Ĝibraltaro: Malsamoj inter versioj

	Ĝibraltaro
	angle Gibraltar
	dependa teritorio
	Flughaveno en Ĝibraltaro kun ununura ŝoseo, Golfo de Ĝibraltaro kaj La Línea el La roko
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Gibraltar
	Moto: Nulli Expugnabilis Hosti
Ŝtato	Britio
Duoninsulo	Iberio
Historiaj regionoj	Vandaloj, Berberoj, Hispanio
Najbaras kun	Hispanio, Ĝibraltara markolo
Najbara urbo	La Línea de la Concepción Andaluzio
Memorindaĵoj	Katedralo de sta. Maria, Katedralo de Plej sta. Triunuo
Konstruaĵo	Moskeo Ibrahim-al-Ibrahim
Ĉefurbo	Gibraltar
- mezo	Gibraltar
- koordinatoj	36° 08′ 00″ N 05° 21′ 00″ U / 36.13333 °N, 5.35000 °U (mapo)
Plej alta punkto
- situo	Roko de Ĝibraltaro
- alteco	426 m s. m.
Areo	6,8 km² (680 ha)
Loĝantaro	29 431
Denseco	4 328,09 loĝ./km²
Akvoj	Mediteraneo, Atlantiko
Orogenenezo; montariĝo	Roko de Ĝibraltaro
Ĝardenoj	Ĝibraltaraj Botanikaj Ĝardenoj
Animalaro	Ĝibraltara makako
Estiĝo	1713
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MEST (UTC+2, marto ĝis oktobro)
Aŭtokodoj	GBZ
ISO 3166-1	GIB / GI
Interreta domajno	.gi
Oficiala lingvo	angla lingvo
Neoficiala lingvo	Llanita, hispana lingvo
Himno	Ĝibraltara Himno
	Situo de Ĝibraltaro enkadre de Eŭropo Situo de Ĝibraltaro enkadre de Eŭropo
	Situo de Ĝibraltaro rilate al Hispanio Situo de Ĝibraltaro rilate al Hispanio
	Mapo de Ĝibraltaro Mapo de Ĝibraltaro
	Vikimedia Komunejo: Gibraltar
	Retpaĝo: Gibraltar.gov.gi

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Kiel registrite je 09:04, 31 jan. 2021

Koordinatoj: 36° 08′ 00″ N 05° 21′ 00″ U / 36.13333 °N, 5.35000 °U (mapo)

Ĝibraltaro (angle Gibraltar [ĝibrelta]) estas Dependa teritorio de Britio en Suda Eŭropo, kaj flug- kaj marbazo ĉe la suda fino de Hispanio, ĉe la Ĝibraltara Markolo.

Strategie grava lokiĝo kiel ponto inter Eŭropo kaj Afriko kaj kiel "ŝlosilejo" en Ĝibraltara markolo inter Atlantiko kaj Mediteraneo. Ĝi estas esence granda fortikejo-roko, traborita de facile defendeblaj tuneloj.

La loĝantaro estas idoj de britoj, hispanoj, maltanoj, ĝenovanoj, marokaj sefardoj, hindianoj kaj aliaj. La oficiala lingvo estas la angla, sed ĝenerale oni ankaŭ parolas hispane andaluzece.

Aliaj enloĝantoj estas la ĝibraltaraj makakoj, la ununuraj nature sovaĝaj simioj de Eŭropo.

Ekonomio

Antaŭe la brita garnizono estis la ĉefa monfonto. Kiam, post Malvarma milito, la brita armeo malĉefigis la ĝibraltaran bazon, la kolonia registaro decidis igi la landon ejo por internacia bankaro. Ankaŭ la malaltaj tarifoj igas ĝin komercejo por petrolo el kaj al la apuda rafinejo en Algeciras.

La "Interkonsento de la Eŭropa Konsilio de 1990 pri monpurigado" ne validas por Ĝibraltaro; tiu fakto estas ofte kritikata.

La nacia valuto estas la Ĝibraltara pundo.

Historio

Estas antaŭhistoriaj prahomaj restaĵoj.

Romianoj nomis ĝin kaj Calpe, kaj konsideris ĝin kaj monton Abila monton en Afriko la Kolonoj de Herkulo. Ne konfuzu ĝin tamen kun Calpe, marborda urbo en Hispanio ankaŭ kun granda rokmonto Ifach.

Ĝia etimo araba [ĝebel al tarik] "monto de Tarik ben Zijad" aludas al ĝia rolo dum la invado de maŭroj en Iberio en 711.

Dum la Sukceda Milito de Hispanio, Britio konkeris ĝin (1704), pravigonte sian posedon per traktato de Utreĥto (1713). Ĝi restas la "unulasta kolonio en Eŭropo".

Hispanio de tiam iredentismas pri ĝi.

Hispana diktaturestro Francisco Franco decidis fermi la teran pasejon, hispane la verja, "la krado [do, ne landlimo]", por trudi la redonon. Tio kaŭzis profundan malfidon de ĝibraltaranoj pri enhispaniiĝo. La kruta malsamo pri vivnivelo inter riĉaj ĝibraltaranoj kaj apudaj malriĉaj loĝantoj de Campo de Gibraltar ankaŭ malkonsilas la rehispaniiĝon.

En 1969 la konstitucio firmigas la ligojn al Britio.

Multaj ĝibraltaranoj preferas daŭrigi la koloniecon aŭ sendependiĝi post memdecidado, kvankam la hispana registaro kaj, oficiale, la brita citas la traktaton, kiu ordonas, ke Britio rajtas cedi la teritorion al Hispanio. En 2002 oni balotis kaj 98,97% de la loĝantoj esprimis sian fidon je Britio kaj ne volis komunan regadon de Hispanio kaj Britio (187 loĝantoj balotis por, kontraŭ 17.900).

La flughaveno, konstruita sur istmo ne atribuita laŭ la traktato, estis diskutaĵo inter registaroj. La afero baris komunan eŭropunian politikon pri aviado.

Kulturo

La popmuzika grupo Melon Diesel estas ĝibraltara.

Jules Verne en sia romano Gil Braltar karikaturis hispanan etnobelon, kiu intencas dresi la simiojn por konkeri Ĝibraltaron el Britio.

Roko de Ĝibraltaro

Lingvoj

Praktike en Ĝibraltaro oni uzas kaj la anglan kaj la hispanan, nome variaĵo de la andaluza dialekto, nome "llanito", adjekto kiu utilas kaj por la parolmaniero kaj por la popolo. Tiu variaĵo ne temas pri piĝino, "pro la fakto, ke piĝino havas simplan gramatikon kaj eĉ propran vort-provizon. Ni parolas pri tiuj vortoj kaj frazoj uzataj en landlimoj [...] Fakuloj asertas, ke en tiuj ekzemploj ni troviĝas ĉe la unua etaĝo tamen ĝi ne estas piĝino", sed simpla mikso de sonoj, vortoj, lingvaj trajtoj ktp.^[1]

Simioj

Sur la roko de Ĝibraltaro vivas de la britoj konservata simio kolonio en naturrezervejo. Temas pri magotoj (Macaca sylvanus), kiuj ankaŭ vivas en Nord-Afriko. Laŭ legendo Ĝibraltaro restas brita tiel longe kiel la simioj vivas sur la roko. Kune pro tio la populacio estas severe protektata. Winston Churchill eĉ dum la Dua Mondmilito importigis novajn simiojn el Nord-Afriko ĉar la populacio ŝrumpis ĝis sep bestoj. La kolonio konsistas el kelkcentoj da animaloj en ses diversaj grupoj.^[2] La plejmulto de la simioj estas tre malsovaĝa. Ili venas kelkfoje ĝis en la urbo, aŭ grimpas sur ŝultroj kaj kapoj. Ĉar ili estas sovaĝaj bestoj kaj por preventi ke ili fariĝas tro brutalaj aŭ tro dependaj de homoj, karesado kaj alia direkta kontakto estas senkuraĝigata, kaj estas manĝigado malpermesata.

Notoj

↑ KIAM LA HISPANA KAJ LA ANGLA LINGVOJ RENKONTIĜIS: LA LINGVO DE ĜIBRALTARO, Gazeto Andaluzia, Decembro 2019, N-ro 115, pp. 8-12.
↑ Curiosities – Churchill and the Barbary Macaques – A Visit to Gibraltar’s Fabled Rock, International Churchill Society

Ĝibraltaro en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Ĝibraltaro en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Ĝibraltaro en Vikinovaĵoj (Liberaj novaĵoj)
Ĝibraltaro en Vikivojaĝo (Turisma gvidilo)

Bibliotekoj

[1] KIAM LA HISPANA KAJ LA ANGLA LINGVOJ RENKONTIĜIS: LA LINGVO DE ĜIBRALTARO, Gazeto Andaluzia, Decembro 2019, N-ro 115, pp. 8-12.

[2] Curiosities – Churchill and the Barbary Macaques – A Visit to Gibraltar’s Fabled Rock, International Churchill Society

[1]

[2]

@@ Linio 13: / Linio 13: @@
 <!-- *** Dosiero *** -->
 | dosiero                    = Gibraltar Airport, Bay of Gibraltar and La Línea from the Rock.jpg
-| dosiero_priskribo          = Flughaveno en Ĝibraltaro kun ununura ŝoseo, Golfo de Ĝibraltaro kaj La Línea  el La roko
+| dosiero_priskribo          = Flughaveno en Ĝibraltaro kun ununura ŝoseo, Golfo de Ĝibraltaro kaj La Línea el La roko
 <!-- *** Simboloj *** -->
 | flago                     = Flag of Gibraltar.svg
 | blazono                   = Coat of arms of Gibraltar1.svg
 <!-- *** Lando ktp. *** -->
 | lando                     = Britio
 | lando_tipo                = Ŝtato
 | lando_flago               = 1
@@ Linio 28: / Linio 28: @@
 | distrikto_tipo            =
 | municipo                  =
 | municipo_tipo             =
 | histregiono               = Vandaloj
 | histregiono1              = Berberoj
@@ Linio 41: / Linio 41: @@
 | limo1                     = Ĝibraltara markolo
 | memorindaĵo              = [[Katedralo de sankta Maria la Kronita|Katedralo de sta. Maria]]
 | memorindaĵo1             = [[Katedralo de la Plej sankta Triunuo (Ĝibraltaro)|Katedralo de Plej sta. Triunuo]]
 | memorindaĵo_tipo         = Memorindaĵoj
 | montaro                   =
@@ Linio 78: / Linio 78: @@
 | plej_malalta_long_d            =
 <!-- *** Dimensioj *** -->
 | areo                     = 6.8
 | areo_rondumo            = 1
 | longo                   =
 | larĝo                =
 <!-- *** Loĝantaro *** -->
 | loĝantaro               = 29431
 | loĝantaro_dato          =
 | loĝantaro_denseco       = auto
@@ Linio 103: / Linio 103: @@
 | kodo1                    = GIB / GI
 | kodo1_tipo               = [[3-literaj kodoj de ISO 3166-1|ISO 3166-1]]
 | kodo2                    =[[.gi]]
 | kodo2_tipo               =
 Interreta domajno
@@ Linio 120: / Linio 120: @@
 | libera2_tipo              = Himno
 <!-- *** Mapoj *** -->
 | mapo                      = Location Gibraltar EU.png
 | mapo_fono                 =
 | mapo_priskribo            = Situo de Ĝibraltaro enkadre de Eŭropo
@@ Linio 134: / Linio 134: @@
 | notoj                     =
 }}
-[[Dosiero:Gibraltar Cable Car 2.jpg|thumb|left|250px|Kabino de ĝibraltara telfero veturas eksteren el Ĝibraltaraj Botanikaj Ĝardenoj al pinto de Roko de Ĝibraltaro.]]
+[[Dosiero:Gibraltar Cable Car 2.jpg|eta|maldekstra|250px|Kabino de ĝibraltara telfero veturas eksteren el Ĝibraltaraj Botanikaj Ĝardenoj al pinto de Roko de Ĝibraltaro.]]
 [[Dosiero:Ibrahim-al-Ibrahim Mosque dome.jpg|eta|maldekstra|250px|[[Moskeo Ibrahim-al-Ibrahim]] estis donacita de [[Fahd de Sauda Arabio|Reĝo Fahd]] el [[Sauda Arabio]].]]
 [[Dosiero:Rock of Gibraltar northwest.jpg|eta|maldekstra|250px|Vidaĵo al [[Roko de Ĝibraltaro]] el [[La Línea de la Concepción]]]]
 [[Dosiero:Gibraltar aerial view looking northwest.jpg|eta|maldekstra|250px|Aera vidaĵo al Ĝibraltaro]]
 '''Ĝibraltaro''' ({{en}} '''Gibraltar''' [ĝibrelta]) estas [[kolonio|Dependa teritorio]] de [[Britio]] en Suda Eŭropo, kaj flug- kaj marbazo ĉe la suda fino de [[Hispanio]], ĉe la [[Ĝibraltara Markolo]].
@@ Linio 187: / Linio 187: @@
 {{Granda dosiero|Straße von gibraltar panorama V1.jpg|2000px|Roko de Ĝibraltaro}}
-==Lingvoj==
+== Lingvoj ==
 Praktike en Ĝibraltaro oni uzas kaj la anglan kaj la hispanan, nome variaĵo de la [[andaluza dialekto]], nome "llanito", adjekto kiu utilas kaj por la parolmaniero kaj por la popolo. Tiu variaĵo ne temas pri [[piĝino]], "pro la fakto, ke piĝino havas simplan gramatikon kaj eĉ propran vort-provizon. Ni parolas pri tiuj vortoj kaj frazoj uzataj en landlimoj [...] Fakuloj asertas, ke en tiuj ekzemploj ni troviĝas ĉe la unua etaĝo tamen ĝi ne estas piĝino", sed simpla mikso de sonoj, vortoj, lingvaj trajtoj ktp.<ref>KIAM LA HISPANA KAJ LA ANGLA LINGVOJ RENKONTIĜIS: LA LINGVO DE ĜIBRALTARO, Gazeto Andaluzia, Decembro 2019, N-ro 115, pp. 8-12.</ref>
@@ Linio 196: / Linio 196: @@
 [[Dosiero:Gibraltar P1010696.JPG|eta|meza|Magoto sur la ŝultro de virino]]
-==Notoj==
+== Notoj ==
+{{Referencoj}}
-<references/>
 {{Ŝtatoj en Eŭropo}}
 {{Komunumo de Nacioj}}
+{{Projektoj}}
+{{Bibliotekoj}}
 [[Kategorio:Ĝibraltaro| ]]