la multe prikantitaj temoj aperas kun la efiko de la novo, ĉar la verkado estas lia bezono kaj li ĉiam trovas originalan formon en la esprimado de siaj sentoj. Feliĉe li retrovas la asonancon, novajn formajn eblojn. En la dua poemvolumo, Pilgrimo (1926), lia talento plimaturiĝas, sed samtempe pli forte aperas lia patoso, kiu donas al lia poezio iom romantikisman aromon, sen forigi nian intereson. La poemoj, troveblaj en la Migranta Plumo (1929) montras la serĉadon de novaj formoj. En la lasta poemvolumo La Vagabondo Kantas (1933) Baghy reiras al la klasika Esperanto-lingvo kaj inter puritanaj kadroj li pruvas sian eksterordinaran versfaran talenton, sed kun kelkfoje sentebla influo de la hungara poezio.
Baghy kiel prozisto
[redakti | redakti fonton]Kiel novelisto, en Dancu Marionetoj! (1927), Migranta Plumo, Printempo en la Aŭtuno (1931) li prezentas sin kiel batalanto por la paco, uzante kelkfoje nigrajn kolorojn, sed kelkfoje la pintigitan krajonon de satiristo. Sed en la laste citita longa novelo li desegnas per subtilaj pastelkoloroj, kun speciala ŝato de siaj figuroj, knabinon kaj knabon, kies burĝonan amon li prirakontas. Lia unua romano la Viktimoj (1926) estas romano el la militkaptita vivo; la stilo, konstruo, interna ardo, humoro tiom ligas la leganton, ke, malgraŭ la neverŝajneco de la romantikaj figuroj, estas ne-eble ne ŝati la romanon, ĉar la poeto scias la manieron kredigi al ni, kion li kredas. Lia plej signifa verko estas la vasta romano Hura! (1930), kiu estas parte brila satiro de la homa socio kaj socianoj, parte utopio, kaj tiu parto paliĝas apud la majstra grimaco.
En Migranta Plumo, ni trovas liajn dramprovojn. En sia verkado komence de 1930-aj (La Vagabondo Kantas, simplaj versoj; Verdaj Donkiĥotoj, romano kaj karikaturoj (1933)), Baghy ŝoviĝas ĉiam pli kaj pli al satiro, kaj li iĝas akra kaj forta kritikanto de la Esperanto-movado. Lia verko La Teatra Korbo (1934) enhavas rememoraĵojn jam ekde la infanaĝo kaj konfesojn pri la homo kaj verkisto; ĝi kontribuas multajn interesajn detalojn ankaŭ al la esperantista kariero de Baghy.
Laŭ alfabeta ordo
[redakti | redakti fonton]- Arĝenta Duopo, 1937, (Komuna volumo kun K. Kalocsay)
- Aŭtuna Foliaro, 1965, 1970
- Bukedo, 1922, E.R.A. 15 pĝ.
- Ĉielarko, 1966 — versa reverko de fabeloj de 12 popoloj
- Dancu Marionetoj!, 1927, novelaro; 1931 aŭtora eldono, 1933, Literatura Mondo
- En Maskobalo — kvar unuaktaĵoj 1977, HEA
- Heredaĵo 1939 La Verda Librejo, Ŝanghaj
- Hura! — satira romano 1930; 1986 HEA
- Hurra für nichts! (germana traduko de Hurra! 1933) Innsbruck
- Insulo de Espero, daŭrigo de Hura!, malaperinta dum la Dua Mondmilito
- Koloroj, 1960, PEA
- La Teatra Korbo — novelaro, 1924, 1934 Leiden
- La Vagabondo Kantas, 1933; 1937
- La Verda Koro — facila legolibro 1937 Budapest, 1937 Rotterdam, 1947 Budapest, 1947 Rotterdam, 1948 Budapest, 1954 Rotterdam, 1962 Warszawa, 1965 Warszawa, 1969 Verona, 1969 Helsinki, 1978 Verona, 1982 Budapest - traduko al la itala de Massimo Acciai, Chieti, 2022
- Le Printemps en Automne france 1961
- Metodiko-demandaro, 1977
- Migranta Plumo — novelo 1923, 1929, 2018
- Nik Nek kaj Kat Jen ??
- Ora Duopo 1966 Budapest (En komuna volumo kun Kolomano Kalocsay
- Pilgrimo — poemaro 1926, 1991
- Preter la Vivo — poemaro 1923, 1931 Literatura Mondo, 1991 Eldonejo Fenikso
- Printempo en la Aŭtuno, 1931 Köln, 1932 Ĉinio, 1972 Dansk Esperanto Förlag, 2017 Pollando
- Sonĝe sub Pomarbo — poema teatraĵo 1956 Warszawa, 1958 La Laguna, 2017 Pollando
- Sur Sanga Tero, 1933, 1991
- Tavasz az őszben (Printempo en Aŭtuno, hungare) 1930 Literatura Mondo
- Verdaj Donkiĥotoj (noveloj kaj skeĉoj, kun unu romaneto), 1933 Budapest, 1996 Wien
- Viktimoj — romano el la militkaptita vivo 1925, 1928, 1930, 1991
- Viktimoj kaj Sur Sanga Tero reaperis en unu volumo en 1971.
Jaro | Titolo | Priskribo | Eldonejo | Paĝoj |
---|---|---|---|---|
1922 | Bukedo | E.R.A. | 15 | |
1923 | Preter la Vivo | Poemaro | Budapeŝto: Literatura Mondo | 124 |
1925 | Viktimoj | romano el la vivo de siberiaj miltkaptitoj | Budapeŝto: Hungara Esperanto Instituto | 162 |
1926 | Pilgrimo | poemaro | Budapeŝto: aŭtoro | 124 |
1927 | Dancu Marionetoj! | novelaro | Budapeŝto: aŭtoro | 173 |
1929 | Migranta Plumo | teatraĵoj, noveletoj, poemoj | Budapeŝto Hungarlanda Esperanta Societo | 158 |
1930 | Hura!: Ne romano, nur grimaco | satira romano | Budapeŝto: Literatura Mondo | 411 |
1931 | Printempo en la Aŭtuno | rakonto pri dolĉe melankolia rakonto | Kolonjo: Heroldo de Esperanto | 113 |
1933 | Sur Sanga Tero | mozaikromano. Daŭrigo de la romano Viktimoj | Budapeŝto: Szalai | 264 |
1933 | La Vagabondo Kantas | simplaj versoj | Budapeŝto: Szalay | 59 |
1933 | Verdaj Donkiĥotoj | satira romano | Budapeŝto: Szalay | 221 |
1934 | La Teatra Korbo | senpretenda babilado | Leiden | 110 |
1937 | La Verda Koro | facila romaneto el la vivo de Esperantistoj en Siberio por komencantoj, por daŭrigaj kursoj | Budapeŝto | 97 |
1939 | Heredaĵo | Ŝanhajo: La Verda Librejo | ||
1958 | Sonĝe sub Pomarbo | triakta lirika komedio en ses fantaziaj bildoj | La Laguna: Régulo | 111 |
1966 | Ĉielarko | versa reverko de fabeloj de 12 popoloj | ||
1967 | Eterna Printempo | 22 folioj | ||
1970 | Aŭtuna Foliaro | poemaro | Osako: Pirato | 153 |
1977 | En Maskobalo | kvin unuaktaĵoj | Budapeŝto: Hungara Esperanto-Asocio | 141 |
1977 | Metodiko - demandaro | kolekto de demandoj kaj respondoj por gvidantoj de esperanto-kursoj | Budapeŝto: Hungara Esperanto-Asocio | 44 |
Recenzoj
[redakti | redakti fonton]Pri La Verda Koro
|
Pri Ĉielarko
|
Pri Sonĝe sub Pomarbo
|
|
Pri li
[redakti | redakti fonton]- Arĝenta Duopo, jubilea libro pri Julio Baghy kaj Kolomano Kalocsay, Budapest, Literatura Mondo, 1937, 327 p.
- William Auld, Facetoj de Esperanto, Londono, Brita Esperanto-Asocio, 1976, 51 p.
- Marjorie Boulton, Poeto Fajrakora, la verkaro de Julio Baghy, Artur E. Iltis, Saarbrücken, 1983.
- Ivo Lapenna, Ulrich Lins, Tazio Carlevaro, Esperanto en Perspektivo, faktoj kaj analizoj pri la internacia lingvo, Londono, Rotterdamo, UEA, 1974, XXXI, 844 p.
- Ora Duopo, jubilea libro pri Julio Baghy kaj Kolomano Kalocsay, Budapest, Hungara Esperanto-Asocio, 1966, 183 p.[1]:143–144
Bildaro
[redakti | redakti fonton]-
Pilgrimo, 1926
-
La Verda Koro : tre multaj lernis Esperanton el tiu libro
-
Kovrilpaĝo de La Verda Koro, eldono de 1965
-
Titolpaĝo de Arĝenta Duopo (2-a volumo)
-
Kovrilpaĝo de En Maskobalo
-
Kovrilpaĝo de Koloroj
-
Kovrilpaĝo de Ora Duopo, Budapeŝto, 1966, Hungara Esperanto-Asocio
-
Unua paĝo el Dancu Marionetoj! kun subskribo de la aŭtoro
-
Metodiko-demandaro
-
Aŭtuna Foliaro, 1970.
Rete legeblaj verkoj
[redakti | redakti fonton]- Verkoj de Julio Baghy en Vikifontoj
- Listo de ĉiuj liaj rete alireblaj verkoj
- Migranta Plumo
- La Verda Koro
- Kiel Mihok instruis angle
- La Vagabondo Kantas
- Ĉielarko
- Aŭtuna Foliaro
- Dancu, Marionetoj!
- Koloroj
- La Vagabondo Kantas
- La Vagabondo Kantas, faksimilo
- Migranta Plumo
- Pilgrimo
- Preter la Vivo
Kantoj kaj poemoj
[redakti | redakti fonton]- Estas mi Esperantisto
- Ran-kvarteto
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 Marjorie Boulton, Poeto fajrakora: la verkaro de Julio Baghy, Artur E. Iltis, Saarbrücken, 1983.
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Humphrey Tonkin,"Tivadar Soros kaj Julio Baghy – transvivantoj". En: Javier Alcalde kaj José Salguero (red.), Antaŭ unu jarcento. Esperanto kaj la unua mondmilito, Parizo, SAT-EFK, 2018. ISBN 978-2-918053-18-7.
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]Trovu « Julio Baghy » inter la Vizaĝoj de homoj rilataj al la ideo «Internacia Lingvo» |
- Boulton, Marjorie (1981-11). “Artisto, kiu tranĉis siajn flugilojn”, Esperanto (eo).
- Ragnarsson, Baldur (2005-07-08). “Baghy — la plej esperanta verkisto el ĉiuj”, Libera Folio (eo).
- Julio Baghy (esperante). Originala Literaturo Esperanta.
- Enciklopedio de Esperanto/B en sia originala formo en la Interreto
- Enciklopedio de Esperanto en elŝutebla versio (PDF).
- Apreza artikolo pri Julio Baghy Arkivigite je 2005-03-23 per la retarkivo Wayback Machine de Karolo Píĉ
- Poemo pri Baghy, de Jiří Kořínek, arkivigita en julio 2004 el paĝaro de Don Harlow
- Recenzo de Hura! Arkivigite je 2006-02-10 per la retarkivo Wayback Machine
- Aŭstriaj militmalliberuloj en Rusio dum la unua mondmilito. El la kolorfotado-verkaro de Sergej Miĥajloviĉ Prokudin-Gorskij. Tiu sceno montras samsortuloj kiel la roluloj de Baghy en Viktimoj kaj Sur Sanga tero.
- Verkoj kaj pri Julio Baghy en la Esperantomuzeo kaj Kolekto por Planlingvoj
- Carlo Minnaja (2012). “Julio Baghy, homo homa”, La Ondo de Esperanto (eo) (2 (208)), p. 19.
|