Belorusio

Belorusio
Respubliko Belorusio Рэспубліка Беларусь Республика Беларусь
Detaloj	Detaloj
Nacia himno: My, biełarusy
Nacia devizo: neniu
suverena ŝtato • unueca ŝtato • sociala ŝtato • lando • lando sen maraliro • respubliko
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Minsko (1.717 mil ab.)
Oficiala(j) lingvo(j)	belorusa lingvo, rusa lingvo
Uzata(j) lingvo(j)	Belorusa kaj Rusa
Plej ofta(j) religio(j)	ortodoksuloj 70%, katolikoj 20%
Areo	207,59 km²
- % de akvo	? %
Loĝantaro	10.293.011 (1-a de januaro 2024)
Loĝdenso	49 loĝ./km²
Horzono	+2 (en somero +3)
Interreta domajno	by
Landokodo	BY
Telefona kodo	+375
Plej alta punkto	Dzerĵinskaja Hara
Plej malalta punkto	Nemunas
Politiko
Politika sistemo	Prezidenta respubliko
Ŝtatestro	prezidento Aleksandro Lukaŝenko
Ĉefministro	Sergeo Sidorski
Nacia tago	3-a de julio, tago de la liberiĝo el Nazia Germanio, 1944; adoptita en 1996
Sendependiĝo	deklarita 3-a de julio 1990 rekonita 25-a de aŭgusto 1991
Ekonomio
Valuto	Belarusa rublo (BYR)
Membro de Unuiĝintaj Nacioj • Komunumo de Sendependaj Ŝtatoj • Organizaĵo de la Traktato por Kolektiva Sekureco • Eŭrazia Ekonomia Komunumo • Unio de Rusio kaj Belorusio • Orienta Partnereco • Movado de Nealiancitaj Landoj • Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo • Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo • Internacia Financa Korporacio • Multflanka Investado-Garantia Agentejo • Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado • Traktato pri Malfermita Ĉielo • Interpol • Atomkerna Provizanta Grupo • Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj • Unesko • Universala Poŝta Unio • Internacia Telekomunika Unio • Internacia Civildefenda Organizaĵo • Monda Organizaĵo pri Meteologio • Monda Organizaĵo pri Sano • Commonwealth of Independent States Free Trade Area • Tutmonda Pridogana Organizo vd

Belorusio (aŭ Belorusujo, Belarusio, Belarusujo, Bjelorusio, beloruse Беларусь/Bielarus, ruse Беларусь/Belarus resp. tradicie Белоруссия/Belarussija) estas ŝtato en orienta Eŭropo, kiu limas kun Pollando, Ukrainio, Rusio, Latvio kaj Litovio.

Ĉefaj informoj

• Areo: 207.600 kv.km., 25% kovrata de arbaroj.
• Politika sistemo: evoluanta demokratia respubliko.
• Ŝtatestro: prezidanto Aleksandro Lukaŝenko (1994).
• Adm. divido: 6 regionoj kaj 1 municipo.
• Ĉefurbo: Minsko (1.717 mil).
• Urboj: Bresto (277 mil), Homelo (383 mil), Vicebsko (297 mil), Mahilovo (290 mil), Hrodno (195 mil).
• Loĝantaro: 10.366 mil (2000), inter ili belorusoj 76%, rusoj 11%.
• Ŝtatlingvo: belorusa kaj rusa.
• Kredantoj: ateistoj
  luteranaj kristanoj
  ortodoksaj kristanoj
  baptistaj kristanoj
  romkatolikaj kristanoj
• Eksporto: maŝinkonstruado, sterko, torfo, elektrovaroj.
• Organizoj: UNO (1945)

Geografio

Baraĵlago Vaskowskae

Ĉevaloj en la kamparo ĉe Minsk

La plej granda okcient-orienta etendiĝo de la lando sumiĝas 650 km – nordsuden estas 560 km. Inter eŭropaj ŝtatoj Belorusio okupas la 13-an rangon laŭaree kaj estas tiel la plej granda enlanda ŝato, kiu tute situas en Eŭropo.

La landlimoj al Rusio kaj Ukrainio longas ĉ. 1000 km kaj enhavas du trionojn de la tuta linlinio, dum kio la resta triona limsekcio estas la limo kun Pollando, Litovio kaj Latvio. La limpaso estas malregula kaj nur al Pollando ĝi parte sekvas akvejojn (Bug), precipe tamen trans marĉo- kaj montetaro.

Jen la distancoj ekde la ĉefurbo Minsk ĝis la ĉefurboj de la najbarŝtatoj:

• al Vilno: 215 km
• al Rigo: 470 km
• al Varsovio: 550 km
• al Kievo: 580 km
• al Moskvo: 700 km

Belorusio situas en la orienteŭropa ebenaĵo kaj estas trairata de montetoĉenoj de glaciepokaj finmorenoj (belorusia altaĵodorso) kaj larĝaj, krudaj riveroj. Ĉ. 70 % de la lando senakvigas suden al Pripjat kaj al Dnepr, kiu plufluas tra Ukrainio en la Nigran Maron.

En la sudo situas la Palesje-marĉoj (ruse: Polesje). 30 % dela lando estas arbaraj. En la arbaroj vivas cervoj, kapreoloj, alkoj, ursoj, lupoj, ermenoj, meloj, vulpoj kaj sciuroj. La plej elstara altaĵo estas la Ĝarĝinskaja Hara (345 m) en la belorusa altaĵodorso, la plej malaltaj river-malaltaĵoj situas ĉ. 50 metrojn super marnivelo.

La plej grandaj riveroj de Belarusio estas Dnjepr (belaruse: Dnjapro), Beresina (belaruse Bjaresina), Prypjat (belaruse Prypjaz) kj Memel (belaruse Njoman). ne granda, sed grava kiel limo kun pollando kaj per tio kun EU estas la rivero Bug. La plej granda lago estas la See ist der Naraĉ en la nordo de la lando, proksime al la landlimo kun Litovio.

Belorusio havas klasikan kontinentan klimaton kun malvarmaj, neĝozaj vintroj kaj aridaj someroj. La (centre situanta) ĉefurbo Minsk travivas oftajn precipitojn.

Loĝantaro

Venkoplaco en la ĉefurbo Minsk

Belorusio havas 9,7 milionojn da loĝantoj (takstite en 2005). En la multetna kaj multkonfesia lando kunloĝas homoj el pli ol 100 naciecoj.

Etnaj Grupoj

Malgraŭ la enmigrado de multaj rusoj kaj la deportado de dekmiloj de belorusoj sub Josif Stalin la parto de belorusoj estas ĉ. 81,2 %. La plej granda minoritato estas la rusoj kun 11,4 %, sekvataj de 3,9 % poloj kaj 2,4 % ukrainoj. multaj aliaj etnaj grupoj dividas inter si la restajn 1,1 %, inter ili latvoj, ciganoj (k.a. jerloj), litovoj, slovakoj, selonoj, jatvingoj, moldavoj (rumanoj), rutenoj kaj germanoj.

Konfesioj

La plej granda konfesio en Belorusio estas la ortodoksa kristanismo, al kiu apartenas ĉ. 80 % de la loĝantaro – antaŭ ĉio belorusoj, ukrainoj, moldovoj kaj rusoj. Krome grupoj de ortodoksaj rutenoj, kiuj enmigris tien el la Karpatoj pro persekutoj fare de la katolikoj. La restaj 20 % de la loĝantaro disdividas sin sur plurajn konfesiojn (inter ili romkatolikaj, protestanaj, judaj kaj muzulmana).

Romkatolikaj estas la plej multaj poloj kaj litovoj samkiel la belorusoj en la okcidento kaj nordo de la lando. Ekzistas malgranda minoritato de grekkatolikaj kristanoj de ĉ. 10 000 anoj. Entute la romkatolika eklezio ampleksas laŭ propraj deklaroj ĉ. 10 % de la loĝantaro. La latvoj kaj ciganaj grupoj kiel ekz. jerloj (ankaŭ sintioj, lovaraoj, manuŝoj, romaoj kaj kalderaŝoj) anas la evangelan-luteran eklezion, same kiel slovaka minoritato, kies prapatroj fuĝis post la Tridekjara Milito al Belorusio. Entute 2,6 % de la homoj estas luterevangelaj. La plej multaj germanoj estas reformite evangelaj, kaj la selonoj precipe valdenanoj.

Belorusio estas unu el la landoj plej grave suferintaj de la gentoekstermo kontraŭ la judoj sub la nazioj. Antaŭe ĉi tie loĝis granda juda loĝantogrupo.

Loĝantarstatistiko

Loĝantarevoluo de Belorusio ekde 1992 ĝis 2003

La kreskado de la loĝantaro nuntempe sumiĝas je ĉ. -0,15 %. La ekspekto en la loĝantaro situas je ĉ. 68,14 jaroj, ĉe viroj 62,06 jaroj kaj ĉ inoj 74,52 jaroj. La kvoto de alfabetigo atingas kun 98 % preskaŭ eŭropan normon.

Plej grandaj urboj

(Loĝantoj 1-an de januaro 2004)

Minsk – 1.741.372 Homel – 481.197 Mahiljou – 365.102 Vicebsko – 342.381 Hrodno – 314.833 Brest – 298.329 Babrujsk – 220.823 Baranoviĉi – 168.553 Borisov – 150.375 Pinsk – 130.517 Orŝa – 125.276 Mazir – 111.770 Salihorsk – 101.394 Novapolack – 101.304 Maladsetschna – 98.384 Lida – 98.231

Polack – 82.769 Schlobin – 72.791 Svetlahorsk – 71.661 Reĉica – 66.213 Sluzk – 62.278 Schodsina – 60.836 Slonim – 51.586 Kobryn – 50.751 Vaŭkavisk – 46.839 Kalinkaviĉi – 37.876 Smarhon – 36.738 Rahatschou – 34.727 Asipoviĉi – 34.685 Horki – 33.974 Navahrudak – 30.803

Historio

En 1918-1919 en Belorusio estis proklamita sendependa de Rusio Belorusa Popola Respubliko. Post foriro de germanaj okupaciaj trupoj, la teritorion okupis la Ruĝa Armeo. Sed jam en februaro de la jaro 1919 okazis invado de pola armeo; soveta potenco estis restarigita nur jaron poste, en 1920. Laŭ la Riga packontrakto de la jaro 1921, Pollando havigis al si teritoriojn kun ĉefe belorusa loĝantaro oriento de la Curzon-linio. En septembro 1939, rezulte de nazia kaj soveta invado en Pollandon, la Okcidenta Belorusio estis aligita al Sovetunio ĝenerale laŭ la Curzon-linio, krom la regiono de Belostoko (la urbo kaj ĝiaj ĉirkaŭaĵoj estis aligitaj al Sovetunio).

Dum 1941-1944 Belorusio estis okupita de faŝista Germanio. En 1945 fariĝis UN-membro. En 1991 deklaris sendependecon de USSR. KSŜ estis fondita en Minsko fine de la jaro 1991.

Ekde la 2-a de aprilo 1997 Belorusio estas parto de la Unio de Rusio kaj Belorusio, ŝtata institucio, kiu neniam estis finrealigita (oni planis komunan valuton, dogansistemon, konstitucion ktp.).

Administracia divido

Regionoj de Belorusio

Belorusio konsistas el 6 regionoj kaj 1 municipo:

1. Bresta regiono, centro: urbo Bresto
2. Vicebska regiono, centro: urbo Vicebsko
3. Homela regiono, centro: urbo Homelo
4. Hrodna regiono, centro: urbo Hrodno
5. Mahilova regiono, centro: urbo Mahilovo
6. Minska regiono, centro: urbo Minsko
7. la ĉefurbo Minsko

Ĉiu regiono (beloruse: вобласьць, [voblasc]) estas dividita je distriktoj (beloruse: раён, [rajon]). Entute estas 118 distriktoj.

Polack

Vidu ankaŭ

• Belarusa literaturo

Eksteraj ligiloj

• Dima Bartalevich’s photos of Minsk

greke http://www.belarus-misc.org greke http://www.belarusguide.com greke http://www.president.gov.by/eng greke http://www.about-belarus.info