Ĉinio: Malsamoj inter versioj

Membro de
	BRICS (2009–); Monda Organizaĵo pri Komerco (2001–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Ŝanhaja Kunlabora Organizo (1996–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1993–); Internacia Civildefenda Organizaĵo (1992–); Azia-Pacifika Ekonomia Kunlaborado (1991–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1988–); Banko por Azia Disvolviĝo (1986–); Tutmonda Pridogana Organizo (1983–); Konsilio de Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj (1971–); Unuiĝintaj Nacioj (1971–); Internacia Financa Korporacio (1969–); Interpol (1961–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1960–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1951–); Unesko (1946–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1945–); Internacia Telekomunika Unio (1920–); Universala Poŝta Unio (1914–); Grupo de la 20 ; BRBĈ ; Listo de ŝtatoj kun nukleaj armiloj ; Monda Organizaĵo pri Sano ; Grupo pri Teraj Observoj ; Internacia Hidrografia Organizo ; Regiona Forumo de ASEAN ; Afrika Banko por Disvolviĝo ; Kariba Disvolva Banko ; Atomkerna Provizanta Grupo ; Antarkta traktato ; Misio de Unuiĝintaj Nacioj kaj Afrika Unio en Darfuro vd

	Ĉinio
	中华人民共和国; Popolrespubliko de Ĉinio;
	Blazono de Ĉinio
Detaloj	Detaloj
	Nacia himno: Yìyǒngjūn Jìnxíngqǔ (义勇军进行曲) La Marŝo de la Volontuloj
	Nacia devizo: Kalkuli je siaj propraj fortoj
neagnoskita ŝtato (1949–); popolrespubliko ; diktatoreco de la proletaro ; suverena ŝtato ; lando ; laika ŝtato ; konstitucia respubliko ; socialisma ŝtato ; komunisma ŝtato vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Pekino
Oficiala(j) lingvo(j)	norma ĉina lingvo, ĉina lingvo, lingvoj de Ĉinio
Uzata(j) lingvo(j)	Ĉina.
Plej ofta(j) religio(j)	Budhismo, Islamo, Konfuceismo, Taoismo, Katolikismo, Protestantismo, Ŝamanismo...
Areo	9.596.960 km²;
- % de akvo	2,8 %
Loĝantaro	1.315.844.000 (2006, takso) (2021)
Loĝdenso	140 loĝ./km²
Loĝantoj	ĉinoj
Horzono	UTC +8
Interreta domajno	.cn
Landokodo	CHN
Telefona kodo	+86
Plej alta punkto	Ĉomolungmo
Plej malalta punkto	Ayding Lake
Politiko
Politika sistemo	Socialista respubliko
Ŝtatestro	prezidento Hu Jintao (ekde 2002)
Ĉefministro	Wen Jiabao
Nacia tago	1-a de oktobro, 2-a de oktobro (1949, Fondiĝo de la popolrespubliko)
Sendependiĝo	Antikveco
Ekonomio
Valuto	Renminbi Juano (CNY)
Membro de
	BRICS (2009–); Monda Organizaĵo pri Komerco (2001–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Ŝanhaja Kunlabora Organizo (1996–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1993–); Internacia Civildefenda Organizaĵo (1992–); Azia-Pacifika Ekonomia Kunlaborado (1991–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1988–); Banko por Azia Disvolviĝo (1986–); Tutmonda Pridogana Organizo (1983–); Konsilio de Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj (1971–); Unuiĝintaj Nacioj (1971–); Internacia Financa Korporacio (1969–); Interpol (1961–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1960–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1951–); Unesko (1946–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1945–); Internacia Telekomunika Unio (1920–); Universala Poŝta Unio (1914–); Grupo de la 20 ; BRBĈ ; Listo de ŝtatoj kun nukleaj armiloj ; Monda Organizaĵo pri Sano ; Grupo pri Teraj Observoj ; Internacia Hidrografia Organizo ; Regiona Forumo de ASEAN ; Afrika Banko por Disvolviĝo ; Kariba Disvolva Banko ; Atomkerna Provizanta Grupo ; Antarkta traktato ; Misio de Unuiĝintaj Nacioj kaj Afrika Unio en Darfuro vd
	Esperanto-movado
Landa E-asocio	Ĉina Esperanto-Ligo
	v • d • r

Browse history interactively

(Rigardi ŝanĝojn inter stabila kaj nuna versioj)

[nekontrolita versio]

Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Kiel registrite je 07:25, 4 okt. 2007

Ĉinio aŭ Ĉinujo (ĉine: 中华人民共和国; Zhōnghuá rénmín gònghéguó, la Meza Regno) estas lando en orienta Azio kaj la plej multhoma nacio en la mondo.

Geografio kaj loĝantaro

Nur Rusio kaj Kanado estas pli grandaj ol Ĉinio. Tamen nur 10 elcentoj de la areo estas semotaŭgaj.

Ĉirkaŭ 32 elcentoj de la loĝantaro loĝas en urboj.

Laŭ taksoj el la jaro 2000, la loĝantaro kreskas je 0,9 elcentoj ĉiujare. Inter 1000 homoj estas 16,12 naskoj kaj 6,73 mortoj ĉiujare. Virinoj havas avaraĝe du 1,82 infanojn. 28,92 el 1000 naskitaj beboj mortas. La vivo daŭras avaraĝe 71,38 jarojn (69,6 ĉe la viroj, 73,3 jarojn ĉe la virinoj).

81,5 elcentoj de la loĝantoj kapablas legi kaj skribi (89,9 elcentoj de la viroj, 72,7 elcentoj de la virinoj - taksoj el 1995).

La plej grandaj urboj

La nombroj de loĝantoj estas el la jaro 2000:

11,80	Shànghǎi (Ŝanhajo) (#20 tutmonde)
8,45	Běijīng (Pekino)
6,75	Xiānggǎng (Honkongo)
5,35	Tiānjīn (Tjanĝino)
4,55	Wǔhàn (Vuhano)
4,45	Chóngqìng (Ĉongĉingo)
4,45	Hā'ěrbīn (Harbino)
4,40	Shěnyáng (Ŝenjango)
4,35	Guǎngzhōu (Kantono)
3,45	Chéngdū (Ĉengduo)
2,90	Chángchūn (Ĉangĉuno)
2,90	Qīngdǎo (Ĉingdaŭo)
2,85	Nánjīng (Nankingo)
2,85	Xī’ān (Ŝjiano)
2,80	Dàlián (Dalian)
2,50	Jìnán (Ĝjinano)
2,20	Hángzhōu (Hangĝoŭo)
2,20	Zhèngzhōu (Ĝengĝoŭo)
2,15	Shíjiāzhuāng (Ŝiĝjaĝŭang)
2,05	Tàiyuán (Tajjŭan)

Etnoj

91,9% hanĉina, 8,1% alia: ĝuanga, mjaŭa, ujgura, jia, mongola, tibeta, bujia, korea, jaŭa, kazaĥa, taja, ktp. La ne-hanoj estas plejparte en la monta sudokcidento (Junano, Tibeto, ktp) kaj la dezerta nordo kaj okcidento (suda Mongolio, Manĉurio, Orienta Turkestano, ktp). La restaĵoj de la ĉina imperio.

Religio

Oficiale: ateismo. La registaro estas malamika al religio organizita ekster la regado de la ŝtato.

Tradicie: taoismo, budhismo, islamo (2-3%), kristanismo (1%, takso).

Ŝtato

La ŝtato fondiĝis en 1949. Validas konstitucio el 1982. Ĉinio estas komunista diktaturo. La registaro ne ekzistas sendepende de la Komunista partio. Kelkaj ĉefuloj de la Partio neformale decidas pri la aferoj de la nacio. La Partio provas reformi kapitalisme, sed ne demokrate.

Popola armeo de liberiĝo

La armeo de Ĉinio nomiĝas Popola armeo de liberiĝo.

En 2007, la registaro volas kreskigi la buĝeton de la armeo je 17,8% por novigi siajn militajn rimedojn. Jiang Enzhu, la parolanto de la nacia kongreso de la popolo, deklaris la 4-an de marto 2007 dum konferenco por ĵurnalistoj ke en 2007 la buĝeto antaŭvidita por la armeo sumos 350,92 miliardoj da juanoj, sama valore ol ĉirkaŭ 44,94 miliardoj da dolaroj, do kresko de 17,8% ekde 2006. Li deklaris ke la Ĉinio volas disvolviĝi pace kaj ĝia milita volo estas nur defendema. Li aldonis ke la armeo celas sekurecon kaj unuiĝon de la lando (kun Tajvano) kaj konstruadon de socio modere prospera. Tiu buĝeto konstituas 7,5% de la tuta buĝeto antaŭvidata. ^[1]

En 2006, la buĝeto kreskis je 14,7% ekde 2005, la militaj elspezoj sumis 283,8 miliardojn da juanoj ( 36,6 miliardojn de dolaroj).

Administra subdivido

La administra strukturo ampleksas unuojn en tri ebenoj.

unua ebeno:

23 provincoj (listigitaj en la ĉi suba kesto)

5 aŭtonomaj regionoj: Ŝinĝjango, Ningŝjao, Guanĝio, Tibeto, Interna Mongolio

4 municipoj: Pekino, Ŝanhajo, Tjanĝino kaj Ĉongĉingo

2 specialaj administraj regionoj: Honkongo, Makao

dua ebeno: autonomaj subprovincoj, gubernioj, autonomaj gubernioj kaj urboj

tria ebeno: subgubernioj kaj nacimalplimultaj subgubernioj

Historio

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Historio de Ĉinio.

Ĉinujo en la Enciklopedio de Esperanto

Ĉi tiu teksto estas prenita el la Enciklopedio de Esperanto 1934. Vi povas plibonigi ĝin per vikiigo kaj aktualigo de la enhavo. Kiam la origina teksto estos sufiĉe vikiigita kaj aktualigita, forigu ĉi tiun kadron, kaj anstataŭe enmetu la ŝablonon EdE en la artikolon.

Ĉinujo. Jam la granda saĝulo, Konfucio parolis pri la int. lingvo, kaj la ĉina lingvo, en sia skribita formo, restis dum certa tempo la lingvo de la "mondo", ĉar la ĉino, kiel la greko, riĉa je kosmopolitaj ideoj, emas kredi, ke li vivas en la centro de la mondo.

E trovis sian vojon en Ĉinujon ĉ. 1907. (Antaŭe faris provon propagandi E-n kelkaj eŭropanoj, sed ilia sukceso estis nur momenta.) Aperis ĉina E gazeto en Paris en 1907 La Nova Tempo, kiun eldonis ĉinaj studentoj kun scienca kaj anarĥiista enhavo. Kleruloj, kiel Li Yu-ying, Tsi-fe Woo, Y. P. Tsai (蔡元培 Cai Yuanpei) forte rekomendis E-n; tiun ideon aprobis ankaŭ la granda klasikisto, Liu ŝipej. La unuaj aktivaj pioniroj estis ĉ. 1909 Luŝi-ŝin en Shanghai kaj W. K. Hsu en Kanton kaj la du urboj de tio fariĝis fontoj, el kiuj fluas la ĉina E movado.

La fondiĝo de la respubliko en 1912 malfermis novan epokon. Y. P. Tsai, ministro por la publika instruado, dekretis la enkondukon de E en normalajn lernejojn. Fondiĝis asocio ĤEA kun centra oficejo en Shanghai. Membro pli ol 300. Grupoj en Kanton, Nanking, Ĉansu, Ĉangcau. Del. de UEA en Shanghai kaj Kanton. Aperis lernolibroj, vortaroj, koresponda kurso. Malfermiĝis kurso semajna kaj kurso supera. Ĉie propagando. Ĉie la gazetoj enkondukis E fakon. Kunlaboris kun granda sindonemo Sifo en Kanton kaj K. C. Ŝan en Shanghai. Brilis tiam du gazetoj: La Ĥina Socialisto en Shanghai kaj La Voĉo de la Popolo red. de Sifo en Kanton.

Sed la ora epoko ĉesis kun la malsukceso de la revolucio de 1913. Reakcia movado tra la lando. E-istoj (samtempe socialistoj aŭ anarkiistoj) persekutataj: la movado preskaŭ nuligita. Pro la politika ĥaoso kaj pro la eŭropa milito sekvis de 1913 ĝis 1918 malluma tempo por la E movado. Tamen estis ankoraŭ individua propagando, notinda en Ĉansu, Kanton, Fatshan, Tientsin, Nanking, Peking, Honkong, Foo-chow.

La ĉeso de la mondmilito markis la reviviĝon ankaŭ en Ĉinujo. En 1921 la Nacia Edukista Konferenco adoptis proponon favore al E. Tsai, rektoro de la universitato en Peking, invitis Eroŝenko-n kaj Sunfiro-n malfermi E kurson en 1921. Kursanoj pli ol 500. Kunhelpis al la movado prof. Cen Ŝuen Tung kaj prof. Ĉaŭ Co-jen. E kongreso en la Peking-a Universitato, 1922. Intensa laboro en 1922-23. Peking fariĝis nova centro, kie en 1925 fondiĝis E Kolegio, kiu vivis nur efemere. Krom Eroŝenko laboris energie ankaŭ rusa pastro Seriŝev, kiu propagandis kun granda sindonemo en Manĉurio kaj norda Ĉinujo.

Samtempe reviviĝas la movado en Shanghai. Fondo de asocio ŜEA en 1919. Kursoj malfermiĝis en Fudan-Univ. kaj kelkaj mezlernejoj en Shanghai en 1922. Eldoniĝas gazeto La Verda Lumo en 1923. Fondiĝas en Shanghai E librejo, biblioteko, refunkcias la koresponda kurso en 1925. Samtempe la movado eniras en la poŝttelegrafan rondon. Laboras energie Luŝi-ŝin, K. C. San, Hujuez, Ĉan-ĉan-jin, Icio Sun kaj Ŝ. M. Ĉun. Krom Peking kaj Shanghai nia movado radiiĝas aliloke, notinde en Chin-kiang, Hanchow, Chekiang, Yunnan Sze-chuen, Kiang-si, An-hwei kaj Soo-chow.

Intertempe la movado en Kanton montriĝas preskaŭ nula. Sed ĝi reviviĝas en 1926 sub la gvidado de Won Kenn kaj Sinpak. Wu Takwang, direktoro por instruado, fondis E Instituton kun urba subvencio en 1926. Kunlaboras energie Sinpak kaj Won Kenn. En 1926 revenis ankaŭ la malnova pioniro Hsu. Fondiĝis grupoj en ĉiuj partoj de la urbo. Intensa propagando. Okazis grandioza Z festo en 1926. Granda procesio tra la urbo. Lanternoj, aŭtomobiloj, fajro-krakaĵo, pluvo de verda paperaĵo. 800 partoprenintoj. Kursoj malfermiĝas en Sun Yat-sen kaj Kuo Min Universitatoj kaj en 13 aliaj lernejoj (1927). Fondiĝis asocio KEA en 1929. Funkcias radio-kurso, rondira kurso ktp. en 1930. Eldoniĝas libroj, gazeto Kantona E-isto en 1931.

En 1929 nova centro ekstariĝis en Hankow. La movado venas preskaŭ subite, kun neatendita forto. Estiĝas asocio ĤEA, kursoj, gazeto Espero. Vigla movado, granda estonteco. Pioniroj. Tikos Fang, Fu-Picing, k. a.

La movado en Peking (nun Peiping) forte malpliiĝas depost 1926 sekve de la translokigo de la ĉefurbo al Nanking. Sed estas reviviĝo en 1931; granda movado en 1932. Krome fondiĝis grupoj en Chinkiang (pioniro Naŭu Ĉanĝia Fu); kaj en Sui-Yuen (pioniro Wang Si-ĉaŭ). Radiiĝas ankaŭ nia movado dum 1932 en Tai-yuen, Foo-chow, Lienping, Ning-po, Soo-chow, Cheng-tu, Tsi-nan, Tsmgtao, Amoy, Shen-si, Yun-nan, Nanking, Chang-sha, Shaoshin, Chun-chow, Swatow kaj en la universitatoj de Ching-Hua, Nan-Kai, Hu-Nan kaj ankaŭ en la arsenalo de Han-Yang. Fondiĝas ĉie grupoj, malfermiĝas kursoj eldoniĝas bultenoj kaj flugfolioj. Estas reprezentitaj la int. organizaĵoj de E.

Registara subteno vidiĝas jene: la ministerio de edukado sendas kelkafoje delegiton al Int. E konferencoj kaj UK; urban subvencion ricevas Kanton E Instituto por du klasoj; la centra komitato de Kuo-Min-Tang malfermas E fakon en sia eksterlanda departemento. Krome estas oficiala uzo de E pere de Komitato de Int. Rilatoj (Nanking), kiu eldonis broŝurojn pri la japana invado en Shantung kaj Manĉurio.

Shanghai, Kanton, Hankow kaj Peiping fariĝas la centroj de nia movado. El la 4 centroj Shanghai okupis la unuan lokon, kie estis biblioteko, bona organizo, sistema laboro kaj tie oni reprezentis grandparte la nacian movadon. ŜEA (Shanghai) alvokis por organizi nacian movadon en 1931. Partoprenis KEA, HEA kaj grupoj kaj individuoj de Peiping, Nanking, Chin-king, Tien-tsin. Sed subite venis japana invado en Shanghai (jan. 1932). Oni ekmilitis. ŜEA perdiĝis en cindro. Sed malgraŭ ĉio, la ideo de la paco, la kerno de E-ismo, restas en la koro de la ĉino; tio ja povas certigi, ke E havas grandan estontecon en Ĉinujo.

WON KENN.