Saltu al enhavo

Dinastio Tang

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Dinastio Tang
Dinastio
historia Ĉinia ŝtato • kulturo • stilo • historia epoko • ŝtato • Ĉinaj dinastioj
Apero 618 vd
Fino 907 vd
Dinastiaj rilatoj
Fondinto Emperor Gaozu of Tang vd
Branĉo de Sui Tang vd
vd Fonto: Vikidatumoj
v • d • r
History of China
History of China
Historio de Ĉinio
ANTIKVA
3 Suverenoj kaj 5 Imperiestroj
Dinastio Xia 2070–1600 a.K.
Dinastio Shang 1600–1046 a.K.
Dinastio Zhou 1045–256 a.K.
 Okcidenta Zhou
 Orienta Zhou
   Periodo de Printempo kaj Aŭtuno
   Periodo de Militantaj Regnoj
IMPERIA
Dinastio Qin 221 a.K.–206 a.K.
Dinastio Han 206 a.K.–220 K.E.
  Okcidenta Han
  Dinastio Xin
  Orienta Han
Tri Reĝlandoj 220–280
  Wei, Shu Han & Wu
Dinastio Jin 265–420
  Okcidenta Jin Dek ses regnoj
304–439
  Orienta Jin
Sudaj kaj Nordaj Dinastioj
420–589
Dinastio Sui 581–618
Dinastio Tang 618–907
  ( Dua Zhou 690–705 )
5 Dinastioj k
10 Regnoj
907–960 		Dinastio Liao
907–1125
Dinastio Song
960–1279
  Norda Song Okc. Xia
  Suda Song Jin
Dinastio Yuan 1271–1368
Dinastio Ming 1368–1644
Dinastio Qing 1644–1911
MODERNA
Respubliko Ĉinio 1912–1949
Ĉina Popola Respubliko
1949–nun
 Respubliko Ĉinio
(Tajvano)
1945–nun
Ĉi tiu kesto: vidi • diskuti • redakti

La dinastio Tang aŭ Tanga Dinastio (ĉine: 唐朝, pinjine: táng cháo}) fondiĝis en la jaro 618 kaj pereis en 907. Ĝi sekvis la dinastion Sui kaj anstataŭis la epokon de la kvin dinastioj kaj dek regnoj. Ĝi estis interrompita de la dinastio Zhou de Wu Zetian de 690 ĝis 705.

La dinastio Tang dividiĝas en du periodojn, la antaŭan kaj la postan, kun la An-Shi-tumulto kiel limo. La antaŭa periodo estis prospera, la posta, forvelkanta.

Historio

[redakti | redakti fonton]
Teritorio de la dinastio Tang ĉirkaŭ la jaro 663

Fondiĝo

[redakti | redakti fonton]

La dinastio Tang estis fondita de Li Yuan, duonturko, kiu konkeris en la jaro 617, kiam okazis multaj ribeloj, la urbon Chang'an. Sekve de tio la imperiestro Sui Yangdi de la dinastio Sui estis strangolita de siaj konsilistoj. La generalo Li Yuan transprenis kiel imperiestro la nomon Tang Gaozu. Oni taksis lin nedecideman reganton, ĉiam en la ombro de sia filo Li Shimin. Li fine demisiis en la jaro 626.

Poste lia filo Li Shimin, sukcesis kiel imperiestro Taizong, venki la orientajn turkojn en la jaroj 626/630, kio ebligis al la dinastio Tang disvastiĝi laŭ la silkovojo kaj malfermis Ĉinujon al eksterlando. Multaj fremdaj komercistoj kaj militistoj alvenis en la landon kaj influis la tiaman urban kulturon. Multaj ĉinaj nobeloj ekzemple tiam ludis poloon, irandevenan ludon kaj sur hejmaj aĵoj troviĝis iranaj, hindaj aŭ turkaj ornamaĵoj. Oni emis publikigi mokajn desegnaĵojn pri eksterlandanoj, virinoj ne portis vualon kaj eĉ portis virajn vestaĵojn eksterdome. La princo Li Chengqian (mortis en 645) kondukis kiel ĥano de la turkoj.

Post sia imperiestriĝo, Taizong ege diligentis por prosperigi la landon; tiel ke la dinastio Tang fariĝis la senpredecence prospera en la ĉina feŭda socio kaj antaŭiris en la mondo politike, ekonomie, kulture kaj simile. Poste aperis alia prospera periodo dum la regado de la imperiestro Xuanzong; tamen ĝuste en tiu periodo aperis tumulto lanĉita de An Lushan kaj Shi Siming kaj pro tio la dinastio iris al dekadenco.

La ĉefurbo de Ĉinujo en la Tang-epoko iĝis Chang'an (nuntempe Ŝjiano, ĉirkaŭ 1 miliono da loĝantoj); sed alia ĉefa urbo estis Luoyang.

La administracio de la Tang-dinastio organiziĝis jene:

  • La imperiestra kancelario (men-hsia-sheng): ĝi subtenis la imperiestron ĉe aŭdiencoj kaj ceremonioj, kaj kolektis raportojn por li.
  • La imperiestra sekretariejo (chung-shu-sheng): ĝi prilaboris la dekretojn de la imperiestro kaj kontrolis kune kun la imperiestra kanceliero la politikon.
  • La ŝtata kancelario (shang-shu-sheng): ĝi dividiĝis je la klasikaj ses ministerioj por oficistoj, financoj, ritoj, milito, justico kaj publikaj laboroj kaj estis estrata de du prezidantoj.
  • La ŝtatkonsilio: al ĝi apartenis kutime la estroj de la ŝtata kancelario.
  • Aldonaj oficejoj kun limigitaj funkcioj, inter kiuj la cenzurejo (yü-shih-t'ai) havis apartan gravecon, ĉar ĝi kontrolis la oficistojn rilate al politiko kaj moralo.

La oficistaro estis dividita je naŭ rangoklasoj, sendepende de la efektive ekzekutata funkcio. Taizong renovigis ankaŭ la ekzamensistemon por oficistoj (historio, konfuceaj klasikistoj, liriko kaj administraciaj aferoj; maksimume dek procentoj de la kandidatoj sukcesis) por havigi al si pli efikajn oficistaron. Praktike tamen mono kaj deveno determinis, kiu iĝis oficisto, tiel ke la plej altaj postenoj daŭre estis rezervataj al la nobelaro.

Punleĝoj estis simpligitaj kaj mildigitaj, la lerneja sistemo subvenciita. La leĝkodekso de la dinastio Tang, la Tanglü-shuyi, estas konservata entute. Ĝi estis tre vasta (pli ol 500 paragrafoj en 12 ĉapitroj) kaj rimarkindas sentrua logiko. Estis taksata kaj la graveco aŭ la eco de la punota ago kaj la socia pozicio de la viktimo. Aldone al la punleĝaro estiĝis unuaj skizoj de oficistara leĝo.

Fine de sia vivo la imperiestro Taizon (mortis en 649) ekmilitis kontraŭ Koreujo, kio fine izoligis lin de sia registaro. En la jaro 651 registriĝis la unua araba senditaro de la kalifo Uthman ibn Affan, en 643 alvenis al la kortego eĉ senditaro de la bizanca imperio. Aliaj militoj kontraŭ la turkoj estis ja sukcesaj, sed ili ne estis daŭraj.

Dekadenco

[redakti | redakti fonton]

En la lasta periodo de la dinastio Tang, pro ĥaosa politiko, ribelis kamparanoj. Unu el la gvidantoj de la ribeloj, Zhu Wen, fondis la regnon Posta Liang, la unuan regnon de la kvin dinastioj.

Ekonomio

[redakti | redakti fonton]
Orumita arĝenta kruĉo de Tang periodo, kun la formo de ledosakoj de nordaj nomadoj[1] ornamita pere de ĉevalo dancante kun vinpokalo en sia buŝo, ĉar la ĉevaloj de la imperiestro Ksuanzong estis trejnitaj por fari tion.[1]

Pere de terkomerco laŭlonge de la Silka Vojo kaj markomerco per ŝipo tramare, la ŝtato Tang kapablis akiri kaj ekhavi multajn novajn teknologiojn, kulturajn praktikojn, rarajn luksaĵojn, kaj tiutempajn varojn. El Eŭropo, Mezoriento, Centra kaj Suda Azio, la Tang dinastio kapablis akiro novajn ideojn en modo, novaj tipoj de ceramiko, kaj plibonigis arĝento-fandajn teknikojn.[2] La Tang ĉinoj ankaŭ laŭgrade adoptis eksterlandajn konceptojn de taburetoj kaj seĝoj por sidiĝi, dum la antaŭaj ĉinoj ĉiam sidiĝis sur matracoj metitaj surgrunde.[3] Popoloj de Mezoriento sopiris kaj aĉetis pogrande ĉinajn varojn kiel silkaĵoj, lakaĵoj, kaj porcelanaĵoj.[4] Kantoj, dancoj, kaj muzikaj instrumentoj el eksterlandaj regionoj iĝis popularaj en Ĉinio dum la Tang dinastio.[5][6] Inter tiuj muzikaj instrumentoj estis hobojoj, flutoj, kaj malgrandaj lakitaj drumoj el Kuĉa en la Tarim-baseno, kaj perkutinstrumentoj el Barato kiel cimbaloj.[5] En la kortego estis naŭ muzikaj ensembloj (etende el sep en la Sui dinastio) kiuj ludis eklektikan azian muzikon.[7]

Monero de la Tang dinastio nome Kai Yuan Tong Bao (開元通寳), por la unua fojo stampita en 621 en Ĉang'an, modelo por la japana monero de la 8-a jarcento nome Wadōkaichin.

Estis granda interagado kun Hindio, kerno por la budhisma sciaro, kun famaj vojaĝantoj kiel Xuanzang (mortinta en 664) kiu vizitis la sudazian ŝtaton. Post 17-jara longa veturado, Xuanzang sukcesis reporti valorajn sanskritajn tekstojn kiuj estis tradukitaj en ĉinan lingvon. Estis ankaŭ Tjurk–ĉina vortaro disponebla por gravaj saĝuloj kaj studentoj, dum tjurkaj popolkantoj havigis inspiron por kelka ĉina poezio.[8][9] En la interno de Ĉinio, komercon faciligis la Granda Kanalo kaj la racia plibonigo fare de la Tang registaro de la pli granda kanalsistemo kiu malpliigis la kostojn de transportado de grano kaj de aliaj varoj.[10] La ŝtato ankaŭ administris vojaron de ĉirkaŭ 32 100 km de poŝta servo ĉu ĉevale ĉu boate.[11]

Silka Vojo

[redakti | redakti fonton]
Trikolora statueto de la Tang dinastio sancai de muzikistoj de Sogdio rajdantaj sur Baktria kamelo, 723 n.e., Xi'an

Kvankam la Silka Vojo el Ĉinio ĝis Eŭropo kaj la Okcidenta mondo estis dekomence malfermita dum la regado de la imperiestro Wu (141–87 a.n.e.) nome dum la dinastioHan, ĝi estis remalfermita fare de la Tang regantoj en 639 kiam Hou Junji (mortinta en 643) konkeris la Okcidentan Ĉinion, kaj ĝi restis malfermita dum preskaŭ kvar jardekoj. Ĝi estis fermita post la Tibetanoj kaptis ĝin en 678, sed en 699, dum la periodo de la imperiestrino Wu, la Silka Vojo remalfermiĝis kiam la Tang regantoj rekonkeris la Kvar Garnizonojn de Anksi origine instalitaj en 640,[12] denove konektante Ĉinion rekte al Okcidento pere de la surtera komerco.[13]

La Tang dinastio rekaptis la ŝlosilan vojon laŭ la valo de Gilgit el Tibeto en 722, perdis ĝin al la Tibetanoj en 737, kaj regajnis ĝin sub la estro de la Gogurje-Korea Generalo Gao Xianzhi.[14] Kiam la ribelo de An Luŝan finiĝis en 763, la Tang Imperio retiris siajn trupojn el siaj okcidentaj teritorioj, kio ebligis, ke la Tibeta Imperio klare fortranĉis la rektan kontakton de Ĉinio kun la Silka Vojo.[15] Interna ribelo en 848 renversis la Tibetajn regantojn, kaj la Tang Imperio regajnis la nordokcidentajn guberniojn el Tibeto en 851. Tiuj teritorioj enhavis ŝlosilajn herbejajn areojn kaj paŝtejojn ege taŭgajn por la bredado de ĉevaloj, kion la Tang dinastio despere bezonis.[15][16]

Spite al la fakto ke multaj eksterlandaj eŭropaj veturantoj venis en Ĉinion por loĝi kaj komerci, multaj vojaĝantoj, ĉefe religiaj monaĥoj kaj alispecaj misiistoj, registris la akrajn prienmigrajn leĝojn de Ĉinio. Kiel la monaĥo Xuanzang kaj multaj aliaj monaĥaj veturantoj atestis, estis multaj registaraj limpasejoj laŭlonge de la Silka Vojo, kiuj ekzamenis la veturpermesilojn en la Tang Imperion. Krome, bandireco estis alia grava problemo laŭlonge de la limpasejoj kaj ĉe la oazaj urboj, kaj tial Xuanzang ankaŭ registris, ke lia grupo de vojaĝantoj estis atakita de banditoj en multaj okazoj.[4]

La Silka Vojo ankaŭ influis arton de la Tang periodo. Ĉevaloj iĝis grava simbolo de prospero kaj povo same kiel instrumento de militistaj kaj diplomataj politikoj. Ili reprezentis la forton kaj de la diversaj facetoj de la ŝtato kaj de la komerco, transporto kaj komunikado, tiukadre ankaŭ kun kameloj. Ĉevaloj estis adoritaj kiel parenco de [[[drako]].[17]

  • glazurita sancai tombofigureto de la Tang dinastio montranta surĉevalan figuron
    glazurita sancai tombofigureto de la Tang dinastio montranta surĉevalan figuron
  • glazurita sancai tombofigureto de la Tang dinastio montranta ĉevalan figuron, elfosita el Xi'an, Ŝaanksia Provinco
    glazurita sancai tombofigureto de la Tang dinastio montranta ĉevalan figuron, elfosita el Xi'an, Ŝaanksia Provinco

Marhavenoj kaj markomerco

[redakti | redakti fonton]
Kontrakto el la Tang dinastio trovita en la Astana Tombejo en Turfan kiu registras la aĉeton de sklavo 15-jaraĝa kontraŭ ses rulaĵoj de pura silko kaj kvin ĉinaj moneroj.

Ĉinaj senditoj estis navigintaj tra la Hinda Oceano al ŝtatoj de Barato eble ekde la 2-a jarcento a.n.e.,[18][19] kvankam estis dum la epoko de la Tang dinastio kiam forta ĉina marapero povis troviĝi en la Persa Golfo kaj en la Ruĝa Maro, en Persio, Mezopotamio (navigante laŭ la rivero Eŭfrato en teritorioj de nuntempa Irako), Arabio, Egiptio en Mezoriento kaj Aksumo (Etiopio), kaj Somalio en la Korno de Afriko.[20] Aliflanke, el la sama propra Kurajŝa tribo de Muhammad, Sa'd ibn Abi-Ŭakkas navigis al Ĉinio kaj tradicie oni atribuas al li la enkondukon de Islamo en Ĉinion kaj la fondon de la moskeo Huaiŝeng en Kantono, nome unua moskeo en Ĉinio, dum la regado de la imperiestro Gaozong.[21][22]

Dum la Tang dinastio, miloj da eksterlandaj komercistoj venis kaj loĝis en nombraj ĉinaj urboj por negocadi kun ĉinoj, kiel Persoj, Araboj, Hinduaj Hindianoj, Malajoj, Bengaloj, Sinhaloj, Kmeroj, Ĉamoj, Judoj kaj Nestorianaj kristanoj el Mezoriento, inter multaj aliaj.[23][24] En 748, la Budhisma monaĥo Jian Ĵen priskribis Kantonon kiel aktiva komerca kaj negoca centro, kien multaj grandaj kaj impresaj eksterlandaj ŝipoj venis haveniĝi. Li skribis, ke "multaj grandaj ŝipoj venis el Borneo, Persio, Kunglun (Indonezio/Javo) ... kun ... spicoj, perloj, kaj jado amasigitaj alte en montoj",[25][26] kiel estas verkita en la Ĝue Jue Ŝu (Perditaj registroj de la Ŝtato Jue). Rilatoj kun Araboj estis ofte polemikigaj: Kiam la imperia registaro estis klopodante por subpremadi la Anluŝanan ribelon, arabaj kaj persaj piratoj bruligis kaj rabadis Kantonon la 30an de Oktobro, 758. [15] La Tang registaro reagis fermante la havenon de Kantono dum ĉirkaŭ kvin jardekoj; tiel, eksterlandaj ŝipoj venis al haveno de Hanojo anstataŭe.[27] Tamen, kiam la haveno remalfermiĝis, ĝi plue kreskiĝis kaj prosperis. En 851 la araba komercisto Sulaiman al-Tajir observis la fabrikadon de ĉina porcelano en Kantono kaj admiris ĝian travidebaln bonkvaliton.[28] Li havigis ankaŭ priskribon de la kantonaj varoj, grenstokejoj, loka registara administrado, kelkaj el ties skribitaj registroj, traktado de veturantoj, kun la uzado de ceramiko, rizo, vino kaj teo.[29] La estado de eksterlandanoj finiĝis pro la Kantona masakro grandparte kiel revenĝo pro la atako de 758, sed nun farita de la ĉina ribelulo Huang Ĉao en 878, kiu intence amasmurdis milojn de eksterlandanoj de ĉiaj etnecoj kaj naciecoj.[30][31][32] La ribelo de Huang estis finfine subpremata en 884.

Ŝipoj el aliaj orientaziaj ŝtatoj kiel Silla, Balhae kaj la tiama provinco Hizen de Japanio partoprenis ĉiuj en la komerco tra la Flava Maro, kie ĉefe Silla el Koreio hegemoniis.[33] Post Silla kaj Japanio remalfermis kaj renovigis malamikecojn fine de la 7-a jarcento, plimulto de japanaj markomercistoj elektis navigi el Nagasaki en direkto al la enfluejoj de la riveroj Huai, Jangzio, kaj eĉ tiom sude kiom ĝis la Golfeto de Hangĝoŭo por eviti koreajn ŝipoj en la Flava Maro.[33][34] Por renavigi al Japanio en 838, la japana ambasado en Ĉinio demarŝis per naŭ ŝipoj kaj ses dek koreaj maristoj el la koreaj distriktoj de la urboj Ĉuĵu kaj Lianŝui laŭlonge de la rivero Huai.[35] Oni scias ankaŭ, ke ĉinaj komercŝipoj veturis al Japanio naviginte el variaj havenoj laŭlonge de la marbordoj de la provincoj Ĝeĝjango kaj Fuĝjano.[36]

Ĉinoj engaĝiĝis en grandskala produktado por transmara eksportado almenaŭ ĉirkaŭ la epoko Tang. Tio estis konfirmita per la malkovro de la Belitung-vrako, nome araba daŭo vrakita kaj konservita en sedimentoj en la Gaspara Markolo proksime al la insulo Belitung, kiu enhavis 63 000 pecojn de Tang ceramiko, arĝento kaj oro (inter kiuj bovlo el Ĉangŝa kun skribaĵo inkludanta daton: "16a tago de la sepa monato de la dia jaro de la regado de Baoli", aŭ 826, ĉirkaŭkonfirmita pere de radiokarbona datado de stelanizo (Illicium verum) en la vrako).[37] Startinte en 785, ĉinoj ekvenis regule al Sufala en la orientafrika marbordo por eviti la arabajn perantojn,[38] kaj variaj tiutempaj ĉinaj fontoj havigas detalajn priskribojn de la komerco en Afriko. La funkciulo kaj geografo Jia Dan (730–805) skribis pri du oftaj markomercaj vojoj siatempaj: unu el la marbordo de la Bohaj-maro en direkto al Koreio kaj alia el Kantono tra Malako en direkto al la Nikobaroj, Srilanko kaj Hindio, la orientaj kaj nordaj bordoj de la Araba Maro al la rivero Eŭfrato.[39] En 863 la ĉina aŭtoro Duan Ĉengŝi (mortinta en 863) havigis detalhavan priskribon de sklavkomerco, eburkomerco, kaj ambra komerco en lando nomita Bobali, kion historiistoj supozas Berbera en Somalio.[40] En Fustat (malnova Kairo), Egiptio, la famo de ĉina ceramiko tie kondukis al enorma peto de ĉinaj varoj; tiukadre ĉinoj ofte veturis tien (tio pluis en postaj periodoj kiel ekzemple dum la Fatimida Egiptio).[41][42] El tius tempoperiodo, la araba komercisto Ŝulama iam verkis pri sia admirado por la ĉinaj marnavigantaj ĵonkoj, sed notis, ke iliaj karenoj estis tro profundaj por permesi al ili eniri en la riveron Eŭfrato, kio devigis ilin transigi pasaĝerojn kaj varojn en malgrandajn boatojn.[43] Ŝulama notis ankaŭ, ke ĉinaj ŝipoj estis ofte tre grandaj, kun kapacitoj de ĝis 600–700 pasaĝeroj.[39][43]

Kulturo

[redakti | redakti fonton]
Kamelrajdanto (ceramikaĵo el la dinastio Tang)

La dinastioj Sui kaj Tang alprenis relative malferman politikon eksteran, estis oftaj la ekonomiaj kaj kulturaj interfluoj inter Ĉinio kaj aliaj landoj. Literaturo ege prosperis en la dinastio Tang, en kiu vivis sinsekve tre eminentaj poetoj, kiel Chen Ziang en la komenca periodo, Li Bai kaj Du Fu en la prospera periodo,[44] Bai Juyi kaj Yuan Zhen en la meza periodo kaj Li Shangyi kaj Du Mu en la malfrua periodo; aperis ankaŭ eminentaj kaligrafoj kiel Yan Zhenqing kaj pentristoj kiel Yan Liben, Wu Daozi kaj Wang Wei.

En la scienc-teknika flanko, el la ĉinaj kvar gravaj inventoj, du, tio estas, presarto kaj pulvo estis inventitaj en tiu periodo.

Kaiĝuan Za Bao, Kaiyuan Za Bao, Kaiĝuan Ĉao Bao aŭ Kaiyuan Chao Bao, nome Bulteno de la Kortego,[45] estis oficiala publikaĵo kiu unue aperis en la 8a jarcento, dum la epoko Kaiĝuan de la Dinastio Tang. Ĝi estis priskribita kiel la unua revuo aŭ oficiala gazeto de Ĉinio,[46] kaj ankaŭ kiel la unua magazino de la mondo.[47]

Literaturo

[redakti | redakti fonton]

Laŭlum, en sia artikolo "Ĉina klasika beletro en Esperanto" disvolvigas detalan priskribon de la tuta panoramo de la klasika ĉina literaturo kaj dediĉas laŭdajn paragrafojn al la literaturo de tiu dinastio.[48] Por Laŭlum en tiu dinastio la klasika ĉina poezio ĉeniris sian oran epokon. Oni kolektis milojn da tiamajn poemojn. La plej elstaraj poetoj estis Li Bai (701-762), heredanto de la romantikeco de Qu Yuan, kaj Du Fu (712-770), heredanto de la realismo de la "Libro de poezio" de Konfuceo.

Li Bai, konata ankaŭ kiel "Li Tai-po", suferis malfacilan vivon, iĝis ebriulo kaj tiel multaj liaj poemoj rilatas al drinkado. Ĉiuokaze li verkis pli ol 900 poemojn, en kiuj li rakontis legendojn, mitojn kaj priskribis hiperbolojn, imagojn kaj fantaziaĵojn. Kalocsay tradukis lian poemon "Sola dum drinko sub la Luno", kies titolo jam sugestas la enhavon. Per tiu verko kaj aliaj similaj, oni konsideras Li Bai kreinto de la poezia formo soneto.[49]

Du Fu, kvankam amiko de Li Bai, montris tute alian stilon, nome esprimanta melankolion kaj realismon. Li verkis pli ol 1400 poemojn, en kiuj li priskribis la malriĉecon de la popolo kaj la diboĉadon kaj kruelon de la superuloj. Ekzemplo estas lia "Pedelo de Shihao-Vilaĝo", kiu priskribas la ploron de malriĉa laboristo kiu perdis siajn filojn kaj devas zorgi pri la restinta familio.[50]

Bai Juyi (772-846) estis realisma poeto, kiu esprimis siam empation kun la laborista klaso. La poemo "Maljuna lignokarbisto" jam montras el titolo la ĉefajn trajtojn de la enhavo, nome oni detalas la suferon de la peniga laboro, plus la maljusteco fare de la burokratoj je la servo de la regantoj. Li verkis pli ol 170 satirojn, kiuj kritikas ekzemple la maljustecojn de impostoj kaj la subpremadon de virinoj ekzemple en "Bivo". En "Eterna bedaŭro" la diboĉado de imperiestro Li Longji kaj imperiestrino Yang Yuhuan okazigis la ribelon de An Lushan kaj Shi Siming. Entute Bai Juyi verkis pli ol 3000 poemojn, kiujn laŭdire li legis al maljunulinoj por certigi, ke ili estas kompreneblaj.[51]

Aliaj elstaraj poetoj estis Meng Haoran kaj Wang Wei (idiliaj pejzaĝoj), Gao Shi kaj Cen Shen (pri landlimaj gardistoj) kaj Wen Tingyun kaj imperiestro Li Yu (937-978), kiuj uzis novan poezitipon nome "ci"-oj, tio estas laŭmelodiaj versaĵoj, kiuj estu kantataj laŭ precizaj melodioj, kun fiksaj longeco, ritmo kaj rimo. Li Yu montras luksemon kaj bedaŭron pro malforteco de la suda regno kaj sia propra mallibereco. Granda parto de la verkaro de la menciitaj poetoj estis tradukita esperanten.[52]

Pri prozo, pro la prospero de komerco, metilaboro kaj urboj aperis multaj klasikaj ĉinaj noveloj kiuj rakontas ĉiutagajn vivojn, kolektitajn en "Taiping Guangji", kaj aliaj kuriozajn okazaĵojn kaj intrigojn.[53]

Regantoj de la dinastio Tang

[redakti | redakti fonton]
Tang Taizong, imperiestro de 626 ĝis 649

La ĉinaj nomoj skribitas laŭ la literumado "pinyin", por vidi kiel prononci ilin vidu: Hanyu Pinyin)

Por la nomoj de Tang regantoj la ĉinaj metas: "Tang" + templonono, ekzemple la plej gloran Tang imperiestron Tai Zong oni nomu Tang Tai Zong; Por la ĉinaj familia nomo kaj persona, aŭ donita nomo, vidu en Ĉinaj personaj nomoj.

Templonomo Familia nomo kaj persona nomo Reĝaddatoj
N.B. Wu Hou (武后 wu3 hou4) t.e. Imperiestrino Wu estas "Postmorta nomo".
Gao Zu (高祖 gao1 zu3) Li Yuan (李淵 li3 yuan1) 618-626
(Tang) Tai Zong (太宗 tai4 zong1) Li Shi Min (李世民 li3 shi4 min2) 626-649
Gao Zong(高宗 gao1 zong1) Li Zhi (李治 li3 zhi4) 650-683
Zhong Zong (中宗 zhong1 zong1), forpelita de Wu Hou Li Xian (李顯 li3 xian3) aŭ Li Zhe (李哲 li3 zhe2) 684, (ankaŭ 705-710)
Rui Zong (睿宗 rui4 zong1), forpelita de Wu Hou Li Dan (李旦 li3 dan4) 684, (also 710-712)
Wu Hou (武后 wu3 hou4) Wu Zetian (武則天 wu3 ze2 tian1) 684-705
Dinastio Zhou (690 p.K.- 705 p.K.)
Pluiro de dinastio Tang
Zhong Zong (中宗 zhong1 zong1), rekaptas la tronon Li Xian (李顯 li3 xian3) aŭ Li Zhe (李哲 li3 zhe2) (ankaŭ 684,) 705-710
Shao Di (少帝 shao4 di4) Li Chong Mao (李重茂 li3 chong2 mao4) 710
Ruizong (睿宗 rui4 zong1), rekaptas la tronon Li Dan (李旦 li3 dan4) (ankaŭ 684,) 710-712
Xuan Zong (玄宗 xuan2 zong1) Li Long Ji (李隆基 li3 long2 ji1) 712-756
Su Zong(肅宗 su4 zong1) Li Heng (李亨 li3 heng1) 756-762
Daizong (代宗 dai4 zong1) Li Yu (李豫 li3 yu4) 762-779
De Zong (德宗 de2 zong1) Li Gua (李适 li3 gua1) 780-805
Shun Zong (順宗 shun4 zong1) Li Song (李誦 li3 song4) 805
Xian Zong (憲宗 xian4 zong1) Li Chun (李純 li3 chun2) 806-820
Mu Zong (穆宗 mu4 zong1) Li Heng (李恆 li3 heng2) 821-824
Jing Zong (敬宗 jing4 zong1) Li Zhan (李湛 li3 zhan4) 824-826
Wen Zong (文宗 wen2 zong1) Li Ang (李昂 li3 ang2) 826-840
Wu Zong (武宗 wu3 zong1) Li Ya (李炎 li3 yan2) 840-846
Xuan Zong (宣宗 xuan1 zong1) Li Chen (李忱 li3 chen2) 846-859
Yi Zong (懿宗 yi4 zong1) Li Cui (李漼 li3 cui3) 859-873
Xi Zong (僖宗 xi1 zong1) Li Xuan (李儇 li3 xuan1) 873-888
Zhao Zong (昭宗 zhao1 zong1) Li Ye (李曄 li3 ye4) 888-904
Ai di (哀帝 ai1 di4) aŭ Zhaoxuan di昭宣帝 zhao1 xuan1 di4 Li Zhu (李柷 li3 zhu4) 904-907

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ 1,0 1,1 Ebrey 1999, p. 127.
  2. ↑ Ebrey 1999, pp. 118–119.
  3. ↑ Ebrey 1999, p. 119.
  4. ↑ 4,0 4,1 Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 112.
  5. ↑ 5,0 5,1 Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 114.
  6. ↑ Whitfield 2004, p. 255.
  7. ↑ Benn 2002, p. 134.
  8. ↑ Schafer 1985, p. 28.
  9. ↑ Eberhard 2005, p. 182.
  10. ↑ Benn 2002, p. 7.
  11. ↑ Adshead 2004, p. 90.
  12. ↑ Twitchett 2000, p. 118.
  13. ↑ Eberhard 2005, p. 179.
  14. ↑ Sen 2003, pp. 30–32.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Benn 2002, p. 11.
  16. ↑ Whitfield 2004, pp. 57, 228.
  17. ↑ Birmingham Museum of Art. (2010) Birmingham Museum of Art : guide to the collection. [Birmingham, AL]: Birmingham Museum of Art. ISBN 978-1-904832-77-5.
  18. ↑ Sun 1989, pp. 161–167.
  19. ↑ Chen 2002, pp. 67–71.
  20. ↑ Bowman 2000, pp. 104–105.
  21. ↑ Wang, Lianmao (2000). Return to the City of Light: Quanzhou, an eastern city shining with the splendour of medieval culture. Fujian People's Publishing House. p. 99.
  22. ↑ Lipman, Jonathan Neaman. (1997) Familiar strangers: a history of Muslims in Northwest China. University of Washington Press. ISBN 978-962-209-468-0.
  23. ↑ Benn 2002, p. 46.
  24. ↑ Schafer 1985, p. 20.
  25. ↑ Tang 1991, p. 61.
  26. ↑ Schafer 1985, p. 15.
  27. ↑ Schafer 1985, p. 16.
  28. ↑ Shen 1996, p. 163.
  29. ↑ Woods 1996, p. 143.
  30. ↑ Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 108.
  31. ↑ Schafer 1985, pp. 10, 16.
  32. ↑ Eberhard 2005, p. 190.
  33. ↑ 33,0 33,1 Schafer 1985, p. 11.
  34. ↑ Reischauer 1940, p. 157.
  35. ↑ Reischauer 1940, p. 162.
  36. ↑ Reischauer 1940, pp. 155–156.
  37. ↑ "The treasure trove making waves: Simon Worrall explains why a recent discovery on the seabed of the Indian Ocean will revolutionise our understanding of two ancient civilisations", BBC News, 18a de Oktobro, 2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/7675866.stm, retrieved 21a de Oktobro, 2008 
  38. ↑ Shen 1996, p. 155.
  39. ↑ 39,0 39,1 Hsu 1988, p. 96.
  40. ↑ Levathes 1994, p. 38.
  41. ↑ Shen 1996, p. 158.
  42. ↑ Adshead 2004, p. 80.
  43. ↑ 43,0 43,1 Liu 1991, p. 178.
  44. ↑ Laŭlum, "Ĉina klasika beletro en Esperanto", en La arto labori kune: festlibro por Humphrey Tonkin, Roterdamo, 2010, UEA (ISBN 978-92-9017-113-3). pp. 748-760. Por la citaĵo pp. 752-753.
  45. ↑ Wen zong chu ban she, Hongkong. 中國的智慧 =: The wisdom of China : (中英文對照) / 香港文宗出版社編譯, 1953. Ciferecigita en la Universitato de Miĉigano, 17a de majo, 2006.
  46. ↑ Canadian Library Journal, Canadian Library Association, v. 27, 1992. Ciferecigita en la Universitato de Kalifornio la 27an de decembro, 2007.
  47. ↑ Murphy, Lawrence William. "An Introduction to Journalism: Authoritative Views on the Profession", 1930. T. Nelson and sons Journalism. Originalo el la Universitato de Kalifornio. Ciferecigita en la 23a de oktobro, 2007.
  48. ↑ Laŭlum, "Ĉina klasika beletro en Esperanto", en La arto labori kune: festlibro por Humphrey Tonkin, Roterdamo, 2010, UEA (ISBN 978-92-9017-113-3). pp. 748-760.
  49. ↑ Laŭlum, p. 752.
  50. ↑ Laŭlum, pp. 752-753.
  51. ↑ Laŭlum, pp. 753-754.
  52. ↑ Laŭlum, p. 754.
  53. ↑ Laŭlum, pp. 756-757.

Literaturo

[redakti | redakti fonton]
  • Adshead, S. A. M. (2004), T'ang China: The Rise of the East in World History, New York: Palgrave Macmillan, ISBN 1-4039-3456-8
  • Andrew, Anita N.; Rapp, John A. (2000), Autocracy and Cina's Rebel Founding Emperors: Comparing Chairman Mao and Ming Taizu, Lanham: Rowman & Littlefield, ISBN 0-8476-9580-8
  • Bai, Shouyi (2003), A History of Chinese Muslim (Vol. 2), Beijing: Zhonghua Book Company, ISBN 7-101-02890-X
  • Barrett, Timothy Hugh (2008), The Woman Who Discovered Printing, Great Britain: Yale University Press, ISBN 978-0-300-12728-7
  • Beckwith, Christopher I. (1987), The Tibetan Empire in Central Asia, Princeton: Princeton University Press, ISBN 0-691-02469-3
  • Benn, Charles (2002), China's Golden Age: Everyday Life in the Tang dynasty, Oxford University Press, ISBN 0-19-517665-0
  • Bernhardt, Kathryn (July 1995), "The Inheritance Right of Daughters: the Song Anomaly?", Modern China: 269–309
  • Bowman, John S. (2000), Columbia Chronologies of Asian History and Culture, New York: Columbia University Press
  • Brook, Timothy (1998), The Confusions of Pleasure: Commerce and Culture in Ming China, Berkeley: University of California Press, ISBN 0-520-22154-0
  • Chen, Yan (2002), Maritime Silk Route and Chinese-Foreign Cultural Exchanges, Beijing: Peking University Press, ISBN 7-301-03029-0
  • Cui, Mingde (2005), The History of Chinese Heqin, Beijing: Renmin Chubanshe, ISBN 7-01-004828-2
  • Drompp, Michael Robert (2005). Tang China and the collapse of the Uighur Empire: a documentary history. Volume 13 of Brill's Inner Asian library (ilustracia eld.). BRILL. p. 126. ISBN 9004141294. [1] Alirita la 8an de Februaro, 2012.
  • Du, Wenyu (1998), "Tang Song Jingji Shili Bijiao Yanjiu" [Kompara Studo de la Ekonomia Forto de la dinastioji Tang kaj Song], Researches in Chinese Economic History 1998 (4), ISSN 1002-8005
  • Eberhard, Wolfram (2005), A History of China, New York: Cosimo, ISBN 1-59605-566-9
  • Ebrey, Patricia Buckley (1999), The Cambridge Illustrated History of China, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-66991-X (paperback).
  • Ebrey, Patricia Buckley; Walthall, Anne; Palais, James B. (2006), East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Boston: Houghton Mifflin, ISBN 0-618-13384-4
  • Fairbank, John King; Goldman, Merle (2006) [1992], China: A New History (2a pligrandigita eld.), Cambridge: MA; London: The Belknap Press of Harvard University Press, ISBN 0-674-01828-1
  • Forte, Antonio (1988), Mingtang and Buddhist Utopias in the History of the Astronomical Clock: the Tower, Statue, and Armillary Sphere Constructed by Empress Wu, École française d'Extrême-Orient.
  • Hsu, Mei-ling (1988), "Chinese Marine Cartography: Sea Charts of Pre-Modern China", Imago Mundi, 40 (1): 96–112, doi:10.1080/03085698808592642
  • Levathes, Louise (1994), When China Ruled the Seas, New York: Simon & Schuster, ISBN 978-0-671-70158-1
  • Liu, Pean (1991), "Viewing Chinese ancient navigation and shipbuilding through Zheng He's ocean expeditions", Proceedings of the International Sailing Ships Conference in Shanghai
  • Reischauer, Edwin O. (1940), "Notes on T'ang Dynasty Sea Routes", Harvard Journal of Asiatic Studies, 5 (2): 142–164, doi:10.2307/2718022, JSTOR 2718022
  • Schafer, Edward H. (1985) [1963], The Golden Peaches of Samarkand: A study of T'ang Exotics (1a paperback eld.), Berkeley kaj Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-05462-2
  • Sen, Tansen (2003), Buddhism, Diplomacy, and Trade: The Realignment of Sino-Indian Relations, 600–1400, Manoa: Asian Interactions and Comparisons, University of Hawaii Press kaj Association for Asian Studies, ISBN 978-0-8248-2593-5
  • Shen, Fuwei (1996), Cultural flow between China and the outside world, Beijing: Foreign Languages Press, ISBN 978-7-119-00431-0
  • Sun, Guangqi (1989), History of Navigation in Ancient China, Beijing: Ocean Press, ISBN 978-7-5027-0532-9
  • Tang, Zhiba (1991), "The influence of the sail on the development of the ancient navy", Proceedings of the International Sailing Ships Conference in Shanghai
  • Twitchett, Denis (2000), "Tibet in Tang's Grand Strategy", en van de Ven, Hans (eld.), Warfare in Chinese History, Leiden: Koninklijke Brill, pp. 106–179, ISBN 978-90-04-11774-7
  • Whitfield, Susan (2004), The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith, Chicago: Serindia, ISBN 978-1-932476-13-2
  • Woods, Frances (1996), Did Marco Polo go to China?, United States: Westview Press, ISBN 978-0-8133-8999-8

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Dinastio_Tang&oldid=8819255"