Ŝablono:Geologia biotemposkalo

Eono		Erao	Periodo		Epoko	Ĉefaj eventoj	Komenciĝis antaŭ … jarmilionoj
Fanerozoiko		Kenozoiko	Neogeno		Holoceno	Fino de la lasta glaciiĝo kaj evoluo de homa civilizacio.	0,011430 ± 0,00013
					Plejstoceno	Ekfloro kaj posta estingiĝo de pluraj grandaj mamuloj (plejstocena megafaŭno). Evoluo de anatomie modernaj homoj. Komenco de aktuala glaciepoko.	1,806 ± 0,005 *
					Plioceno	Malvarma kaj seka klimato. Aŭstralopitekoj, multaj el nune ekzistantaj genroj de mamuloj, kaj la lastaj moluskoj. Apero de Homo habilis.	5,332 ± 0,005 *
					Mioceno	Modera klimato; Montoformado en norda duonsfero. Oni komencas distingi la familiojn de modernaj mamuloj kaj birdoj. Disvastiĝas ĉevaloj kaj mastodontoj. Universala disvastiĝo de herboj. Apero de unuaj simioj.	23,03 ± 0,05 *
			Paleogeno		Oligoceno	Varma klimato; rapida evoluo kaj diversiĝo de faŭno, precipe de mamuloj. Ĉefaj evolu-paŝoj kaj disvastiĝo de floroj.	33,9 ± 0,1 *
					Eoceno	Arkaikaj mamuloj (ekz. kreodonto) prosperas kaj plue evoluixgas dum la epoko. Apero de kelkaj "modernaj" familioj de mamuloj. Primitivaj balenoj diversiĝas en oceano. Unuaj paŝtejoj. Glacia kapo formiĝas sur Antarkto.	55,8 ± 0,2 *
					Paleoceno	Tropika klimato. Apero de modernaj plantoj; Mamuloj diversiĝas al granda kvanto de primitivaj linioj post estingiĝo de dinosaŭroj. Unuaj grandaj mamuloj (havantaj grandecon de moderna urso)	65,5 ± 0,3 *
		Mezozoiko	Kretaceo		Malfrua aŭ senonio	Plimultiĝas floroj kune kun novaj specioj de insektoj. Aperas modernaj ostaj fiŝoj. Prospero de amonitoj, belemnitoj, moluskoj, eĥinoj kaj sponguloj. Multaj novaj tipoj de dinosaŭroj (ekz. tiranosaŭredojj, titanosaŭruloj, hadrosaŭredoj, kaj ceratosaŭruloj) disvoliĝas sur tero, aperas modernaj krokodiluloj; mozasaŭredoj kaj modernaj ŝarkoj aperas en maroj. Primitivaj birdoj iom post iom anstataŭigas pterosaŭrojjn. Aperas ĉiuj klasoj de mamuloj. Diskreviĝo de Gondvano.	99,6 ± 0,9 *
					Meza aŭ gaŭlo
					Frua aŭ neocomio		145,5 ± 4,0
			Ĵuraso		Malfrua aŭ malmo	Disfloro de koniferoj. Multas specioj de dinosaŭroj, ekzemple saŭropodoj, karnosaŭroj kaj stegosaŭruloj. Kutimas, sed ankoraŭ malmultas mamuloj. Unuaj birdoj kaj lacertoj. Iktiosaŭroj kaj pleziosaŭruloj diversiĝas. Abundas amonitoj kaj belemnitoj. Multas maraj estaĵoj, kiel eĥinoj, sponguloj kaj aliaj. Pangeo diskreviĝas al Gondvano kaj Laŭrazio.	161,2 ± 4,0
					Meza aŭ dogero		175,6 ± 2,0 *
					Frua aŭ liaso		199,6 ± 0,6
			Triaso		Malfrua aŭ keŭpero	Arkisaŭroj dominas surtere kiel dinosaŭroj, en oceano kiel Iktiosaŭroj kaj notosaŭroj, kaj en la aero kiel pterosaŭroj. Cinodentuloj fariĝas pli malgrandaj kaj pli similaj al mamuloj, dum aperas unuaj mamuloj kaj krokodiluloj. Surtere kutima dikrodiuma floro. Multas grandaj akvaj amfibioj. Amonitoj troveblas sur ĉiuj kontinentoj. Aperas modernaj koraloj kaj ostaj fiŝoj, same kiel modernaj genroj de insektoj.	228,0 ± 2,0
					Meza aŭ muŝelkalko		245,0 ± 1,5
					Frua aŭ skitio		251,0 ± 0,4 *
		Paleozoiko	Permio		Malfrua aŭ Lopingiano	Termasoj unuiĝas al superkontinento Pangeo, tiel kreiĝas Apalaĉaj montoj. Finiĝo de permi-karbonia glaciiĝo. Abundiĝas reptilioj pelikosaŭroj kaj terapsedoj, dum parareptilioj kaj temnospondiloj amfibioj ankaŭ restas multnombraj. En la mezo de permio, la floro de la karbonio estas anstataŭigita per strobilhavaj (konusaj) gimnospermoj (la unua veraj semhavantaj plantoj) kaj la unua vera musko. Evoluas skaraboj kaj musoj. Enmara estaĵaro floras en varmaj malprofundaj rifoj; brakiopodoj, bivalvaj moluskoj, foraminiferoj kaj amonoidoj ankoraŭ abundas. Okazas granda estingiĝo 251 jarmilionojn antaŭe, 95% de la tera estaĵaro estingiĝas, inkluzive ĉiujn trilobulojn, graptolitojn kaj blastoidojn.	260,4 ± 0,7 *
					Meza aŭ Guadalupiano		270,6 ± 0,7 *
					Friua aŭ Cizuraliano		299,0 ± 0,8 *
			Karbonio/ Pensil- vaniumo		Malfrua	Flugilaj insektoj subite disradiiĝas; kelkaj el ili, precipe protodonatoj kaj paleodiktiopteroj estas sufiĉe grandaj. Amfibioj estas kutimaj kaj ties specioj plimultiĝas. Unuaj reptilioj kaj karbonaj arbaroj (lepidodendronoj, filikoj, kalamitoj, sigilaredoj. La plej alta nivelo de oksigeno en atmosfero. Multaj maraj estaĵoj: amonitoj, brakiopodoj, ektoproktoj, bivalvaj moluskoj kaj koraloj. Plimultiĝas foraminiferoj.	306,5 ± 1,0
					Meza		311,7 ± 1,1
					Frua		318,1 ± 1,3 *
			Karbonio/ Misisi- piumo		Malfrua	Grandaj praarboj, unuaj surteraj vertebruloj, kaj amfibia maraj skorpionoj loĝantaj ene de karboformigaj ĉeborda marĉo. Rizodontoj estas grandaj rabobestoj, loĝantaj en sensala akvo. En oceanoj kutimas praŝarkoj, kies specioj multobliĝas; eĥinoj abundas. Koraloj, briozedoj, kaj brakipodoj estas tre oftaj. Sed malgrandiĝas la kvanto de trilobuloj kaj naŭtiloidoj. Glaciiĝo en la orienta Gondvano.	326,4 ± 1,6
					Meza		345,3 ± 2,1
					Frua		359,2 ± 2,5 *
			Devonio		Malfrua	Aperas unuaj Likopodiopsedoj, ekvizetoj kaj filikoj, kune kun unuaj semportaj plantoj (arkeopteroj), unuaj arboj (arbofiliko arkeoptero), kaj unuaj (senflugilaj) insektoj. Abundas strofomenedoj kaj atripedoj (brakiopodoj), rugozaj kaj tabulaj koraloj. Trilobitoj kaj armitaj agnatoj malmultiĝas, dum makzelhavaj fiŝoj, sarkopterigoj kaj ostaj fiŝoj kune kun fruaj ŝarkoj) regas en oceano. Unuaj kvarpiedaj amfibioj ankoraŭ restas en akvo. Formiĝo de "Malnova Ruĝa Kontinento" de Eurameriko.	385,3 ± 2,6 *
					Meza		397,5 ± 2,7 *
					Frua		416,0 ± 2,8 *
			Silurio		Pridolio	Unuaj vaskulaj plantoj (filikoj kaj ties parecaj specioj), unuaj milipedoj kaj atripleŭredoj sur tero. Unuaj makzelhavaj fiŝoj kune kun multaj senmakzelaj fiŝoj vivas en maroj. Eŭripteredoj fariĝas grandaj. Abundas tabula kaj rugoza koraloj kaj braĥipodoj. Trilobuloj kaj moluskoj diversiĝas; [graptolito]]j fariĝas malpli diversaj.	418,7 ± 2,7 *
					Malfrua (Ludovo)		422,9 ± 2,5 *
					Venloko		428,2 ± 2,3 *
					Frua (Landoverio)		443,7 ± 1,5 *
			Ordovicio		Malfrua	Senvertebruloj diversiĝas en plurajn speciojn. Fruaj koraloj, artikohavaj brakipodoj (Ortida, Strofomenida, ktp.), bivalvaj moluskoj, naŭtiloidoj, trilobuloj, ostrakodoj, briozooj, multaj tipoj de eĥinodermoj (krinoidoj, cistoidoj, marsteloj, ktp.) kaj aliaj taksonoj estas kutimaj. Aperas konodontoj (fruaj planktonaj vertebruloj). Unuaj First plantoj kaj fungoj surtere. La periodo finiĝas per (vica) glaciepoko.	460,9 ± 1,6 *
					Meza		471,8 ± 1,6
					Frua		488,3 ± 1,7 *
			Kambrio		Malfrua (Furongian)	Ĉefa diversiĝo de vivformoj dum Kambria eksplodo. Multaj fosilioj; aperas multaj modernaj animalaj filumoj. Aperas unuaj ĥorduloj, dum pluraj aliaj, problemaj filumoj estingiĝas. Abundo de arkaikaj algoj (Arkaceotoj), kiuj formas rifojn, ili poste malaperas. Multas trilobuloj, priapuledaj vermoj, sponguloj, senartikaj brakiopodoj, kaj multaj aliaj animaloj. Anomalokaredoj fariĝas grandaj rabobestoj, dum multaj specioj de Ediakara faŭno formortas. Prokariotoj, protistoj (ekz., foraminiferoj), fungoj kaj algoj restas ĝis nuna tempo. Apero de Gondvano.	501,0 ± 2,0 *
					Meza		513,0 ± 2,0
					Frua		542,0 ± 0,3 *
Antaŭ- kambrio	Prote- rozoiko	Neoprote- rozoiko	Ediakaro		Bone konservitaj fosilioj de plurĉelaj animaloj. Ediakara animalaro disvastiĝas tutmonde en maroj. Spuraj fosilioj de eblas vermo-similaj Triĥofikoj, ktp. Unuaj sponguloj kaj trilobuloj. Enigmaj formoj, al kiuj apartenas multaj molkorpaj estaĵoj en la formo de sakoj, diskoj aŭ multkoloraj litkovriloj.		630 +5/-30 *
			Kriogeno		Supozata periodo de "Neĝobula Tero". Fosilioj ankoraŭ tre maloftas. Rodinio termaso komencas dispeciĝi.		850
			Tonio		Superkontinento Rodinio plu restas. Spuraj fosilioj de simplaj plurĉelaj eŭkariotoj. Unua dissemiĝo de arkitarkoj.		1000
		Mezoprote- rozoiko	Stenio		Steta ekstreme metamorfa zono pro montoformado, kio estas rezulto de formiĝo de nova superkontinento Rodinio.		1200
			Ektazio		Platforma kovriĝo daŭre pligrandiĝas. Kolonioj de verdaj algoj formiĝas en maroj.		1400
			Kalimio		Pligrandiĝo de platforma kovriĝo.		1600
		Paleoprote- rozoiko	Staterio		Unuaj kompleksaj unuĉelaj vivformoj: protistoj kun kernoj. Kolumbio fariĝas la ĉepolusa superkontinento.		1800
			Orosirio		La tera atmosfero fariĝas oksigena. Formiĝo de Vdereforta kratero kaj Sudbura profundaĵo kiel rezulto de kunpuŝiĝo kun asteroidoj. Intensiva montoformado		2050
			Riacio		Buŝvelda formiĝo. Huronia glaciiĝo.		2300
			Siderio		Oksigena katastrofo: rezulte formiĝo de feraj ercoj.		2500
	Arkeano	Neoarkeano		Stabiliĝo de la plej modernaj kratonoj.			2800
		Mezoarkeano		Unuaj stromatolitoj (verŝajne koloniaj cianobakterioj). Plej aĝaj makrofosilioj.			3200
		Paleoarkeano		Unuaj konataj oksigen-produktantaj bakterioj. Plej aĝaj difinitivaj mikrofosilioj.			3600
		Eoarkeano		Simpla unuĉela vivo (verŝajne bakterioj kaj eble arkeoj). Plej aĝaj mikrofosilioj.			3800
	hadeano	Kreiĝo de Tero (4570 jarmilionoj antaŭe). Plej aĝaj konata mineralo, zirkono (4400 jmio).					ĉ. 4570