25-a de aŭgusto

aŭgusto 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

La 25-a de aŭgusto estas la 237-a tago de la jaro (la 238-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 128 tagoj restas.

Je la 25-a de aŭgusto okazis, interalie:

Eventoj[redakti | redakti fonton]

-521: En Babilono eksplodis ribelo kontraŭ reĝo de Persio Dario la 1-a. Araka proklamis sin reĝo kiel Nebukadnecaro la 4-a
325: Unua koncilio de Niceo establis kalkulon de la dato de Pasko por kristanoj
383: Favoranta kristanismon imperiestro de Romio Graciano estis murdita en Lugdunum de ribelinta taĉmento de legio
458: En Barato oni anoncis traktaĵon Lokavibhaaga, en kiu aperis nuntempa simbolo de la nombro 0
608: Bonifaco la 4-a iĝis papo
1248: Nederlando: Ommen iĝis urbo
1270: Filipo la 3-a iĝis reĝo de Francio
1466: Duko de Burgundio Karlo la Brava, post konkero de Dinant, revenĝe pro insultado de lia patrino, ordonis mortigi ĉiujn loĝantojn
1599: En Krakovo oni presis Biblion en la pola lingvo, tradukitan de Jakub Wujek
1604: Falsa Demetrio la 1-a kun pola-ukraina armeo ekmilitiris al Moskvo
1609: Galilejo montris al senato de Venecia respubliko sian unuan teleskopon
1620: Transilvania princo Gábor Bethlen iĝis reĝo de Hungario, elektita de sociaj tavoloj - kronado tamen ne okazis
Sveda diluvo:
- 1656: Nordia Milito: pola divizio de Stefan Czarniecki frakasis 1500-personan svedan taĉmenton en la batalo de Łowicz (saviĝis nur 30 pistolrajdistoj)
- 1657: Pola-germana armeo liberigis sieĝatan Krakovon
1699: Frederiko la 4-a iĝis reĝo de Danio-Norvegio
1704: Reĝlando Anglio eksieĝis Ĝibraltaron
1718: Nordameriko: francoj fondis Nov-Orleanon
1768: James Cook komencis sian unuan esplorvojaĝon - entute navigis 11 jarojn
1793: Franca revolucio de 1789: revoluciaj francaj trupoj konkeris Marsejlon
1819 : La floso de la Meduzo de Théodore Géricault kaŭzis skandalon dum sia prezento en la Pentrosalono de Parizo
1825: Urugvajo proklamis sendependecon (de Brazilo)
1830: Reĝlando de la Unuiĝintaj Nederlandoj: Belga Revolucio komenciĝis defende de homrajtoj kaj apartigo disde Nederlando
1859: Kaŭkazio: gvidanto de kaŭkazia milito Imamo Ŝamil estis kaptita de rusa armeo
1863: Rezulte de malvenka por rusoj batalo de Żyrzyn dum Januara ribelo kontraŭ Rusia Imperio cara reganto de Kongresa Pollando, grandduko Konstantin Nikolajeviĉ Romanov estis revenigita al Sankt-Peterburgo
1875: Matthew Webb fariĝis unua homo, kiu transnaĝis la Manikan Markolon dum ĉ. 21 horoj kaj 40 minutoj
1887: Estinta pentristo kaj ribelinto Adam Chmielowski iĝas monaĥo laŭ laika regulo de Sankta Francisko el Asizo kaj de tiu tempo kiel Alberto dediĉas sin al senhejmuloj - sanktuligita de papo Johano Paŭlo la 2-a en 1989
1888: En Krakovo pola monaĥo kaj artisto Adam Chmielowski fondis la ordenon de Fratoj Albertanoj
1894: Malkovro de bakterio kaŭzanta peston
1912: En Ĉinio fondiĝis nacia partio Kuomintango, formale estrata de Sun Jatsen
Unua mondmilito:
- 1914: Japana Imperio deklaris militon al Aŭstrio-Hungario; biblioteko de Katolika Universitato de Loveno estis intence detruita fare de germana armeo - centoj da miloj da neanstataŭeblaj volumoj, gotikaj kaj renesancaj manuskriptoj perdiĝis; komenco de la batalo de Komarów (distrikto Zamojski - 4-a Armeo de Aŭstrio-Hungario venkis la 5-an Rusan Armeon
- 1915: Germana armeo konkeris Brest-Litovsk
1916: Usono: Nacia Parka Agentejo kreita ene de Usona Departmento de la Internaĵo
Soveta-Pola Milito:
- 1920: Trupoj de Józef Piłsudski finfine devigis Ruĝan Armeon retiriĝi el la Batalo de Varsovio, bolŝevika kavaleria korpuso de Gaj Bĵiŝkin, minacita de frakaso, transiras germanan landlimon en Orienta Prusio, kie estis internigita - la 18-a turnopunkta batalo en historio de la mondo, kiu ne permesis al Sovetunio konkeri kaj komunismigi Okcidentan Eŭropon
1920: Litova armeo okupis Vilnon post retiriĝo de Ruĝa Armeo
1920: Laŭ ordono de pola komandejo oni finis la Duan Silezian Ribelon - tagon pli frue fondiĝis miksa pola-germana Plebiscita Polico kaj malfondiĝis germana Sicherheitspolizei. Oni realigis postulojn de la ribelantoj, la insurekcio sukcesis
1925: Memel-regiono: Konvencio de Klaipeda ekvalidis
1930: Dua Pola Respubliko: marŝalo Józef Piłsudski la duan fojon iĝis ĉefministro
1933: Siĉŭano: tertremo mortigis 9 000 personojn
1933: Subskribo de interkonsento inter germana registaro kaj juda administracio en Palestino permesanta al germanaj judoj translokiĝi
1936: Granda teroro: ekzekutitaj laŭ ordono de Stalin estintaj gvidantoj de Komunista Partio de Sovetunio: Lev Kamenev kaj Grigorij Zinovjev
1939: Premiero de la fantasta muzikala filmo La Sorĉisto de Oz de usonano Victor Fleming
1939: En Londono Pollando kaj Britio subskribis pakton pri reciproka senprokrasta helpo kaze de milito - pro tio Hitler rezignis pli fruan fulmomiliton kontraŭ Pollando, planatan la 26-an de aŭgusto (sekvatage), sed britoj eĉ ne provis helpi, kion komentis marŝalo de Francio Alphonse Juin: Tio estis perfido de la fidela amiko!
1939: Al Gdańsk, pretekste de ĝentileca vizito, alvenis germana batalŝipo SMS Schleswig-Holstein, kun sekreta plano pripafi polan defendejon kaj poste batali kontraŭ polaj militŝipoj - sub ĝia ferdeko estis kaŝita sturma kompanio de germana mararmeo Kriegsmarine
Dua mondmilito:
- 1940: Germana okupado de Pollando: germanoj pafmortigis 500 judajn familiojn de Tykocin en apuda vilaĝo Łopuchowo; en Londono aperis revuo de polaj socialistoj "Robotnik Polski w Wielkiej Brytanii" (Pola laboristo en Britio) kun interalie kritika recenzo de malutila anglalingva libro pri Pollando; en Latrun (Palestino) aperis revuo de polaj soldatoj "Ku Wolnej Polsce" (Al Libera Pollando); Batalo de Anglio: revenĝa unua nokta atako de la Bomba Korpuso de Reĝa aerarmeo al Berlino - el 81 aviadiloj nur kelkaj ĵetis bombojn al elektitaj celoj (post unua germana aviada atako al centro de Londono de la 24-a/25-a de aŭgusto)
- 1941: Germanoj pafekzekutis en arabaro apud Łopuchowo ĉirkaŭ 2 mil judojn de Tykocin kaj konfiskis ĝis tiu ĉi tago 314 grandajn polajn entreprenojn; germana armeo konkeris Dnipropetrovskon; brita-soveta dumonata invado komenciĝis en Irano por sekurigi nafto-kampojn kaj certigi proviz-liniojn por Sovetunio
- 1942: Holokaŭsto: dum likvido de geto en Bereźne (nun en Rivna provinco) fare de germanaj kaj ukrainaj taĉmentoj oni pafmortigis 3680 judojn; germanoj forveturigis el geto de Bochnia al Ekstermejo Bełżec pli ol 2 mil judojn, kaj ĉirkaŭ 500 judojn, malsanajn kaj mallertajn, pafmortigis en apuda vilaĝo Proszówki; Aranĝo T4: germana polico pafmortigis en Raczków (apud Warta) ne malpli ol 300 malsanajn kaj kriplajn judojn; en Maków Podhalański germanoj pafmortigis 72 personojn; de varsovia malliberejo Pawiak ĉe str. Długa foriris transporto de 50 virinoj al koncentrejo Aŭŝvico; membroj de la rezistomovado likvidis en Varsovia geto komandanton de Juda Ordiga Servo; evakuo de Pola Armeo en Sovetunio al Irano finiĝis - kadre de ĝi Sovetunion forlasis ĉirkaŭ 115 mil personoj
- 1943: Al koncentrejo Neuengamme (nun kvartalo de Hamburgo) alvenis 500 malliberuloj de Aŭŝvico (nur viroj); germana polico alveturigis al Aŭŝvico ĉirkaŭ 2 mil judojn de Koło; en Teherano oni solene konsekris antaŭlernejon por polaj infanoj
- 1944: Ribelo de Varsovio (pli da eventoj): de "Café Club" ribelantoj liberigis 12 ostaĝojn akirante pafarmilojn kaj municion - sen propraj perdoj kaj postlasante 18 mortigitajn germanojn kaj prenante 14 (aŭ 30) ostaĝojn; translokigo de Radiostacio "Fulmo" de str. Jasna al str. Moniuszki finiĝis; Malnovan Urbon per kanaloj komencis forlasi civiluloj kaj vunditaj ribelantoj - al Mezurbo nokte de la 25-a/26-a de aŭgusto evakuiĝis Ĉefa Komandejo de Pola Enlanda Armeo kun generalo Tadeusz Komorowski kaj civila gvidantaro kun Jan Stanisław Jankowski; komandanto de Grupiĝo "Radosław" raportis pri stato de 5 elitaj batalionoj - "Zośka", "Parasol", "Czata", "Miotła" kaj "Pięść": 353 soldatoj, kaj 94 mortigitoj, 62 pereintoj, kaj 318 vunditoj kaj Landa Armeo pri ĝisnunaj germanaj perdoj: 115 tankoj kaj kirasitaj aŭtomobiloj kun pli ol 2 mil ostaĝoj - kion ripetis la gazetaro; Londono: Winston Churchill depeŝis al Franklin D. Roosevelt konkludante pri onklo Joe: Se ni ne ricevos pri tio la respondon de li, mi opinias, ke ni devus flugi malgraŭ tio kaj rigardi, kio okazos. Mi ne imagas, ke li malbone kondutos kontraŭ ni aŭ nin haltigus; en sekreta korespondaĵo al Londono John Ward skribis: Laboro de skoltoj en Varsovio estas super ĉia laŭdo. Multaj junuloj perdis sian vivon pro la patrujo. Ili estas disciplinitaj kaj alvokitaj aperas por ĉiu laboro. Unuj agas kiel kurieroj, aliaj portas municion al la frontlinio kaj barikadoj, ankoraŭ aliaj helpas dum estingo de incendioj. Unuvorte, ili digne subtenas la tradicion de internacia skoltismo; Rumanio deklaris militon kontraŭ Nazia Germanio; kunlaborisma Parizo estis liberigita - t.n. ribelo de Parizo finiĝis helpe de usonaj-francaj divizioj
- 1945: Ĉina Fronto: trupoj de Kuomintango eniris al Nankino; Post aŭgusta puĉo lasta imperiestro de la Imperio de Vjetnamio Bảo Đại solene abdikis - poste iĝis konsilisto de Ho Chi Minh; sur Saĥaleno ĉe Malproksim-Orienta Fronto soveta 16-a Armeo okupis i.a. Toyohara; Jugoslavio: leĝo pri puno de krimuloj kontraŭ la nacio kaj la ŝtato, konfisko de propraĵoj de militkrimuloj kaj kunlaboristoj
1948: Soveta okupado de Pollando: en Vroclavo komenciĝis Monda Kongreso de Intelektuloj por Pac-Defendo - propaganda aranĝo de sovetaj kaj polaj komunistoj kontraŭ "usona imperiismo", kiun partoprenis 400 ĉefe maldekstraj reprezentantoj de la arto kaj kulturo el 46 landoj (letero de Albert Einstein estis cenzurita antaŭ legado, Aleksandr Fadejev igis skandalon, Julian Sorell Huxley kun aliaj forlasis la kongreson). Stalinismo en Pollando komenciĝis
1946: Pola Asocio de Surdmutuloj fondiĝis
1951: Pollando: mara lumturo ekfunkciis en Krynica Morska
1960: La 17-a Somera Olimpiko komenciĝis en Romo, inaŭgurita de la prezidanto de Italio Giovanni Gronchi
1967: En Sumio ekveturis unuaj trolebusoj
1968: Sur Ruĝa Placo en Moskvo okazis 7-persona simbola manifestacio de sovetaj disidentoj kontraŭ la invado en Ĉeĥoslovakion flanke de ŝtatoj de Varsovia Traktato, disbatita de KGB kun posta aljuĝo de verdiktoj pri ekziligo kaj psikiatriaj reprezalioj
1971: Sovetuniaj regopovoj decidis likvidi polan Tombejon de la Defendintoj de Lvovo - rabata ekde la soveta anekso de Lvovo ekde 1945, kaj detruata de tankoj, renovigita de poloj ekde perestrojko
1980: Zimbabvo aniĝis al Unuiĝintaj Nacioj
1987: Dekreto de la Prezidiumo de Supera Soveto de Sovetunio "Pri rimedoj por preventi infekton kun la aidosa viruso"
1989: La plej granda alproksimiĝo inter la kosmosondilo Voyager 2 kaj Neptuno, kiu finfine pruvis la ekziston de planedaj ringoj
1991: En Rusia Soveta Federacia Socialisma Respubliko posedaĵoj de la Komunista Partio de Sovetunio estis deklaritaj ŝtata posedaĵo
1991: Belorusio proklamis sendependecon (de Sovetunio)
1991: Batalo de Vukovar komenciĝis - 87 taga sieĝo
1991: Michael Schumacher debutis en Formulo 1 en la kurejo Cirkvito de Spa-Francorchamps
1997: NASA lanĉis kosmosondilon por esplori sunan venton
1997: Landa juĝejo en Berlino verdiktis kondamne i.a. kontraŭ Günter Schabowski kaj Egon Krenz, estintaj membroj de Politika Buroo de la reganta partio en Germana Demokratia Respubliko
2003: Barato: atako de teroristoj kun almenaŭ du bomboj en la financan distrikton de Mumbai (Bombay) - 50 personoj mortis
2003: NASA: lanĉo de Kosmoteleskopo Spitzer de Cape Canaveral
2005: Nepalo: 4-a Azia Kongreso de Esperanto komenciĝis (organizita de Nepala Esperanto-Asocio)
2006: Rezulte de incendio kolapsis la ĉefa kupolo de Triunua Katedralo en Sankt-Peterburgo
2007: En Hajderabado, la ĉefurbo de Andra-Pradeŝo pro bombatenco mortis 43 personoj kaj pli ol 80 vundiĝis
2012: NASA: Robota kosmosondilo Voyager 1 transiris heliosferon kaj eniris eksterteron kiel unua kosmoŝipo
2014: Prezidento de Ukrainio Petro Poroŝenko malfondis Verĥovna Rada ordigante antaŭtempan baloton la 26-an de oktobro
2014: Vatikano: Kongregacio por la dia kulto kaj disciplino de la sakramentoj dekretis pri agnosko de beatigita pastro Jerzy Popiełuszko patrono de la membroj de Sendependa Aŭtonomeca Sindikato "Solidareco"

Naskiĝoj[redakti | redakti fonton]

1530: Ivano la Terura, unua caro de Rusio el Dinastio Rjurik, iniciatinto de opriĉnina, ordoninta dronigi en Daŭgavo ĉiujn judojn de konkerita Polack, kaŭzinta la unuan polan-rusan militon (m. 1584)
1629: István Gyöngyösi, hungara nobelo kaj poeto, nomata hungara Ovidio; enestanta en esperantlingva Hungara Antologio (m. 1704)
1690: Johann Michael Heusinger, germana teologo kaj regionhistoriisto
1707: Ludoviko la 1-a, reĝo de Hispanio el dinastio Burbonoj (m. 1724)
1741: Karl Friedrich Bahrdt, germana teologo kaj verkisto (m. 1792)
1744: Johann Gottfried Herder, germana poeto, tradukisto, teologo, histori- kaj kulturfilozofo (m. 1803)
1764: János Kovács, hungara instruisto, mecenato, framasono, honora membro de Hungara Scienca Akademio (m. 1834)
1767: Louis Antoine de Saint-Just, unu el gvidantoj de franca revolucio, priksima kunlaboranto de Robespiero, gilotinita (m. 1794)
1778: Mihály Vitkovics, hungara-serba poeto, tradukisto, juristo, enestanta en esperantlingva Hungara Antologio (m. 1829)
1786: Ludoviko la 1-a, reĝo de la Reĝlando Bavario (m. 1868)
1789: John Miers, angla botanikisto kaj inĝeniero laboranta en Ĉilio kaj [Argentino]] (m. 1879)
1791: Christian Karl Josias von Bunsen, germana filologo kaj prusa diplomato (m. 1860
1793: Lajos Aulich, hungara generalo, unu el martiroj de hungara revolucio de 1848 (m. 1849)
1802: Nikolaus Lenau, aŭstria verkisto kaj poeto, esperantigata i.a. de Guido Holz, enestanta en esperantlingva Austria antologio (m. 1850)
1803: Luís Alves de Lima e Silva, pli konata kiel Duko de Kaŝias, brazila militisto kaj politikisto kaj patrono de la brazila armeo. (m. 1880)
1812: Nikolao Zinin rusa kemiisto ricevinta anilinon, membro de la Rusia Akademio de Sciencoj (m. 1880)
1845: Ludoviko la 2-a, reĝo de Bavario (m. 1886)
1857: Ferenc Ivanóczy, hungaria-slovena katolika pastro, instruisto, kanoniko (m. 1913)
1874: János Seprődi, hungara muzikhistoriisto, muzikfolkloristo (m. 1923)
1880: Robert Stolz, aŭstra komponisto kaj dirigento (m. 1975)
1892: Hugó Mund, hungara pentristo kaj bibliotekisto en Argentino (m. 1961)
1903: Árpád Élő, usona ŝakisto hungardevena, profesoro pri fiziko, kreinto de Elo-nombro (m. 1992)
1905: Faustyna Kowalska, pola monaĥino, mistikulino, stigmatulino, heroldistino de la Dia Mizerikordo, kies notaĵoj enestis en la Indekso de malpermesitaj libroj, kaj la vizio pri la Resurekto de Jesuo estis bildigita kun aldonaj vortoj Jesuo mi fidas al vi, kaj rememorigata dum liturgia solenaĵo la unuan dimanĉon post Pasko, sanktuligita de la papo Johano Paŭlo la 2-a (m. 1938)
1910: Dorothea Tanning, usona artisto, skulptisto, presisto kaj verkisto (m. 2012)
1912: Erich Honecker, ŝtatestro de Germana Demokratia Respubliko, heroo de Sovetunio respondeca pri krimoj de la malvarma milito (m. 1994)
1918: Leonard Bernstein, usona komponisto, pianisto, dirigento juddevena, populariganto de muziko, konata de la muzikalo West Side Story, honorigita per 16 premioj Grammy Award (m. 1990)
1921: Józef Turbasa, pola tajloro de famuloj (m. 2010)
1923: Álvaro Mutis, kolombia poeto, eseisto kaj verkisto, laŭreato de Premio Cervantes (m. 2013)
1924: Pavlo Zahrebelnij, ukraina verkisto pri la dua mondmilito, kies verkoj etas tradukitaj al 23 lingvoj, ankaŭ al esperanto (m. 2009)
1927: András Csorba, rumania hungara aktoro, profesoro, teatrestro (m. 1987)
1930: Baldur Ragnarsson, islanda instruisto kaj verkisto, prezidanto de Belartaj Konkursoj de UEA, LKK-prezidanto de UK 1977, redakciano de "Norda Prismo", membro de la Akademio de Esperanto, aŭtoro de pluraj esperantlingvaj poemaroj, kiel Esploroj kaj tradukaĵoj de la islanda lingvo kiel Sagao de Njal, kontribuanto al "Beletra Almanako", elektita de Esperantlingva Verkista Asocio kiel kandidato al Nobel-premio pri literaturo post la morto de William Auld (m. 2018)
1930: Sir Sean Connery, skota aktoro rolinta kiel James Bond, konata de la filmoj Dr. No aŭ Ponton tro for
1930: András Csiky, rumania hungara aktoro laboranta en la Ŝtata Hungara Teatro de Kluĵo
1933: Wayne Shorter, usona ĵaz-muzikisto, saksofonisto kaj komponisto
1938: Frederick Forsyth, angla piloto, ĵurnalisto, verkisto, sendependa kunlaboristo
1940: Sándor Benkó, hungara klarnetisto, elektroinĝeniero, fakverkisto kaj profesoro
1944: Vincenzo Silvano Casulli, itala amatora astronomo malkovrinta 172 asteroidojn (m. 2018)
1947: György Tamás Madarassy, hungara pentristo kaj instruisto
1948: Rozália Gyarmati, rumania hungara/sveda pentristino, poetino, tradukistino
1949: Martin Amis, angla verkisto, laŭreato de la premio Somerset
1950: Endre Adorjáni, rumania hungara/hungara skulptisto
1951: Rino Fisichella, itala ĉefepiskopo
1953: Maurizio Malvestiti, itala episkopo de Lodi
1958: Tim Burton, usona verkisto, artisto kaj produktoro
1959: Sönke Wortmann, germana reĝisoro, konata de la filma komedio Der bewegte Mann
1961: Ally Walker, usona filma kaj televida aktorino
1962: Taslima Nasrin, bengala kuracistino kaj verkistino, defndantino de virinaj rajtoj persekutata de islamanoj (fatvo), laŭreatino de la Saĥarov-Premio loĝanta en Nederlando
1963: Miro Cerar, ĉefministro de Slovenio
1970: Claudia Schiffer, germana fotomodelino kaj manekeno
1986: Rona Nishliu, kosova-albania kantistino kaj radia moderatoro
1987: Amy Macdonald, skota kantistino kaj kanzon-verkistino