Interreto
| Tavolo | Tavolnomo | IP pera/rilata (havas RFC) |
|---|---|---|
| 7 | Aplikada tavolo | HTTP, SMTP, POP3, IMAP, FTP, SSH, IRC, SIP, DNS... |
| 6 | Prezenta tavolo | MPEG, MIME, SSL, TLS, ... |
| 5 | Seanca tavolo | NetBIOS, RPC, SAP, SDP... |
| 4 | Transporta tavolo | TCP, UDP, SCTP, RTP... |
| 3 | Reta tavolo | IPv4, IPv6, IPsec, ICMP, IGMP, ARP... |
| 2 | Kanala tavolo | Ethernet, 802.11 Wi-Fi, MAC, HDLC, V.42bis, V.42), V.44... |
| 1 | Fizika tavolo | DSL, ADSL, WiMAX, 802.11b, 802.11g 10BASE-T, V.90... |
La interreto aŭ Interreto (nomita unue anglalingve: Internet) estas tutmonda alirebla sistemo de komputilaj retoj, kiu transsendas datumojn laŭ Interreta Protokolo kaj multaj aliaj protokoloj. Ĝi konsistas el miloj da pli malgrandaj komercaj, organizaciaj, akademiaj, registaraj, kaj personaj komputilaj retoj. Ĝi portas diversajn informojn kaj servojn, kiel retpoŝton, retbabilon, kaj la interligitajn retpaĝojn kaj aliajn dosierojn de la Tut-Tera Teksaĵo. Pli ĝenerale, interreto (minuskle) estas iu aro de interkonektitaj komputiloj.
Historio de interreto[redakti | redakti fonton]
La radiko de interreto estiĝis en la jaro 1969 kun la starigado de la ARPANET, projekto de akademiaj studentoj sub la patroneco de la DARPA, fako de la Usona Departemento de Defendo. Iu frua studo kiu aldoniĝis al ARPANET inkluzivis laboron por malcentralizaj retoj, teorion pri atendovicoj kaj pakaĵa ŝanĝado. Tamen, ARPANET mem ne kunfunkciis glate kun aliaj komputilaj retoj kiuj ne uzis ĝian propran protokolon. Ĉi tiu problemo inspiris plian disvolvadon de multtavola protokolo uzebla trans multaj specoj de retoj.
Je la 1-a de januaro 1983, la centra retprotokolo de ARPANET ŝanĝiĝis de NCP al TCP/IP, kio markas la komencon de la Interreto, kiel ni nun ĝin konas. Alia grava klopodo en la disvolvado de la Interreto estis la konstruado de universitata ĉefreto (la NSFNet) en 1986 fare de la Nacia Scienca Fondaĵo. Gravaj apartaj retoj kiuj estis sukcese akomoditaj en la Interreton inkluzivas la Usenet-on kaj la Bitnet-on.
La reto ekhavis publikan fasadon en la 1990-aj jaroj. En 1989, Tim Berners-Lee eklaboris pri HTTP, HTML kaj la unuaj pluraj retpaĝoj ĉe CERN en Svislando. En aŭgusto 1991, li publikigis sian projekton Tut-Tera Teksaĵo. Kelkaj akademiaj kaj registaraj institucioj kontribuis paĝojn, sed la vasta publiko ankoraŭ ne vidis ilin. En 1993, la unua versio de la retumilo Mosaic estis eldonita, kaj ekde frua 1994, la intereso de la publiko kreskis. En 1996 la vorto "Interreto" iĝis ofta termino, sed ĝi rilatis preskaŭ tute al la TTT.
Dume, tra la tuta jardeko, la Interreto sukcese sorbis la plej grandan parton el la antaŭe ekzistantaj komputilaj retoj, kvankam iuj retoj kiel FidoNet ankoraŭ apartas. Ĉi tiun kreskon oni ofte atribuis al la manko de centra administrado kiu permesas organan kreskon de la reto. Ankaŭ, la neproprieteco de la Interreto kuraĝigas kunfunkcieblon kaj malebligas al unuopaj firmaoj tro regi la reton.
Interreta protokolaro[redakti | redakti fonton]
Aparte de la kompleksegaj fizikaj konektaĵoj kiuj konsistigas sian substrukturon, la interreto kunteniĝas per protokoloj, kiuj priskribas kiel interŝanĝi datumojn per la reto. Malsame de pli malnovaj komunikadaj sistemoj, la Interreta protokolaro estis intence desegnita esti indiferenta pri la suba fizika medio. Kiu ajn komunikada reto, perdrata aŭ sendrata, kiu kapablas porti ambaŭsencajn ciferecajn datumojn, povas porti Interretajn signalojn. Tiel, Interretaj pakaĵoj fluas tra perdrataj retoj kiel kupra drato, samaksa kablo kaj fibrooptika kablo; kaj tra sendrataj retoj kiel "Wi-fi". Kune, ĉi-tiuj retoj, kiuj uzas la samajn altnivelajn protokolojn, formas la Interreton.
La interretaj protokoloj devenas de diskutadoj en la Internet Engineering Task Force (IETF, esperante: Task-komitato pri Interreta Inĝenierarto) kaj ĝiaj laborgrupoj kiuj estas malfermaj al publika partopreno kaj kontrolo. Ĉi tiuj komitatoj produktas dosierojn kiuj dokumentoj estas nomitaj "Petoj por Komentoj". Kelkaj el tiuj ĉi dokumentoj estas levitaj al la nivelo de "Interreta Normo" fare de la Interreta Arkitektura Komitato (IAB aŭ Internet Architecture Board anglalingve).
Iuj el la plej uzataj protokoloj en la protokolaro de la Interreto estas IP, TCP, UDP, DNS, PPP, SLIP, ICMP, POP3, IMAP, SMTP, HTTP, HTTPS, SSH, Telnet, FTP, LDAP, SSL, kaj TLS.
Iuj el la popularaj servoj en la Interreto kiuj uzas tiujn protokolojn estas retpoŝto, mesaĝ-forumoj (newsgroups) de Usenet, dosier-interŝanĝo ("file sharing"), Tuja mesaĝilo ("Instant Messenger"), la Tut-Tera-Teksaĵo, Gopher, "session access", WAIS, finger, IRC, MUDs, kaj MUSHs. El tiuj, retpoŝto kaj la Tut-Tera-Teksaĵo estas evidente la plej multe uzataj, kaj multaj aliaj servoj sin bazas sur tiuj, ekzemple poŝtlistoj kaj blogoj. La interreto ebligas la provizadon de realtempaj servoj, kiaj retradio kaj "webcasts" kiujn one povas ricevi ie ajn en la mondo.
Iuj aliaj popularaj servoj de la Interreto ne tiel kreiĝis, sed estis originale bazitaj sur komerce privataj (proprietaj) sistemoj. Tiuj inkluzivas je IRC, ICQ, AIM, kaj Gnutella.
Jam ekzistas multaj analizoj pri la Interreto kaj ties strukturo. Ekzemple, oni konstatis ke la vojrega strukturo ("routing structure"), IP, de la Interreto kaj la hipertekstaj ligiloj de la Tut-Tera-Teksaĵo estas ekzemploj de senskalaj retoj ("scalefree").
Laŭ maniero simila al tio kiel Interretaj provizantoj interkonektas per Interretaj interŝanĝnodoj, ankaŭ esplor-retoj emas interkonekti en grandaj subretoj kiaj:
- GEANT
- Internet2
- GLORIAD
Tiuj siavice konstruiĝas sur relative pli malgrandaj retoj. Vidu ankaŭ la liston de akademiaj komputilaj ret-organizaĵoj.
En grafikaĵoj pri interretoj, la Interreton ofte signas nub-simbolo, en kiun, kaj el kiu, retaj komunikaĵoj povas iri.
Fizike[redakti | redakti fonton]
La interreto konsistas el retoj kun diversaj administramaniero, kiuj estas kunmetataj. Inter ili estas precipe
- provizantoretoj, al kiuj la komputiloj de klientoj estas konektita
- firmaoretoj (Intraretoj), kiuj interkonektas firmaokomputilojn
- universitataj kaj sciencaj retoj
Fizike, la interreto konsistas ĉefe el glasfibrokabloj ĉe la konektoj de la supre nomitaj retoj kaj en la ĉefretoj de grandegaj retoj. Glasfibrokabloj ebligas grandegan transmetkapaciton kaj estis instalita kaj lande kaj mare. Ankaŭ anten- kaj satelitkomunikado faras parte de ĝi, sed nur malmulte.
Je la lasta parto, ĉe la domkonektejo, la datumaro ofte estas transportata tra kuprolineoj de telefon-,televidkabloj kaj plimultiĝante ankaŭ per antenoj, sendrata reto aŭ UMTS.
Civilaj homoj atingas la interreton kun malgranda transmetrapido per Modemo,ISDN aŭ kun granda transmetrapido per DSL, kabla modemo, aŭ UMTS de iu peranto de retkonekto. Firmaoj aŭ ŝtataj organizoj ofte estas konektata per lukontrakta lineo konsistante el kupro aŭ glasfibroj. Teknikoj uzataj estas t.e. Nesinkrona Transmetada Reĝimo (angle ATM), Sinkrona Cifereca Hierarkio (angle Synchronous optical networking) aŭ – plioftiĝante – Eterreto, kiuj estas aplikata kun ĉia rapideco.
Energikonsumo[redakti | redakti fonton]
La elektra konsumo rilate al la uzo de interreto kreskegis en la lastaj jaroj kaj daŭre faros tion en la sekvaj jaroj laŭ seriozaj taksadoj. En la jaro 2003 oni uzis en Germanujo ĉirkaŭ 6,8 miliardojn da kilovathoroj; taksadoj por la jaro 2010 mencias energibezonon de la interreto de ĉirkaŭ 31,3 miliardoj da kilovathoroj, nur en Germanujo. Tio rilatas kaj al la finaj iloj en hejmoj kaj entreprenoj kaj la necesa energio por pretigi la rilatan infrastrukturon de interreto ĉe servilejoj. Ne eniris tiun taksadon servilejoj ekster Germanujo.[1]
En privata hejmo, la uzo de interreto prezentas grandan parton de la elektra konsumo.
Por la jaro 2005 oni supozas tutmondan energikonsumon de 123 miliardoj da kilovathoroj nur por funkciigi la infrastrukturon de interreto. Ne enkalkuliĝis la iloj de finaj konsumantoj.[2]
Pro la konstanta pligrandiĝo de interreto, ankaŭ en evoluantaj landoj oni supozas, ke la uzo daŭre kreskos. En 2007 ĉirkaŭ 0,8 procentoj de la tutmonde produktita elektro estis uzata por la interreto.[3]
Retpoŝto[redakti | redakti fonton]
- Vidu la ĉefartikolon: Retpoŝto
Retpoŝto estas servo en komputilaj retoj, kiu ebligas sendi kaj ricevi leterojn (mesaĝojn). Nuntempe la plejparton de la retpoŝtaĵoj oni sendas trans la Interreto per protokoloj de la tipoj SMTP, POP3 kaj IMAP.
Ĉar Esperanto uzas ĉapelitajn literojn kaj multa retpoŝta programaro traktis tekston nur en formato ASCII aŭ ISO-8859-1 (Latin-1), surogata skribosistemo ankoraŭ iam necesas por skribi Esperantan tekston retpoŝte. En Esperanto, oni povas uzi la formojn de adjektivo ("reta") aŭ adverbo ("rete") mallongigante la vorton "(per/de) retpoŝto".
Kelkaj fruaj retpoŝtaj sistemoj postulis, ke kaj la sendanto kaj la ricevonto estu ene de interreto samtempe, same kiel por Tujmesaĝilo. Nuntempaj retpoŝtaj sistemoj estas bazitaj sur modelo de stokado kaj sendado. Tiele serviloj ricevas, akceptas, resendas, liveras, kaj stokadas mesaĝojn. Nek la uzantoj nek ties komputiloj estas postulitaj esti en reto samtempe; ili bezonas esti konektitaj nur dum mallonge, tipe por eniri en la servilo, nur tiom longe kiom necesas por sendi aŭ ricevi mesaĝojn. Historie, la termino elektronika poŝto estis uzata ĝenerale por ajn elektronika dokumento transmitita. Por ekzemplo, kelkaj verkistoj en la komenco de la 1970-aj jaroj uzis tiun terminon por aludi al transmitado de dokumentoj pere de faksiloj.[4][5] Kiel rezulto, malfacilas trovi la unuan citaĵon por la uzado de tiu termino kun la pli specifa signifo kiun ĝi havas nuntempe.
Tut-Tera Teksaĵo[redakti | redakti fonton]
- Vidu la ĉefartikolon: TTT
La Tut-Tera Teksaĵo (TTT) estas unu el la multaj partoj de la Interreto, kaj post retpoŝto la due plej uzata parto. Ĝi estas sistemo de hipertekstaj dosieroj (aŭ paĝoj) interligitaj per la protokolo HTTP. Plej multaj TTT-paĝoj estas verkitaj en la hiperteksta markolingvo HTML aŭ ĝia nova versio XHTML. Iuj paĝoj kaj servoj uzas iun formon de XML aŭ SGML. Ankaŭ alispecaj dokumentoj, kiel plata teksto, PDF, Word-dokumentoj k.s. povas esti alligitaj hipertekste en TTT. TTT-dokumentoj povas ankaŭ esti uzataj kiel alirmaniero al aliaj partoj de la Interreto, kiel ekzemple retpoŝto kaj FTP.
La Tut-Tera Teksaĵo estis lanĉita en marto 1989 kiel loka projekto de Tim Berners-Lee ĉe CERN en Ĝenevo en 1991. Ĝi estis planita kiel "universal linked information system" (universale ligita informosistemo).[6] Li planis tion kiel sistemo por informadmnistrado uzanta kelkajn konceptojn kaj teknologiojn, el kiuj la plej fundamentaj estis la konektojn kiuj ekzistas inter informado.[7][8][9] La unua propono estis verkita en 1989,[10] kaj laborsistemo estis plibonigita je la fino de 1990 inkludanta Tut-Ter-Teksaĵan serĉilon kaj HTTP servilon.[11]
Konektado al interreto[redakti | redakti fonton]
La ebleco por la loĝantaro de iu ŝtato konektadi al interreto multe dependas de la grado de la ekonomia evoluo de tiu ŝtato.
La publikaj lokoj por uzado de Interreto povas esti bibliotekoj kaj interretaj kafejoj, kie komputiloj kun konekto al Interreto estas disponeblaj. Estas ankaŭ punktoj por aliro al Interreto en multaj publikaj lokoj, kiel ekzemplo ĉe atendejoj de flughavenoj, hoteloj, kafejoj kaj trinkejoj, foje nur por mallongdaŭra uzado. Oni uzas variajn terminojn por tiaj interretejoj, kiel "kiosko de Interreto", "terminalo de publika aliro" kaj "publikaj ret-telefonoj". Multaj hoteloj disponigas lastatempe terminalojn de publika uzado, kiuj ĝenerale estas dependaj de pagopostuloj por neklientoj, dum ili havigas ŝlosilojn kaj pasvortojn por vifia alireblo al klientoj. Tiuj terminaloj estas tre vizitataj kaj uzataj de klientoj ĉefe por urĝaj aferoj, ekzemple por rezervoj de enirbiletoj, bankaj operacioj, retaj pagoj ktp. Siaflanke Wi-Fi havigas sendratan aliron al la informoretoj, kaj tial, oni povas aliri al la propra Interreto. Tiuj servoj povas esti senpagaj por ĉiuj, nur por klientoj, aŭ de pago. Alirpunkto ne nepre estas limigita al preciza loko, tial tuta universitata kampuso aŭ parko, aŭ eĉ tuta urbo povas funkcii kiel alirejo al interreto.[12][13]
Reta kunsido[redakti | redakti fonton]
Reta kunsido aŭ interreta kunveno estas kiel "virtualaj" renkontiĝoj inter partoprenantoj, organizitaj kaj efektivigitaj per la Interreto kaj kiuj efektive povas esti lokitaj en tre malsamaj lokoj. Kaze de retkunsidoj, la labortablo de la moderiganto prenas la lokon de la reala kunsida tablo. Kontraste al la retkunsido, en kiu pluraj partoprenantoj kune havas dialogon, reta seminario (en: webinar) koncentriĝas sur la rolo de la preleganto (en principo "unu-al-multaj"). Retaj seminarioj estas ĉefe uzataj por interreta trejnado aŭ aliaj situacioj en kiuj parolanto prezentas informojn al granda nombro da partoprenantoj sen konstanta konsultado.
Socia efiko[redakti | redakti fonton]
Internet tiene un impacto profundo en el mundo laboral, el ocio y el sciaro a nivel mundial. Gracias a la web, millones de personas tienen acceso fácil e inmediato a una cantidad extensa y diversa de información en línea. Este nuevo medio de comunicación logró romper las barreras físicas entre regiones remotas, aunque, sin embargo, el idioma continúa siendo una dificultad importante. Si bien en un principio nació como un medio de comunicación unilateral destinado a las masas, su evolución en la llamada Web 2.0 permitió la participación de los ahora emisores-receptores, creándose así variadas y grandes plazas públicas como puntos de encuentro en el espacio digital.
Comparado a las enciclopedias y a las bibliotecas tradicionales, la web ha permitido una descentralización repentina y extrema de la información y de los datos. Algunas compañías e individuos han adoptado el uso de los weblogs, que se utilizan en gran parte como diarios actualizables, ya en decadencia tras la llegada de las plataformas sociales. La automatización de las bases de datos y la posibilidad de convertir cualquier computador en una terminal para acceder a ellas, ha traído como consecuencia la digitalización de diversos trámites, transacciones bancarias o consultas de cualquier tipo, ahorrando costos administrativos y tiempo del usuario. Algunas organizaciones comerciales animan a su personal para incorporar sus áreas de especialización en sus sitios, con la esperanza de que impresionen a los visitantes con conocimiento experto e información libre.[14]
Esto también ha permitido la creación de proyectos de colaboración mundial en la creación de software libre y de código abierto (FOSS), por ejemplo: la Free Software Foundation con sus herramientas GNU y licencia de contenido libre, el núcleo de sistema operativo Linux, la Fundación Mozilla con su navegador web Firefox y su lector de correos Thunderbird, la suite ofimática Apache OpenOffice y la propia Fundación Wikimedia.[15][16]
Internet se extendió globalmente, no obstante, de manera desigual. Floreció en gran parte de los hogares y empresas de países ricos, mientras que países y sectores desfavorecidos cuentan con baja penetración y velocidad promedio de Internet. La inequidad del acceso a esta nueva tecnología se conoce como brecha digital, lo que repercute en menores oportunidades de conocimiento, comunicación y transmisión de cultura. No obstante, a lo largo de las décadas se observa un crecimiento sostenido tanto en la penetración y velocidad de Internet, como en su volumen de datos almacenados y el ancho de banda total usado en el intercambio de información por día, implementándose gradualmente en todas las naciones.
Filantropio[redakti | redakti fonton]
El voluntariado en línea es la modalidad de voluntariado que se lleva a cabo a través de Internet.. Esta modalidad de voluntariado remoto aumenta la capacidad de las organizaciones en materia de desarrollo al tiempo que ofrece un espacio para que mucha gente participe en el desarrollo, algo de lo que, de otro modo, no disfrutarían.[17] Uno de los aspectos clave del voluntariado en línea es su poder de inclusión. Dado que el voluntariado en línea no implica gastos ni viajes, cualquier persona desde cualquier parte del mundo puede colaborar por la paz y el desarrollo.[18]
Distrado[redakti | redakti fonton]
Muchos utilizan Internet para descargar música, películas y otros trabajos. Hay fuentes que cobran por su uso y otras gratuitas, usando los servidores centralizados y distribuidos, las tecnologías de P2P. Otros utilizan la red para tener acceso a las noticias y el estado del tiempo.
La mensajería instantánea o chat y el correo electrónico son algunos de los servicios de uso más extendido. En muchas ocasiones los proveedores de dichos servicios brindan a sus afiliados servicios adicionales como la creación de espacios y perfiles públicos en donde los internautas tienen la posibilidad de colocar en la red fotografías y comentarios personales. Se especula actualmente si tales sistemas de comunicación fomentan o restringen el contacto de persona a persona entre los seres humanos.[19]
En tiempos más recientes han cobrado auge portales sociales como YouTube, Twitter o Facebook, entre otros, en donde los usuarios pueden tener acceso a una gran variedad de vídeos sobre prácticamente cualquier tema.
La pornografía representa buena parte del tráfico en Internet, siendo a menudo un aspecto controvertido de la red por las implicaciones morales que le acompañan. Proporciona a menudo una fuente significativa del rédito de publicidad para otros sitios. Muchos gobiernos han procurado sin éxito poner restricciones en el uso de ambas industrias en Internet.
El sistema multijugador constituye también buena parte del ocio en Internet.
Efiko en la cerbo[redakti | redakti fonton]
En 2008 el tecnólogo estadounidense Nicholas Carr publicó un artículo en el que afirmaba que Internet estaba erosionando la capacidad humana de concentración y de pensamiento crítico, e incluso aseguraba que la Red cambiaría la estructura del cerebro y la forma de pensar de las personas. Expertos de diversos ámbitos comenzaron a realizar estudios y a reflexionar sobre la relación entre la Red y las capacidades cognitivas. Algunos coincidían con Carr, pero otros como Clive Thompson descartaban esos argumentos asegurando que siempre que surgía una nueva tecnología se producía el mismo debate. Estos «tecnooptimistas» afirman que la Red no solo potencia la agilidad cerebral, sino que además permite aprender más y más rápido, en definitiva, haciendo a las personas más inteligentes.[20]
Efiko en la socio[redakti | redakti fonton]
Hay un intenso debate sobre el efecto de Internet en las sociedades. Por un lado están los que piensan que Internet, al favorecer el intercambio de información, favorece el desarrollo de la participación ciudadana y la democratización. Este sería un motivo de la Agenda de Libertad de Internet (en inglés The Internet Freedom Agenda) del Departamento de Estado de los Estados Unidos.[21] Esta creencia es respaldada por los llamados ciberutópicos, los cuales opinan que Internet es en sí misma emancipatoria.[22] Por otro lado otros, como por ejemplo Evgeny Morozov, piensan que Internet facilita la vigilancia masiva, la represión política y la expansión de propaganda nacionalista y extremista.[23]
Informofonto[redakti | redakti fonton]
En 2009, un estudio realizado en Estados Unidos indicó que un 56 % de los 3030 adultos estadounidenses entrevistados en una encuesta en línea manifestó que si tuviera que escoger una sola fuente de información, elegiría Internet, mientras que un 21 % preferiría la televisión y tanto los periódicos como la radio serían la opción de un 10 % de los encuestados. Dicho estudio posiciona a los medios digitales en una posición privilegiada en cuanto a la búsqueda de información y refleja un aumento de la credibilidad en dichos medios.[24][25]
Laboro[redakti | redakti fonton]
Con la aparición de las conexiones de alta velocidad disponibles al público, Internet ha alterado de manera significativa la manera de trabajar de algunas personas al poder hacerlo desde sus respectivos hogares. Internet ha permitido a estas personas mayor flexibilidad en términos de horarios y de localización, contrariamente a la jornada laboral tradicional, que suele ocupar la mañana y parte de la tarde, y en la cual los empleados se desplazan al lugar de trabajo.
Un experto contable asentado en un país puede revisar los libros de una compañía en otro país, en un servidor situado en un tercer país que sea mantenido remotamente por los especialistas en un cuarto.
Internet y sobre todo los blogs han dado a los trabajadores un foro en el cual expresar sus opiniones sobre sus empleos, jefes y compañeros, creando una cantidad masiva de información y de datos sobre el trabajo que está siendo recogido actualmente por el colegio de abogados de Harvard.
Internet ha impulsado el fenómeno de la Globalización y junto con la llamada desmaterialización de la economía ha dado lugar al nacimiento de una Nueva Economía caracterizada por la utilización de la red en todos los procesos de incremento de valor de la empresa.
Reklamado[redakti | redakti fonton]
Internet se ha convertido en el medio más fácilmente medible y de más alto crecimiento en la historia, además de que es un medio por el cual muchas personas conectan de manera casi instantánea. Actualmente existen muchas empresas que obtienen dinero de la publicidad en Internet. Además, hay muchas ventajas que la publicidad interactiva ofrece tanto para el usuario como para los anunciantes.
Cenzuro[redakti | redakti fonton]
Es extremadamente difícil, si no imposible, establecer un control centralizado y global de Internet. Algunos gobiernos, de naciones tales como Irán, Arabia Saudita, Corea del Norte y la República Popular China, restringen el que personas de sus países puedan ver ciertos contenidos de Internet, políticos y religiosos, considerados contrarios a sus criterios. La censura se hace, a veces, mediante filtros controlados por el gobierno, apoyados en leyes o motivos culturales, castigando la propagación de estos contenidos. Sin embargo, muchos usuarios de Internet pueden burlar estos filtros, pues la mayoría del contenido de Internet está disponible en todo el mundo, sin importar donde se esté, siempre y cuando se tengan la habilidad y los medios técnicos necesarios.[26]
Otra posibilidad, como en el caso de China, es que este tipo de medidas se combine con la autocensura de las propias empresas proveedoras de servicios de Internet, las empresas equivalentes a Telefónicas (proveedores de servicios de Internet), para así ajustarse a las demandas del gobierno del país receptor.[27]
Sin embargo, algunos buscadores como Google han tomado la decisión de amenazar al gobierno de China con la retirada de sus servicios en dicho país si no se abole la censura en Internet. Aunque posteriormente haya negado que tomará dichas medidas.[28]
Para saltarse cualquier tipo de censura o coerción en el uso de Internet, se han desarrollado múltiples tecnologías y herramientas. Entre ellas cabe resaltar por un lado las técnicas y herramientas criptológicas y por otro lado las tecnologías encuadradas en la llamada Darknet. La Darknet es una colección de redes y tecnologías que persiguen la consecución de un anonimato total de los comunicantes, creando de esta forma una zona de total libertad. Aunque actualmente no se suele considerar que consigan un anonimato total, sin embargo, sí consiguen una mejora sustancial en la privacidad de los usuarios. Este tipo de redes se han usado intensamente, por ejemplo, en los sucesos de la Primavera Árabe y en todo el entramado de WikiLeaks para la publicación de información confidencial. Las tecnologías de la Darknet están en fase de perfeccionamiento y mejora de sus prestaciones.[29]
Para luchar contra la censura en Internet, RSF decidió desbloquear nueve sitios web informativos censurados en once países, es decir, permitió que se pueda acceder a ellos desde el territorio en el que se encontraban prohibidos: Grani.ru, bloqueado en Rusia; Fregananews, censurado en Kazajistán, Uzbekistán y Turkmenistán; The Tíbet Post y Mingjing News, prohibidos en China; Dan Lam Bao, bloqueado en Vietnam; Hablemos Press, censurado en Cuba; Gooya News, bloqueado en Irán; el Gulf Center for Human Rights, censurado en los Emiratos Árabes Unidos y en Arabia Saudita, y Bahrain Mirror, prohibido en Baréin y en Arabia Saudita.
Esperanto kaj interreto[redakti | redakti fonton]
La unua Esperanto-asocio kun retadreso estis supozeble UEA, kiu komence eksperimentis kaj ekde aprilo 1992 pagis al universitato de Roterdamo por spaco kaj adreso: uea@wammers.erc.eur.nl. Komence oficisto Pasquale Zapelli kontrolis unufoje ĉiusemajne, kaj maksimume du mesaĝoj venis. Nur en la Jarlibro de 1995, UEA unuafoje tiel diskonigis sian tiaman retadreson, uea@inter.nl.net.
Ekde sia formiĝo en 1999, la organizo E@I (origine "Esperanto@Interreto") estas la plej aktiva esperanto-organizo en la interreto.
Uzado de Interreto por konstati la uzadon de esperantaj vortoj[redakti | redakti fonton]
Sten Johansson en sia eseo Uzi interreton kiel tekstaron por lingvaj esploroj [2005][30] klarigas kiel li uzis interretajn rimedojn, ĉefe serĉilojn kaj la disponeblon de la Tekstaro de Esperanto (versioj kaj de antaŭ kaj de malantaŭ 1940) por studi kiuj vortoj, kombinoj kaj gramatikaj formoj estas uzataj, kaj laŭ kiu ofteco. La eseisto komparas la rezultojn de serĉiloj en 2002 kaj 2004. Antaŭ ĉio la aŭtoro avertas pri dek limigoj kiuj relativigas la trovitajn rezultojn, inter kiuj neceso trovi verajn esperantlingvajn tekstojn, nombro de retejoj anstataŭ veraj aperintaj vortoj, konsisto de interretanoj kiel aparta homgrupo, malatento pri sencoj, malatentindaj kvantoj de mencioj neindaj, konfuzoj pri supersignitaj literoj. Krom precizaj ekzemploj, li dediĉas partan atenton al klasikaj diskutoj. Ekzemple pri la nomitaj mal-vortoj, li konkludas ke inter "venkintaj" kazoj estus humida kontraŭ malseketa, stulta kontraŭ malsaĝa kaj ĉefa malsprita, kvereli kontraŭ malpaci, strikta kontraŭ malvasta, dum inter nesukcesintaj estus povra super kiu ankoraŭ hegemonias malriĉa aŭ eĉ kompatinda, leĝera super kiu ankoraŭ hegemonias malpeza, frida super kiu ankoraŭ hegemonias malvarma, aŭ olda super kiu ankoraŭ hegemonias maljuna kaj malnova. Pri la polemiko inter landnomoj, la komparo inter diversaj epokoj konfirmas la venkon de landonomoj kun finaĵo -io super finaĵo -ujo (ĉiam en la interreta etoso kaj ne nepre en aliaj), la partikularan venkon de Barato super Hindio, kaj la retenon de la finaĵo -ujo ĉe Esperantujo kaj ĉe antikvaj landoj kiaj Egiptujo antaŭ Egipto por la nuna ŝtato, aŭ Ĉinujo antaŭ Ĉinio. Pri la litero ĥo la komparoj faritaj en 2004 konstatas, ke ĝi pluhegemonias nur en kelkaj vortoj kiaj Ĥarkovo, monaĥejo, ĥimero aŭ jaĥto kontraŭ la respektivaj korespondoj kun litero ko, dum tiuj klare venkas en kirurgo, kameleono, mekanika, kemio, arkaika, anarkio, tekniko kaj ĉefe arkitekturo kun 90 %; same ankaŭ en la Tekstaro hegemoniis monaĥejo kaj ĥaoso, dum ankaŭ tekniko. Pri la elekto inter kiel kaj kiom por indiki gradon, oni konstatas ke ĉe "adjektivoj kaj adverboj mezureblaj oni pli ofte uzas tiom. Ĉe la vortoj multe kaj malmulte oni eĉ preferas tiom. Ĉe nemezureblaj ecoj kiel bela, bona kaj feliĉa oni plej ofte preferas esprimi gradon per tiel."[31] El la falsaj korelativoj formitaj el radiko ali- oni konstatas ke nur estas iomete uzata alies, kiu relative malkreskas. Oni konstatas malgrandan uzon de vorto gepatro en singularo, de finaĵo -ika anstataŭ -a ĉefe ĉe ekzotika aŭ erotika kaj nedisputeble ĉe mekanika, de finaĵo -acio anstataŭ -o ĉefe en civilizacio aŭ konversacio, sed ne en inaŭguro. Oni konfirmas ankaŭ la finan venkon de modernaj vortoj kiaj komputilo, aidoso, retpoŝto, poŝtelefono, hamburgero, fritoj, kolao aŭ ĝinzo.
Samtempa uzo de interreto kaj televido[redakti | redakti fonton]
Intertempe pli kaj pli da eŭropanoj uzas televidon kaj interreton samtempe. Esploro de la komenco de 2010 de EIAA Mediascope Studie evidentigis, ke jam 70 procentoj de televidspektantoj samtempe uzas interreton. 75 procentoj de britoj kaj danoj, 73 procentoj de germanoj kaj 71 procentoj de belgoj uzas almenaŭ unufoje semajne ambaŭ. La pridemandado montris ankaŭ, ke ĉiu dua persono post kontakto kun televida reklamo, poste serĉas informojn rilatajn en interreto.[32]
Multaj homoj uzas samtempe televidon kaj interreton, ankaŭ se temas pri ne atentopostula afero en almenaŭ unu el la du komunikiloj. Ekzemple, oni povas aŭskulti muzikon per unu rimedo, dum oni laboras aŭ oni atentas per la alia. Por vikipediistoj, tiu kutimo povas helpi la kreadon aŭ plibonigon de artikoloj, se temas pri ne speciala atentopostula traduko kaj nur pri aŭtomataj taskoj. Tial oni povas kunlabori en Vikipedio, dum oni ŝtelrigardas filmon, aŭskultas muzikon, flanke vidas sporton ktp.
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Internet Grund für hohen Stromverbrauch, WinFuture.de, Benedikt Ziegenfuss, 27-an de januaro 2003
- ↑ Schadet Surfen dem Klima?, WDR.de, Jörg Schieb, 19-an de februaro 2007
- ↑ U.S. servers slurp more power than Mississippi, c|net news.com, Stephen Shankland, 14-an de februaro 2007. Arkivita el la originalo je 2012-05-29. Alirita 2012-05-29.
- ↑ Ron Brown, Fax invades the mail market, New Scientist[rompita ligilo], Vol. 56, No. 817 (Oct., 26, 1972), pages 218–221.
- ↑ Herbert P. Luckett, What's News: Electronic-mail delivery gets started, Popular Science, Vol. 202, No. 3 (Marto 1973); paĝo 85
- ↑ Berners-Lee, Tim. "Information Management: A Proposal". w3.org. The World Wide Web Consortium. Alirira la 12an de Februaro 2022.
- ↑ (1992) “World-Wide Web: The Information Universe”, Electron. Netw. Res. Appl. Policy (en) 2, p. 52–58. doi:10.1108/eb047254.
- ↑ Quittner, Joshua, "Network Designer Tim Berners-Lee", Time Magazine, 29-a de marto 1999. Arkivigite je 2007-08-15 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2007-10-16. Alirita 2023-02-06.
- ↑ McPherson, Stephanie Sammartino. (2009) Tim Berners-Lee: Inventor of the World Wide Web. Twenty-First Century Books. ISBN 978-0-8225-7273-2.
- ↑ Berners-Lee, Tim. "Information Management: A Proposal". w3.org. The World Wide Web Consortium. Alirita la 12an de Februaro 2022.
- ↑ W3 (1991) Re: Qualifiers on Hypertext links
- ↑ Walter Willinger, Ramesh Govindan, Sugih Jamin, Vern Paxson, kaj Scott Shenker (2002). «Scaling phenomena in the Internet.» En Proceedings of the National Academy of Sciences, 99, supl. 1, 2573-2580.
- ↑ Jesdanun, Anick (16a de aprilo 2007). «Internet Makeover? Some argue it's time». Seattletimes.nwsource.com. Konsultita la 8an de aŭgusto 2011.
- ↑ EUMED Habla sobre bibliotecas y enciclopedias virtuales (Consultado el 14 de agosto de 2012)
- ↑ Información sobre el Internet y la sociedad. (el Retarkivo 20120508065139) Consultado el 14 de agosto de 2012.
- ↑ Noticias de UNAM. Consultado el 14 de agosto de 2012.
- ↑ Naciones Unidas (2011). State of the World’s Volunteerism Report 2011. Naciones Unidas. ISBN 9211012465.
- ↑ Desde el servicio (el Retarkivo 20150627151329). Boletín del servicio Voluntariado en Línea. Mayo, 2010.
- ↑ Ŝablono:Cita web
- ↑ Compelled to control. Conflicting visions of the future of cyberspace. Dave Clemente. Special Report. Australian Strategic Policy Institute. Octubre de 2013
- ↑ The Net Delusion: How Not to Liberate the World by Evgeny Morozov – review. The Guardian. Tom Chatfield. 9 de Enero de 2011
- ↑ Ŝablono:Cita noticia
- ↑ «Internet es la fuente de información más popular: estudio.» (el Retarkivo 20090805103807) Reuters (17-6-2009). Consultado el 19 de junio de 2009.
- ↑ Corrected Version* «Zogby Poll: Online News Sources Top All Other Outlets.» Zogby International (15-6-2009). Consultado el 19 de junio de 2009.
- ↑ ¿Censura en Internet?
- ↑ Ŝablono:Cita web
- ↑ Ŝablono:Cita web
- ↑ 10 formas de censura de Internet en regímenes sin libertades. Periodismo Ciudadano. Alirita 31 de marzo de 2016.
- ↑ Interlingvo inter Lingvoj. Prilingvaj Eseoj, Diversaj aŭtoroj, UEA, Roterdamo, 2015. ISBN: 9789290171232. 271 paĝoj. Paĝoj 221-241
- ↑ Paĝo 235.
- ↑ wuv.de. Arkivita el la originalo je 2010-11-23. Alirita 2010-09-08.
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- Yves Nevelsteen, Komputeko, prikomputila terminokolekto, Espero por E@i, Partizanske, Slovakio, 2008
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- "Interreto: Liberiga aŭ dependiga?", Kontakto, n-ro 244, 2011
La sekvaj eksteraj ligiloj ligas al listoj, kiuj donas ampleksan superrigardon pri la plejmulto de esperantlingvaj retejoj en la hodiaŭa interreto.
- listo de kopirajtitaj esperantlingvaj retejoj
- indekso de blogoj esperantlingvaj
- listo kun retregionoj de la formo http://*esp*.* kaj http://*eo.*.* kaj http://*.eo*.*
