Partio (politiko)
| Partio | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| jura koncepto jura formo 
| |||||
| jura persono • politika organizaĵo | |||||
| |||||
En politiko, partio estas organizaĵo, kiu aliĝas al ia ideologio aŭ tendenco kaj celas atingi politikan influon aŭ rektan povoplenumon per okupo de politikaj oficoj kaj per publika esprimado de sia opinio. La ideo havi partiojn naskiĝis en demokratioj, ĉefe en la Britio de la 17-a jarcento. La modernaj partistrukturoj kun loka, regiona kaj nacia agado, naskiĝis en la socialdemokratismo. Tamen nuntempe ankaŭ ekzistas partioj en multaj nedemokrataj landoj, ĉefe en unupartiaj sistemoj. En demokratio, partioj kutime celas elektiĝi en balotoj. En multaj landoj ili kutime devas post la balotoj kuniĝi kun aliaj partioj en koalicion por formi registaron, ĉar tiukaze neniu partio havas absolutan plejmulton en la parlamento.
En la plej multaj landoj la partio havas la privilegion nomumi la kandidatojn por parlamentaj, prezidantaj kaj aliaj elektoj. Tio okazas ĝenerale per partiinternaj demokratiaj balotoj.
Partio estas organizaĵo de homoj kiu serĉas atingi celojn komunajn al siaj membroj per la akiro kaj ekzerco de politikaj rajtoj. Dum ekzistas iu internacia komuneco en la maniero kiel partioj estas agnoskitaj, kaj kiel ili funkcias, ekzistas ofte multaj diferencoj, kaj kelkaj estas signifaj. Multaj partioj havas ideologian kernon, sed kelkaj ne, kaj multaj reprezentas tre malsamajn ideologiojn disde tiuj kiuj iam unue fondis la partion. En demokratioj, partioj estas elektitaj por prizorgi registaron de la balotantaro. Multaj landoj havas multajn potencajn partiojn, kiel ekzemple Germanio; kelkaj landoj havas funkciantan du-partian sistemon kiel ekzemple Usono en Ameriko aŭ Britio en Eŭropo, sed tio facile povas ŝanĝi, kaj kelkaj landoj estas unupartiaj, kiel ekzemple Ĉinio aŭ Kubo.
Historio
[redakti | redakti fonton]Politikaj frakcioj
[redakti | redakti fonton]La unuaj politikaj frakcioj, koheraj sur bazo, se ne solida, eliras el principoj aperintaj el la Ekskludo-Krizo (1679 al 1681) kaj la Glora Revolucio (1688-1689) en fino de 17-a jarcento en Anglio.[1] La Whig apogis protestantan konstitucian monarkion kontraŭ absoluta regado kaj la konservativuloj, rezulte en la monarkista frakcio de la Angla enlanda milito favora al la reĝo Karlo la 1-a, kies membroj estis konservativaj reĝistaj subtenantoj de forta monarkio kiel kontraŭpezo al la respublikismaj tendencoj de parlamento.[2]
La Whig estis la domina politika frakcio por la plej granda parto de la unua duono de la 18-a jarcento en Britio; ili apogis la hanoveran sinsekvon de 1715 kontraŭ la jakobitaj subtenantoj de la senpovigita katolika Stuart-dinastio kaj povis elpurigi konservativulajn politikistojn de gravaj registarpostenoj post la malsukcesaj jakobitaj insurekcioj de 1715. La gvidanto de la Whig estis Robert Walpole, kiu konservis kontrolon de la registaro en la periodo 1721-1742; lia protektito estis Henry Pelham (1743-1754).
Dum la jarcentoj pluis, la frakcioj malrapide komencis adopti pli koherajn politikajn tendencojn ĉar la interesoj de iliaj potencbazoj komencis diverĝi. La komenca bazo de la Whig-partio por subteno de la grandaj aristokrataj familioj, larĝiĝis por inkludi la emerĝantajn industriajn interesojn kaj riĉajn komercistojn. Same kiel pledi por konstitucia monarkio kun striktaj limoj por la potenco de la monarko, la Whig-liberaloj neflekseble kontraŭbatalis katolikan reĝon kiel minaco al libereco,[3] kaj kredis je etendado de toleremo al nekonformistaj protestantoj, aŭ malkonsentuloj. Grava influo sur la Whig-liberaloj estis la liberalaj politikaj ideoj de John Locke,[4] kaj la konceptoj de universalaj rajtoj utiligitaj fare de Locke kaj Algernon Sidney.[5]
Kvankam la konservativuloj estis forsenditaj de potenco por duona jarcento, por la plej granda parto de tiu periodo (komence sub la gvidado de sinjoro William Wyndham), la konservativuloj retenis partian kohezion, kun foja espero de reakirado de potenco, precipe ĉe la surtroniĝo de Georgo la 2-a (1727) kaj la falo for de la ministerio de sinjoro Robert Walpole en 1742. Ili funkciis kiel unuiĝintaj, kvankam malsukcesa, opozicio al ŭigo-korupto kaj skandaloj. En tempoj ili kunlaboris kun la "Opposition Whigs", Whig-liberaloj kiuj estis en opozicio al la ŭigo-registaro; tamen, la ideologia interspaco inter la konservativuloj kaj la Opozicio Ŭiga malhelpis ilin kunfluadi kiel ununura partio. Ili finfine reakiris potencon kun la surtroniĝo de Georgo la 3-a en 1760 sub Lordo Bute.
Apero de la partioj
[redakti | redakti fonton]Kiam ili perdis potencon, la malnova ŭigo-gvidado dissolvis en jardekon da klikeca kaoso kun klaraj frakcioj "Grenvillite", "Bedfordite", "Rockinghamite", kaj "Chathamite" sinsekve en povo, kaj ĉiuj memproklamitaj kiel "ŭig-liberaloj". El tiu kaoso, la unuaj karakterizaj partioj aperis. La unua tia partio estis la Rockingham Whigs[6] sub la gvidado de Charles Watson-Wentworth kaj la intelekta konsilado de la politika filozofo Edmund Burke. Burke aranĝis filozofion kiu priskribis la bazan kadron de la partio kiel "korpon de homoj kuniĝis por reklamado per iliaj kunaj klopodoj por la nacia intereso, sur iu speciala principo en kiu ili estas ĉiuj interkonsentitaj". Kontraste al la malstabileco de la pli fruaj frakcioj, kiuj ofte estis ligitaj al akurata gvidanto kaj povis diseriĝi se forigite de potenco, la partio estis centrita ĉirkaŭ aro de kernaj principoj kaj restis el potenco kiel unuiĝinta opozicio al registaro.[7]
Koalicio inkluzive de la Rockingham Whigs, kondukita fare de la Grafo de Shelburne, prenis potencon en 1782, nur por kolapsi post la morto de Rockingham. La nova registaro, gvidita fare de la radikala politikisto Charles James Fox en koalicio kun sinjoro North, baldaŭ estis renversita kaj anstataŭigita de William Pitt en 1783. Estis nun ke originala du-partia sistemo komencis aperi, kie Pitt gvidas la novajn konservativulojn kontraŭ reformita "ŭiga" partio gvidita fare de Fox.[8][9]
Antaŭ la tempo de tiu disigo la "ŭiga" partio estis ĉiam pli influita per la ideoj de Adam Smith, fondinto de klasika liberalismo. Kiel Wilson kaj Reill (2004) notis, "la teorio de Adam Smith kunfandiĝis bone kun la liberala politika sinteno de la "ŭiga" partio kaj ĝiaj etburĝaj (mezklasaj) eroj."[10]
La moderna Konservativa Partio estis kreita el la konservativuloj de la Pititoj de la komenco de la 19-a jarcento. En la fino de la 1820-aj jaroj okazis disputoj pri politika reformo kiuj detruis tiun grupiĝon. Registaro gvidita fare de la Duko de Wellington kolapsis inter malsukcesaj balotrezultoj. Sekvante tiun katastrofon Robert Peel reagis kaj kunvenigis novan koalicion de fortoj. Peel eldonis la Tamworth Manifeston en 1834 kiu fiksis la fundamentajn principojn de konservatismo; - la neceso en specifaj kazoj de reformo por postvivi, sed opozicion al nenecesa ŝanĝo, kiu povis konduki al "eterna vortico de agitado". Dume, la "ŭig"-liberaloj, kune kun liberkomercaj konservativuloj de Robert Peel, kaj sendependaj radikaluloj, formis la Liberalan Partion sub Lord Palmerston en 1859, kaj transformita en partio de la kreskanta urban etburĝaj, sub la longa gvidado de William Ewart Gladstone.
Usonaj partioj
[redakti | redakti fonton]
Kvankam la Patroj-fondintoj de Usono ne origine celis ke usona politiko estu partia, frue politikaj konfliktoj en la 1790-aj jaroj super la amplekso de federaciaj registaraj potencoj vidis la aperon de du politikaj pra-partioj - nome la Federalisma Partio kaj la Demokrata-Respublikana Partio, kiuj estis pleditaj fare de Sekretario de la Trezoro nome Alexander Hamilton kaj de James Madison, respektive.[11][12] Tamen, interkonsento atingita en tiuj temoj finis partian politikon en 1816 por jardeko, periodo ofte konata kiel la Epoko de Bonaj Sentoj.[13]
Partia politiko reviviĝis en 1829 kun la disigo de la Demokrata-Respublikana Partio en la Jaksonianaj Demokratoj gviditaj fare de Andrew Jackson, kaj la ŭigo-partio, gvidita fare de Henry Clay. La unua evoluis en la moderna Demokrata Partio kaj ĉi-lasta estis anstataŭigita per la Respublikana Partio kiel unu el la du ĉefaj partioj en la 1850-aj jaroj. Ankaŭ pli malgrandaj partioj kiel la Libertariana Partio kaj verda partio povas influi modernajn usonajn elektojn.
Disvastiĝo de partioj
[redakti | redakti fonton]
La dua duono de la 19a jarcento vidis la adopton de la partiomodelo de politiko en tuta Eŭropo. En Germanio, Francio, Aŭstrio kaj aliloke, la Revolucioj de 1848 ekfunkciigis tajdon de liberala sento kaj la formadon de reprezentaj institucioj kaj partioj. La fino de la jarcento vidis la formadon de grandaj socialistaj partioj en Eŭropo, kelkaj harmoniante kun la instruado de Karl Marx, aliaj adaptante socialdemokration helpe de reformismaj kaj laŭgradismaj metodoj.[14]
En la sama tempo, partioj atingis sian modernan formon, kun membreco disciplinite helpe de partiestro (partiovipo) kaj la efektivigo de efikaj strukturoj de kontrolo. La partio Home Rule League, laŭnome Hejmregula Ligo, kampanjis por aŭtonomio por Irlando en la Brita Parlamento estis principe ŝanĝita fare de la granda irlanda politika gvidanto Charles Stewart Parnell en la 1880-aj jaroj. En 1882, li ŝanĝis la nomon de sia partio al la Irlanda Parlamenta Partio kaj kreis bonorganizitan radikostrukturon, lanĉante membrecon por anstataŭigi "ad hoc" neformalajn grupiĝojn. Li kreis novan selektproceduron por certigi la profesian selektadon de partikandidatoj faritan al enpostenado de iliaj sidlokoj, kaj en 1884 li trudis firman "partiopromeson" kiu devigis parlamentanojn por voĉdoni kiel bloko en parlamento ĉe ĉiuj okazoj. La kreado de strikta partiovipo kaj formala partiostrukturo estis unika tiutempe. La efika strukturo de lia partio kaj kontrolo komparita al la lozaj reguloj kaj fleksebla malformaleco troviĝis ankaŭ en la ĉefaj britaj partioj; - ili baldaŭ venis al modelo mem en la Parnelita modelo.
Strukturo
[redakti | redakti fonton]Individuo kiu ĉu volontulas ĉu estas dungita, por helpi establi kaj funkciigi partion estas konata kiel partiaranĝanto, ankaŭ konata kiel partiaktivulo aŭ partilaboristo.
Partio estas tipe gvidita de partiestro (la plej potenca membro kaj reprezentanto reprezentanta la partion), partia sekretario (kiu zorgas la ĉiutagan laboron kaj notojn pri partikunvenoj), partiokasisto (kiu respondecas pri membrec-kotizoj) kaj parti-administranto (kiu formas strategiojn por rekrutado kaj retenado de partianoj, kaj ankaŭ sidejajn partikunvenoj). La plej multaj el ĉi-supraj pozicioj ankaŭ estas membroj de la parti-komitato, la gvida organizaĵo kiu metas politikon por la tuta partio sur la nacian nivelon. La strukturo estas multe pli malcentrigita en Usono pro la povdisiĝo, federaciismo kaj la diverseco de ekonomiaj interesoj kaj religiaj sektoj. Eĉ ŝtatpartioj estas malcentrigitaj laŭ distrikto kaj aliaj lokaj komitatoj estas plejparte sendependaj de ŝtataj centraj komisionoj. La nacipartia gvidanto en Usono estos la prezidanto, se la partio plenumas tiun oficon, aŭ protrudan membron de la Kongreso en opozicio (kvankam grandŝtata guberniestro povas strebi al tiu rolo). Oficiale, ĉiu partio havas prezidanton por sia nacia komisiono kiu estas eminenta reprezentanto, organizanto kaj trezoristo, sed sen la statuso de elstara elektita ofic-posedanto.
En parlamentaj demokratioj, sur regula, perioda bazo, partiaj kongresoj estas okazigitaj por elekti partiestroj, kvankam estroelektoj povas esti anoncitaj se sufiĉe da membroj elektas tion. Partikonferencoj ankaŭ estas okazigitaj por aserti parti-valorojn por membroj en la tuj venonta jaro. Usonaj partioj ankaŭ renkontiĝas regule kaj, denove, estas organizitaj al elekto de politikaj gvidantoj.
Depende de la demografia disvastiĝo de la partio, partianoj formas lokajn aŭ regionajn partikomisionojn por helpi al kandidatoj konkurenci por lokaj aŭ regionaj oficoj en registaro. Tiuj lokaj partiobranĉoj reflektas la oficirpostenojn sur la nacia nivelo.
Ĝi ankaŭ estas kutima ke parti-membroj formu branĉojn por nunaj aŭ eventualaj partianoj, kies plej granda parto falas en la sekvajn du kategoriojn:
- identec-bazita: inkluzive de junul-sekcioj, la branĉoj de virinoj, etnaj minoritat-branĉoj, GLAT-branĉoj, ktp.
- pozici-bazita: inkluzive de branĉoj por kandidatoj, urbestroj, guberniestroj, profesiuloj, studentoj, ktp. La formado de tiuj branĉoj eble iĝis rutina sed ilia ekzisto estas plia indiko de malsamopinioj, intra-partia rivaleco, la influo de interesgrupoj, aŭ provoj uzi influon por onia ŝtato aŭ regiono.
Tiuj estas utilaj por partiatingo, trejnado kaj dungado. Multaj junaj aspirantaj politikistoj serĉas tiujn rolojn kaj laborlokojn kiel paŝoŝtonoj al siaj politikaj karieroj en leĝdonaj kaj/aŭ administraj oficoj.
Parlamenta parti-strukturo
[redakti | redakti fonton]Kiam la partio estas reprezentita fare de membroj en la malsupra ĉambro de parlamento, la partiestro plej ofte samtempe funkcias kiel la gvidanto de la frakcio de tiu plena parti-reprezentantaro; depende de mimimuma nombro de sidlokoj tenita, la britaj vestminsteraj partioj tipe permesas ke gvidantoj formus ministrobenkajn teamojn de senioraj membrokolegoj de la frakcio por funkcii kiel kritikistoj de aspektoj de registara politiko. Kiam partio iĝas la plej granda partio ne estas reprezentita en vestminster-stila parlamento, kaj la frakcio de la partio formas la oficialan opozicion, kaj oficialopoziciaj ministrobenkaj grupanoj ofte formas la oficialopozician ombrokabineton. Kiam partio atingas sufiĉe da sidlokoj en elekto formas plimulton, kaj la ministrobenko de la partio iĝas la kabineto de ministroj.
Reguligo
[redakti | redakti fonton]La libereco por formi, deklari membrecon, aŭ kampanji por kandidatoj de partio estas konsiderita praktikoj de ŝtatsekvado al liberala demokratio kiel politikaj valoroj. Reguligo de partioj povas gami de sinteno kontraŭ al subpremo de ĉiuj opoziciaj partioj, normo por aŭtoritatemaj registaroj, al la subpremo de certaj partioj kiuj tenas aŭ reklamas idealojn kiuj kontraŭas al la ĝenerala ideologio de la ŝtatoficantoj (aŭ posedas membrec-statutojn kiuj estas laŭleĝe nepraktigeblaj).
Krome, pri ekstremdekstra, ekstremmaldekstraj kaj regionistaj partioj en la naciaj parlamentoj de multo de la Eŭropa Unio, ĉeftendencaj partioj povas formi neformalan san-kordonon kiu uzas politikon de pasiva rezisto direkte al tiuj "eksterul-partioj" prezentataj en la parlamento kiuj estas rigarditaj kiel "kontraŭ-sistemaj" aŭ alie neakcepteblaj por registaroj. Sankordonoj, aliflanke, estis iom abandonitaj dum la pasintaj du jardekoj en plurpartiaj demokratioj ĉar oni preferas la premon konstrui larĝajn koaliciojn por venki en elektoj - kune kun la pliigita volemo de pli eksteraj partioj mem partopreni registaron - kaŭzis ke tiaj partioj membriĝas por balotaj kaj registaraj koalicioj.
Komence en la dua duono de la 20-a jarcento modernaj demokratioj lanĉis regulojn por la fluo de financo tra partiaj monrezervoj, ekz. la Kanada Elekto-Leĝo 1976, la PRA en la U.R. aŭ la FECA en Usono. Tiaj politikaj financ-reguloj kondiĉas gamon da regularoj por la travidebleco de enspezo kaj elspezo, limon aŭ malpermeson de specifaj specoj de agado kaj disponigas publikajn subvenciojn por partiagado, inkluzive de kampanjado.
_01.jpg)
Balotsistemoj
[redakti | redakti fonton]La speco de balota sistemo estas grava faktoro en determinado de la speco de partipolitika sistemo. En landoj kun simpla majoritata balotsistemo, partioj elektitaj tendencas esti malmultaj (ofte nur du en iu antaŭfiksita jurisdikcio). En landoj kiuj havas proporcian balotsistemon, kiel ekzistas ĉie en Eŭropo, aŭ laŭ pli malgranda mezuro vicigita balotsistemo, kiel ekzemple en Aŭstralio aŭ Irlando, tri aŭ pli da partioj ofte estas elektitaj al parlamento en signifaj proporcioj, kaj tiel povas havi pli da aliro al ŝtatofico.
Partia stilo
[redakti | redakti fonton]Partia stilo varias laŭ ĉiu jurisdikcio, depende de kiom multaj partioj ekzistas, kaj kiom multe da influo ĉiu individua partio havas.
Nepartia
[redakti | redakti fonton]En nepartia sistemo, neniu oficiala partio ekzistas, foje reflektante laŭleĝajn restriktojn pri partioj. En nepartiaj elektoj, ĉiu kandidato estas elektebla por oficejo sur siaj meritoj. En nepartiaj parlamentoj, ekzistas neniuj tipe formalaj partiaj paraleligoj ene de la parlamento. La administrado de George Washington kaj la unuaj malmultaj sesioj de la Usona Kongreso estis nepartia. Washington ankaŭ avertis kontraŭ partioj dum sia adiaŭa diskurso.[15] En Usono, la unukamera parlamento de Nebrasko estas nepartia sed estas elektita kaj voĉdonita laŭ neformalaj partilinioj. En Kanado, la teritoriaj parlamentoj de la Nordokcidentaj Teritorioj kaj Nunavuto estas nepartiaj. En Nov-Zelando, Tokelao havas nepartian parlamenton. Multaj urbokernaj kaj distriktaj registaroj estas nepartiaj. Nepartiaj elektoj kaj reĝimoj de administrado estas oftaj ekstere de ŝtataj institucioj.[16] Se ne ekzistas laŭleĝaj malpermesoj kontraŭ partioj, frakcioj ene de nepartiaj sistemoj ofte evoluas en partiojn.
Ununura domina partio
[redakti | redakti fonton]En unu-partiaj sistemoj, unu partio estas laŭleĝe permesita por teni realan potencon. Kvankam negravaj partioj foje povas esti permesitaj, ili estas laŭleĝe postulataj por akcepti la gvidadon de la domina partio. Tiu partio eble ne ĉiam estas identa al la registaro, kvankam foje pozicioj ene de la partio povas fakte esti pli gravaj ol pozicioj ene de la registaro. Nord-Koreio kaj Ĉinio (Komunista Partio de Ĉinio) estas nuntempaj ekzemploj, dum kelkaj landoj de Orienta Eŭropo dum la epoko de la Malvarma Milito estus iamaj ekzemploj; aliaj povas esti trovitaj en faŝismaj ŝtatoj, kiel ekzemple ĉe Nazia Germanio inter 1934 kaj 1945. La unu-partia sistemo estas tiel kutime egaligita kun diktaturoj kaj tiraneco.
En dominant-partiaj sistemoj, opoziciaj partioj estas permesitaj, kaj povas ekzisti eĉ profunde en establita demokrata tradicio, sed tiuj aliaj partioj estas ĝenerale konsideritaj kiel havantaj neniun realan eblecon por akirado de potenco. Foje, politikaj, sociaj kaj ekonomiaj cirkonstancoj, kaj publika opinio estas la kialo de tiu fiasko de partioj. Foje, tipe en landoj kun malpli de establita demokrata tradicio, estas eble la domina partio kiu restos en povo uzante patronecon kaj foje voĉdonan fraŭdon. En ĉi-lasta kazo, la diferenco inter dominant-partia kaj unu-partia sistemoj iĝas sufiĉe nebuleca. Ekzemploj de dominant-partiaj sistemoj inkludas kazojn kiel la Popola Ago-Partio en Singapuro, la Afrika Nacia Kongreso en Sudafriko, la Homrajtprotekta Partio en Samoo, la Barata Nacia Kongreso en Barato de 1947 ĝis 1996, kaj la Demokrata Partio de Socialistoj de Montenegro en Montenegro. Unu-dominant-partia sistemo ekzistis ankaŭ en Meksiko kun la Revolucia Institucia Partio ĝis la 1990-aj jaroj, en la suda Usono kun la Demokrata Partio de la fino de la 19-a jarcento ĝis la 1970-aj jaroj, en Indonezio kun la Partio Golongan Karya (Partio de la Funkciaj Grupoj) de la komenco de la 1970-aj jaroj ĝis 1998, kaj en Japanio kun la Liberala Demokrata Partio ĝis 2009.
Blokpartioj
[redakti | redakti fonton]La Blokpartio origine nomiĝas politika partio, kiu estas parto de elektobloko, tamen nun ĝenerale tiel nomiĝas partio, kiu eniras registaron ĉe aŭtoritata aŭ totalisma reĝimo sen esti gvidanta partio. Ĉeesto de blokpartioj diferencigas tiajn sistemojn de unupartia ŝtato, kvankam plej ofte ili ne estas konsiderataj opozicio aŭ alternativa povoforto. Historie, blokpartioj ofte aperis kaj aktivas en pluraj socialismaj ŝtatoj kaj militreĝimoj.
Du partioj
[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Dupartia sistemo.Du-partiaj sistemoj estas ŝtatoj kiaj ekzemple Jamajko, Malto, Ganao kaj Usono en kiuj ekzistas du partioj dominantaj laŭ tia mezuro ke balotsukceso sub la standardo de iu alia partio estas preskaŭ malebla. Unu dekstra flanko koalicipartio kaj unu maldekstra flanko koalicipartio estas la plej ofta ideologia disiĝo en tia sistemo sed en du-partiaj ŝtatoj partioj estas tradicie kaptintaj ĉiujn partiojn kiuj estas ideologie larĝaj kaj inkluzivemaj.
Usono fariĝis esence du-partia sistemo. Ĉar la, konservativa (kiel ekzemple la Respublikana Partio) kaj liberala (kiel ekzemple la Demokrata Partio) kutime estis la normala status quo ene de usona politiko. La unuaj partioj estis nomitaj federalista kaj respublikana, sekvite antaŭ mallonga periodo de Respublikana domineco antaŭ ol disiĝo kiu okazis inter Naciaj Respublikanoj kaj Demokrataj Respublikanoj. La unuaj iĝis la ŭigo-partio kaj ĉi-lasta iĝis la Demokrata Partio. La ŭigo-liberaloj pluvivis nur dum du jardekoj antaŭ ol ili fendetiĝis super la disvastiĝo de sklaveco, kiun kontraŭstaris flataj membroj de la nova Respublikana Partio, kiel kontraŭ-sklavecaj membroj de la Demokrata Partio faris. Triarangaj partioj (kiel ekzemple la Libertariana Partio) ofte ricevas nur malmulte da subteno kaj tre malofte estas la venkintoj en elektoj. Malgraŭ tio, ekzistas pluraj ekzemploj de triarangaj partioj kiuj ricevas voĉdonojn de gravaj partioj kiuj esperis venki (kiel ekzemple Theodore Roosevelt en la elekto de 1912 kaj George Wallace en la elekto de 1968). Ĉar triapartneraj movadoj lernis, la postulo de la elektistaro de nacie distribuita plimulto igas ĝin malfacila ke triarangaj partioj sukcesus. Tiel, tiaj partioj malofte venkas en multaj balotvoĉoj, kvankam ilia populara subteno ene de ŝtato povas renversi ĝin direkte al unu partio aŭ la aliaj. Wallace havis malfortan subtenon ekster la Sudŝtatoj. Pli ĝenerale, partioj kun larĝa bazo de subteno trans regionoj aŭ inter ekonomiaj kaj aliaj interesgrupoj, havas grandan gajneblecon en la necesa pluropo de la plejparte unumembra distrikto de la usonaj elektoj. La enorma kampara regionaro kaj granda loĝantaro de la lando estas enormaj defioj al partioj kun mallarĝa alvokokapablo.
La brita politika sistemo, teknike plurpartia sistemo, funkciis ĝenerale kiel du-partia (foje nomite "du-kaj-duon-partia") sistemo; ekde la 1920-aj jaroj la du plej grandaj partioj estis la Konservativa Partio kaj la Labor-partio. Antaŭ la Labor-partio prosperis en brita politiko la Liberala Partio, kiu estis la alia grava partio kune kun la Konservativuloj. Kvankam koaliciaj kaj minoritataj registaroj estis foja kvalito de parlamenta politiko, la majoritata balota sistemo uzita por parlamentaj balotadoj tendencas konservi la dominecon de tiuj du partioj, kvankam ĉiu en la pasinta jarcento fidis sur tria partio por okazigi decidkapablan majoritaton en parlamento.[17] (Majoritata balotsistemo kutime kondukas al du-partia sistemo, rilato priskribita fare de Maurice Duverger kaj konata kiel Leĝo de Duverger.[18]) Tamen, la parlamenta balotado en 2010 rezultigis koalician registaron gviditan fare de la Konservativa Partio kaj inkluzive de la Liberalaj Demokratoj. Ekzistas ankaŭ multe aliaj partioj kiuj okazigas aŭ tenis kelkajn sidlokojn en parlamento.
Multaj partioj
[redakti | redakti fonton]
Plurpartiaj sistemoj estas sistemoj en kiu pli ol du partioj estas reprezentitaj kaj elektitaj al ŝtatofico.
Aŭstralio, Kanado, Popolrespubliko Bangladeŝo, Pakistano, Nepalo, Barato, Irlando, Unuiĝinta Reĝlando kaj Norvegio estas ekzemploj de landoj kun du fortaj partioj kaj kromaj pli malgrandaj partioj kiuj ankaŭ akiris reprezentantaron. La pli malgrandaj aŭ "triarangaj" partioj povas teni la potenc-ekvilibron en parlamenta sistemo, kaj tiel povas esti invititaj por formi parton de koalicia registaro kune kun unu el la pli grandaj partioj; aŭ povas anstataŭe agi sendepende de la dominaj partioj.
Plej ofte, en kazoj kie ekzistas tri aŭ pli da partioj, neniu ununura partio akiras supozeble potencon sole, kaj partioj laboras unu kun la alia por formi koaliciajn registarojn. Tio estis emerĝanta tendenco en la politiko de Irlando ekde la 1980-aj jaroj kaj preskaŭ estas ĉiam la kazo en Germanio je nacia kaj ŝtata nivelo, kaj en la plej multaj balotdistriktoj je la komunuma nivelo. Krome ekde la formado de la Respubliko Islando neniam okazis registaro ne gvidita fare de koalicio (kutime de la Sendependecpartio kaj unu alia (ofte la Socia Demokrata Alianco). Politika ŝanĝo ofte estas pli facila kun koalicia registaro ol en unu-partiaj aŭ du-partiaj dominaj sistemoj. Se frakcioj en du-partia sistemo estas en fundamenta malkonsento en politikceloj, aŭ eĉ principoj, ili povas malrapide fari strategiŝanĝojn, kio ŝajnas esti la kazo nun en Usono kun potenca malkonkordo inter demokratoj kaj respublikanoj. Daŭre koaliciaj registaroj foje luktas, dum jaroj, por politiko kaj ofte por entuto, post la Dua Mondmilito en Francio kaj Italio. Kiam unu partio en du-partia sistemo kontrolas ĉiujn elekteblajn branĉojn, aliflanke, strategiŝanĝoj povas esti kaj rapidaj kaj signifaj. Demokratoj Woodrow Wilson, Franklin Roosevelt kaj Lyndon Johnson estis profitantoj de tiaj bonsortaj cirkonstancoj, ĉar respublikanoj estis tiel longe forigitaj en tempo same kiel Abraham Lincoln kaj Ronald Reagan. Barack Obama nelonge havis tian avantaĝon inter 2009 kaj 2011.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ J. R. Jones, The First Whigs. The Politics of the Exclusion Crisis. 1678–1683 (Oxford University Press, 1961), p. 4.
- ↑ Harris, Tim Restoration: Charles II and His Kingdoms 1660–1685 Allen Lane (2005) p 241
- ↑ Ronald Hamowy, The Encyclopedia of Libertarianism, 2008, SAGE Publications, Cato Institute, Thousand Oaks, CA, isbn 978-1-4129-6580-4, oclc 750831024, lccn 2008009151, paĝo 542
- ↑ Richard Ashcraft kaj M. M. Goldsmith, "Locke, Revolution Principles, and the Formation of Whig Ideology," Historical Journal, Dec 1983, Vol. 26 Issue 4, pp. 773–800
- ↑ Melinda S. Zook, "The Restoration Remembered: The First Whigs and the Making of their History," Seventeenth Century, Aŭtuno 2002, Vol. 17 Issue 2, pp. 213–34
- ↑ Robert Lloyd Kelley. (1990) The Transatlantic Persuasion: The Liberal-Democratic Mind in the Age of Gladstone. Transaction Publishers, p. 83.
- ↑ ConHome op-ed: the USA, Radical Conservatism and Edmund Burke.
- ↑ The History of Political Parties in England (1678–1914).
- ↑ Parliamentary History, xxiv, 213, 222, cited in Foord, His Majesty's Opposition, 1714–1830, p. 441
- ↑ Ellen Wilson kaj Peter Reill, Encyclopedia of the Enlightenment (2004) p. 298
- ↑ Richard Hofstadter, The Idea of a Party System: The Rise of Legitimate Opposition in the United States, 1780–1840 (1970)
- ↑ William Nisbet Chambers, eld. The First Party System (1972)
- ↑ Stephen Minicucci, Internal Improvements and the Union, 1790–1860, Studies in American Political Development (2004), 18: pp. 160–85, (2004), Cambridge University Press, doi 10.1017/S0898588X04000094
- ↑ Busky, Donald F. (2000), Democratic Socialism: A Global Survey, Westport, Connecticut, USA: Greenwood Publishing Group, Inc.,, p. 8, "The Frankfurt Declaration of the Socialist International, which almost all social democratic parties are members of, declares the goal of the development of democratic socialism"
- ↑ Redding 2004
- ↑ Abizadeh 2005.
- ↑ "General Election results through time, 1945–2001", BBC News. Kontrolita 2006-05-19.
- ↑ Duverger 1954
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Abizadeh, Arash, 2005. MCgill.ca, "Democratic Elections without Campaigns? Normative Foundations of National Baha'i Elections." World Order Vol. 37, No. 1, pp. 7–49.
- Brettschneider, Jörg, Nutzen der ökonomischen Theorie der Politik für eine Konkretisierung des Gebotes innerparteilicher Demokratie, Beschreibung innerparteiliche Entscheidungsprozesse als Wettbewerb eigennütziger Akteure und daraus folgende Regulierungsanforderungen, Berlin 2014.
- Duverger, Maurice. 1954. Political Parties. London: Methuen.
- Gunther, Richard and Larry Diamond. 2003. "Species of Political Parties: A New Typology," Party Politics, Vol. 9, No. 2, pp. 167–99.
- McDonnell, Duncan and James Newell. 2011. 'Outsider Parties', Special edition of Party Politics, Vol. 17, No. 4.
- Neumann, Sigmund (ed.). 1956. Modern Political Parties. IL: University of Chicago Press.
- Redding, Robert. 2004. Hired Hatred. RCI.
- Smith, Steven S. 2007. Party Influence in Congress. Cambridge University Press.
- Sutherland, Keith. 2004. The Party's Over. Imprint Academic. ISBN 0-907845-51-7
- Triepel, Heinrich, Die Staatsverfassung und die politischen Parteien, Berlin 1928.
- Ware, Alan. 1987. Citizens, Parties and the State: A Reappraisal. Princeton University Press.
- Ware, Alan. Political Parties and Party Systems. Oxford: Oxford University Press, 1996. ISBN 0-19-878076-1
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]
- Listo de politikaj partioj
- Politikaj partioj de Francio
- Politikaj partioj en Finnlando
- Politikaj partioj en Svedio
- Politikaj partioj en Nederlando
- Politikaj partioj en Pollando
- Unupartiismo
- Mitingo
- Multpartia sistemo
- Politika dekstro
- Politika maldekstro
- Socialdemokrata partio
- Konservativa partio
- Komunista partio
- Laborista Partio
- Naciisma partio
- Verda partio
- Partio de racio
- Whig
- Politika kadro
- Konservativuloj
- Parlamento
- Nacifaŝisma Partio
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- U.S. Party Platforms from 1840 to 2004 at The American Presidency Project: UC Santa Barbara
- Political resources on the net
