Nomoj de la Tagoj
Estas sep tagoj en semajno laŭ la gregoria kalendaro, kun diferencaj, sinsekvaj kaj ciklaj nomoj: iliaj esperantaj nomoj devenas plejparte de la latina lingvo (trans la franca) krom "sabato", kiu devenas de la hebrea lingvo. La tagojn de la semajno oni nomis el epoko de Romio reference al la sep planedoj de la klasika astronomio. Ankaŭ oni nombras ilin, starte ĉu el dimanĉo, ĉu el lundo aŭ el sabato laŭ la koncerna socio kaj tradicio. Ekzemple inter eŭropaj lingvoj nur la portugala lingvo nombras el dua ĝis sesa por lundo ĝis vendredo, kiel heredo de araba kulturo; ankaŭ en araba lingvo oni nomas la tagojn de la semajno.
Greklatina tradicio[redakti | redakti fonton]
La plej antikva referenco al asocio inter la sep tagoj de la semajno kun ĉielaj korpoj estas en la titolo de la verko (perdiĝinta) de Plutarko (46-120 n.e.) titolita Kial la tagoj de la semajno nomumitaj laŭ la planedoj sekvas ordon diferencan disde la realo?[1] Inter la 1-a kaj 3-a jarcentoj la Romia Imperio anstataŭis laŭgrade la romian kalendaron (semajno de la merkato) de ok tagoj per la semajno septaga. La ordo de la tagoj estis Suno, Luno, Ares, Hermes, Zeŭso, Afrodita, kaj Ĥronos, nomitaj laŭ la ĉielaj korpoj kiu prezidis la unuajn horojn de ĉiu tago, laŭ la astrologio de la helenisma epoko. El Grekio la planedaj nomoj de la semajno pasis al romianoj, kaj de la latina al aliaj lingvoj de la sudo kaj okcidento de Eŭropo, kaj siavice al aliaj lingvoj kiuj estis influitaj de tiuj.
La ptolemea sistemo de planedaj sferoj asertas, ke la ordo de la ĉielaj korpoj, el plej malproksima al plej proksima al la Tero estas jena: Saturno, Jupitero, Marso, Suno, Venuso, Merkuro, Luno, aŭ, objektive, la planedoj ordiĝas el plej malrapidaj al plej rapidaj laŭ ili aperas en la nokta ĉielo.[2]
- Lundo (fr: lundi, la: dies lunis), tago de la Luno
- Mardo (fr: mardi, la: dies Martis), tago de dio Marso
- Merkredo (fr: mercredi, la: dies Mercurii), tago de Merkuro
- Ĵaŭdo (fr: jeudi, la: dies Iovis), tago de Jupitero
- Vendredo (fr: vendredi, la: dies Veneris), tago de diino Venera
- Sabato (it: sabato, he: ŝa'bat), tago por ripozo kaj adoro de dio (ŝabato)
- Dimanĉo (fr: dimanche, la: dies dominicalis), tago de la Sinjoro (dominus)
Ĝermana tradicio[redakti | redakti fonton]
La ĝermanaj popoloj adaptis la sistemon enkondukita de la romianoj sed ili uzis siajn proprajn diojn anstataŭ la romiajn diojn (kun la escepto de la sabato) en procezo nomita interpretatio germanica (simila al la interpretatio graeca kaj al la interpretatio romana) pri asimilado de diaĵoj el najbaraj popoloj. Oni ne konas precize la daton kiam okazis tio, sed eble posterior la jaro 200 kaj antaŭ la enkonduko de kristanismo dum la 6-a kaj 7-a jarcentoj, post la falo de la Romia Imperio.[3] Tiu periodo estas posta al tiu de la praĝermana lingvo, sed ankoraŭ koresponde kun la etapo de nediferencitaj okcidentĝermana lingvaro. La nomoj de la tagoj de la semajno en la skandinavaj lingvoj ne estis prenitaj rekte el latina, sed ili estis prenitaj el nomoj en la okcidentĝermanaj lingvoj.
| Esperanto | Dimanĉo | Lundo | Mardo | Merkredo | Ĵaŭdo | Vendredo | Sabato |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tago (angla): por komparo |
Sunday Suno, Sunna/Sól |
Monday Mona/Máni |
Tuesday Tiw/Tyr |
Wednesday Woden/Odino |
Thursday Thunor/Thor |
Friday Frige aŭ Freja |
Saturday Saturno |
| Anglosaksa | Sunnandæg | Mōnandæg | Tīwesdæg | Wōdnesdæg | Þunresdæg | Frīgedæg | Sæternesdæg |
| Malnovsaksa | Sunnundag | *Mānundag | *Tiuwesdag *Thingesdag | Wōdanesdag | *Thunaresdag | Frīadag | *Sunnunāƀand, *Satarnesdag |
| Malnovaltgermana | Sunnûntag | Mânetag | Zîestag | Wuotanestag | Donarestag | Frîjatag | Sunnûnâband, Sambaztag |
| Mezmalaltgermana | Sunnedag | Manedag | Dingesdag | Wodenesdag | Donersdag | Vrīdag | Sunnenavend, Satersdag |
| Germana | Sonntag | Montag | Dienstag, Ziestag (Alemangermana) | Mittwoch (pli malnova Wutenstag) | Donnerstag | Freitag | Sonnabend, Samstag |
| Jido | Zuntik – זונטיק | Montik – מאנטיק | Dinstik – דינסטיק | Mitvokh – מיטוואך | Donershtik – דאנערשטיק | Fraytik – פרײַטיק | Shabbes – שבת |
| Luksemburga | Sonndeg | Méindeg | Dënschdeg | Mëttwoch | Donneschdeg | Freideg | Samschdeg |
| Skota | Saubath, Sunday | Monanday | Tysday | Wadensday | Fuirsday | Friday | Seturday |
| Nederlanda | zondag | maandag | dinsdag | woensdag | donderdag | vrijdag | zaterdag |
| Afrikansa | Sondag | Maandag | Dinsdag | Woensdag | Donderdag | Vrydag | Saterdag |
| Platgermana | Sünndag | Maandag | Dingsdag | Middeweek, Goonsdag (rare Woonsdag) | Dünnerdag | Freedag | Sünnavend,Saterdag |
| Okcidentfrisa | snein | moandei | tiisdei | woansdei | tongersdei | freed | sneon,saterdei |
| Saterfrisa | Sundai | Moundai | Täisdai | Middewíek | Tuunsdai | Fräindai | Snäivende, Sneeuwende |
| Helgolanda | Sendai | Mundai | Taisdai | Meddeweeken | Tünnersdai | Fraidai | Senin |
| Amruma/Nordfrisa | söndai | mundai | teisdai | wäärnsdei (Amrum), weedensdai (Föhr) | süürsdai (Amrum), tüürsdai (Föhr) | freidai | söninj-er, saninj-er |
| Frisa de Sylt | Sendai | Mondai | Tiisdai | Winjsdai | Türsdai | Friidai | Seninj-en |
| Islanda | sunnudagur | mánudagur | þriðjudagur | miðvikudagur | fimmtudagur | föstudagur | laugardagur |
| Malnovnordlanda | sunnudagr | mánadagr | tysdagr | óðinsdagr | þórsdagr | frjádagr | laugardagr,sunnunótt |
| Feroa | sunnudagur | mánadagur | týsdagur | mikudagur,ónsdagur (Suðuroy) | hósdagur, tórsdagur (Suðuroy) | fríggjadagur | leygardagur |
| Nynorsk Norvega | sundag/søndag | måndag | tysdag | onsdag | torsdag | fredag | laurdag |
| Bokmål Norvega | søndag | mandag | tirsdag | onsdag | torsdag | fredag | lørdag |
| Dana | søndag | mandag | tirsdag | onsdag | torsdag | fredag | lørdag |
| Sveda | söndag | måndag | tisdag | onsdag | torsdag | fredag | lördag |
| Dalekarla | sunndag | mondag | tisdag | ųosdag | tųosdag | frjådag | lovdag |
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ (Mapping Time, The Calendar and History, Richards, E.G. Oxford 1999. p. 269)
- ↑ Falk, Michael (19a de marto 1999). «Nombres astronómicos para los días de la semana». Journal of the Royal Astronomical Society of Canada 93 (1999-06): 122-133. Bibcode:1999JRASC..93..122F.
- ↑ see J. Grimm, Teutonic Mythology, pp. 122-123
Literaturo[redakti | redakti fonton]
- Brown, Cecil H. (1989). «Naming the days of the week: A cross-language study of lexical acculturation». Current Anthropology 30 (4): 536-550. JSTOR 2743391. doi:10.1086/203782.
- Falk, Michael (1999). «Astronomical Names for the Days of the Week». Journal of the Royal Astronomical Society of Canada 93: 122-133. Bibcode:1999JRASC..93..122F. doi:10.1016/j.newast.2003.07.002.
- Neugebauer, Otto (1979). Ethiopic astronomy and computus, Österreichische Akademie der Wissenschaften, philosophisch-historische klasse, sitzungsberichte, 347 (Vienna)
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- Days of the Week in Chinese, Japanese, and Vietnamese
- Planetary Linguistics and the Days of the Week — The Definitive Site
- Days of the week and months of the year in many different languages
- The Days of the Week
- The days of the week in various languages
- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Nombres de los días de la semana en la hispana Vikipedio.