Bosnio kaj Hercegovino

Bosnio kaj Hercegovino
Bosna i Hercegovina
Босна и Херцеговина
Detaloj	Detaloj
Nacia himno: Intermeco
suverena ŝtato • konstitucia respubliko • Mediteranea lando • lando
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Sarajevo
Oficiala(j) lingvo(j)	bosna lingvo, kroata lingvo, serba lingvo
Uzata(j) lingvo(j)	bosna, serba, kroata
Plej ofta(j) religio(j)	islamo, ortodoksismo, katolikismo
Areo	51,129 km²
Loĝantaro	4.028.000 (julio 2005) (2022)
Loĝantoj	Bosnianoj
Horzono	+1 UTC+2 (marto ĝis oktobro)
Interreta domajno	ba
Landokodo	BA
Telefona kodo	+387
Plej alta punkto	Maglić Monto
Plej malalta punkto	Adriatiko
Politiko
Politika sistemo	evoluanta demokratia respubliko
Ŝtatestro	prezidio, kiu ŝanĝiĝas ofte, sed kiu konsistas el po unu serbo, bosno (nun Bakir Izetbegović) kaj kroato
Ĉefministro	Borjana Krišto
Nacia tago	1-a de marto
Sendependiĝo disde Socialisma federacia respubliko Jugoslavio	5-a de aprilo 1992
Ekonomio
Valuto	konvertebla marko (BAM)
Membro de Unuiĝintaj Nacioj • Konsilio de Eŭropo • Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo • Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo • Internacia Disvolviĝa Asocio • Internacia Financa Korporacio • Multflanka Investado-Garantia Agentejo • Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado • Eŭropa Organizaĵo por la Sekureco de Aera Navigado • Traktato pri Malfermita Ĉielo • Interpol • Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj • Unesko • Universala Poŝta Unio • Internacia Telekomunika Unio • Internacia Civildefenda Organizaĵo • Monda Organizaĵo pri Meteologio • Monda Organizaĵo pri Sano • International Centre for Migration Policy Development • Tutmonda Pridogana Organizo vd
Esperanto-movado
Landa E-asocio	Esperanto-Ligo de Bosnio kaj Hercegovino

Bosnio kaj Hercegovino (aŭ Bosnujo kaj Hercegovino; bosne en latinaj literoj Bosna i Hercegovina, mallonge BiH, en cirilaj literoj Босна и Херцеговина) estas sudorienteŭropa Respubliko de la balkana duoninsulo. Ĝi limas en la oriento al Serbio, en la sudoriento al Montenegro, en la sudokcidento, okcidento kaj nordo al Kroatio kaj laŭ malmultaj kilometroj apud Neŭmo al la Adriatika Maro. La respubliko elvenas el la eksa Socialisma federacia respubliko Jugoslavio, sed havas hodiaŭ denove la samajn landlimojn, kiuj estis donita en 1878 dum la Kongreso de Berlino. La landlima formo aspektas kiel triangulo, ĝi estas simbole videbla en la flago.

Bosnujo-Hercegovino estas politike dividita en tri partojn: Serba Respubliko, Federacio Bosnio kaj Hercegovino kaj Distrikto Brĉko.

La landnomo estas kombinaĵo de la du ĉefaj historio-geografiaj provincoj – Bosnio kaj Hercegovino.

Geografio

La plej grandaj urboj de Bosnio kaj Hercegovino estas:

• Sarajevo, ĉirkaŭ 520.000 loĝantoj
• Banja Luka, ĉirkaŭ 250.000 loĝantoj
• Tuzla, ĉirkaŭ 190.000 loĝantoj
• Zenica, ĉirkaŭ 146.000 loĝantoj
• Mostar, ĉirkaŭ 105.448 loĝantoj
• Prijedor, ĉirkaŭ 93.000 loĝantoj
• Srebrenica, ĉirkaŭ 21.000 loĝantoj

Famaj urboj de Bosnio kaj Hercegovino estas:

• Meĝugorje, urbo tio estas troviĝ en la sudokcidenta parto de Bosnio kaj Hercegovino, en la Hercegovino regiono ĉirkaŭ 25 km sudokcidenta de Mostar kaj apud la landlimo de Kroatio. Hodiaŭ la urbo estas plej bona sciata pro asertoj de aperoj de La Virgulino Maria al ses Kroatoj ekde 24-a de junio 1981.
• Neum, la sola urbo en Bosnio kaj Hercegovino, kiu estas troviĝita sur la marbordo de la Adriatiko.

Popolo

Popolaj plimultoj en Bosnio kaj Hercegovino en la jaro 2005

• 1.975.000 (49,4 %) bosnoj
• 1.480.000 (36,5 %) serboj
• 573.000 (13,5 %) kroatoj

malplimultoj:

• 0,6 % (bosniaj romaoj, judoj)

Post 1991 ne okazis popolnombrado, la datumoj estas el CIA World Factbook por la jaro 2005). Kompare al la jaro 1991 la nombro de bosnoj preskaŭ egalas, la nombro de serboj altiĝis je 115.000 kaj tiu de kroatoj malaltiĝis je 3 %.

Ĉiuj civitanoj de la lando nomiĝas bosnianoj. Bosnoj estas ekde 1993 la pli kutima nomo por la bosniaj islamanoj.

Bosnoj, serboj kaj kroataj estas la tri konstituciintaj popolgrupoj. Tial serboj kaj kroatoj ne konsideratas malplimultoj.

Lingvoj

• la bosna lingvo, kiu uzas la latinan alfabeton
• la serba lingvo, kiu uzas la cirilan kaj la latinan alfabeton
• la kroata lingvo, kiu uzas la latinan alfabeton

Religioj

En Bosnio kaj Hercegovino ekzistas multaj malsamaj religioj kaj kredoj. Ekzistas ĉirkaŭ:

• 40 % da islamanoj
• 31 % da serbortodoksanoj
• 15 % da katolikoj
• 14 % da judoj kaj anoj de aliaj religioj

En Mostar kreiĝis dum la milito anglikana komunumo el serboj, kroatoj kaj bosnoj. Ĝi havas spiritan karisman influon.

Historio

Post la 1990-jaraj elektoj en la ŝtatadministrado ekregis naciistoj. La serba-kroata konflikto disvastiĝis ankaŭ sur la teritorion de Bosnio, kaj en 1991 la serba armeo okupis la ĉelimajn regionojn. La respubliko deklaris suverenecon, al kio kontraŭstaris la serba loĝantaro, kaj ekflamis etnokonflikto. En 1992 la Eŭropa Unio kaj Usono rekonis la sendependecon de Bosnio. En la sama jaro ĝi aliĝis al UNO. Helpe de UNO-kontingento kaj NATO-fortoj estis eble haltigi la konflikton. En 1997 okazis multnaciaj elektoj. En la teritorio de Bosnio nun ekzistas du politika-etnaj unuoj: Serba Respubliko kaj Federacio Bosnio kaj Hercegovino.

Politiko

Esperanto

Esperanto-Ligo de Bosnio kaj Hercegovino estis fondita en 1949, aliĝis al UEA en 1992, ĝia oficiala organo estas Bosnia Lilio. Estas ankaŭ Esperanto-Junularo de Bosnio kaj Hercegovino.

Esperantistoj

• Branko Miljko
• Senad Čolić

Kulturo

Medioj

• Bosnia News

Festtagoj kaj festoj

Ekzistas en Bosnio kaj Hercegovino aldone al la religiaj festotagoj kiel Kristnasko kaj Pasko por la kroatoj kaj serboj, la Ramadanfino kaj kurban bajram (dum la pilgrimado al Mekao) por la bosnoj, la jenaj festotagoj:

• Novjaro (Nova Godina): la 1-a kaj 2-a de januaro estas naciaj ferioj, Sankta Silvestro estas festegata kaj la 13-a de januaro estas la serba novjaro laŭ la malnova kalendaro
• Sendependecotago (Dan Nezavisnosti): la 3-a de marto – memorigas pri la sendependeco pro la referendumo de la 29-a de februaro 1992; tamen en la respubliko Srpska, tiu tago ne estas ferio
• Labortago (Prvi maj): la 1-a kaj 2-a de majo estas naciaj ferioj; okaze de la labortago estas multaj grandaj publikan festoj
• Nacitago (Dan Drzavnosti): la 25-a de novembro – memorigas pri la nova respubliko popola Bosnio kaj Hercegovino en Mrkonjic Grad la 25-an de novembro 1943.

Oni intencas havi komunan ferileĝon por la tuta Bosnio kaj Hercegovino; oni proponas la 21-an de novembro kiel tagon de la Dayton-konvencio; tamen tiu leĝo ankoraŭ ne validas.

Apud tiuj festotagoj ekzistaj pluraj, ĉefe de kroatoj loĝataj komunumoj kaj vilaĝoj lokaj feritagoj, laŭ la kristana kalendaro (ekzemple nomotagoj de sanktuloj, "malgranda pasko", ktp.). Aparta ferio estas la nomotago de la patrono de ĉiu loko. Tiam okazas granda meso, ebla procesio kaj festoj en la plejmultaj domoj kaj placoj, en kiuj partoprenas ankaŭ loĝantoj el najbaraj vilaĝoj.

Lernejsistemo kaj edukado

Ĉiu infano el Bosnio kaj Hercegovino estas devigata, laŭ la edukadoleĝo, partopreni dum 4 jaroj bazan lernejon kaj poste mezan lernejon. En 2005 oni enkondukis per lernejoreformo naŭjaran devigan lernejodaŭron.

Vidu ankaŭ

• Flago de Bosnio kaj Hercegovino
• Meĝugorje
• Neum