Stano

Reviziita versio de ĉi tiu paĝo, aprobita je 1 jan. 2015, estis bazita sur ĉi tiu versio.

Stano estas kemia elemento en la perioda tabelo kiu havas la simbolon Sn kaj la atomnumeron 50. Ĝi estas arĝentkolora, mola posttransira metalo, kio ne facile oksidiĝas. Tiel, ĝi estas utila en alojo por malebligi ruston.

La plej gravaj elminigantaj nacioj

La plej grava nacio, kio elminigas stanon nuntempe, estas Ĉinio. Sekvas Peruo kaj Bolivio. La plej gravaj produktantoj de stano en Eŭropo estas Hispanio kaj Portugalio.

La plej gravaj produktantaj nacioj (2003)
Fonto: Handelsblatt *Die Welt in Zahlen (la mondo en nombroj)* (2005)
rango	lando	elminigita kvanto (en 1000 kg)	rango	lando	elminigita kvanto (en 1000 kg)
1	Ĉinio	55600	11	Tajlando	980
2	Peruo	40202	12	Kongolo	900
3	Bolivio	16754	13	Ruando	427
4	Brazilio	13800	14	Laoso	360
5	Indonezio	10656	15	Portugalio	218
6	Rusio	7200	16	Birmo	190
7	Vjetnamio	4600	17	Hindio	54
8	Malajzio	3359	18	Meksiko	21
9	Aŭstralio	1465	19	Niĝero	17
10	Niĝerio	1300	20	Hispanio	4

Historio

La metalon stano oni eble konas ekde 3500 a.Kr.; ekzemple en la sudturka taŭro-montaro malkovriĝis la minejo Kestel kaj la procesejo Göltepe, datigitaj je ĉirkaŭ 3000 a.Kr., kie oni eble ankaŭ elminigis stanon. Ĉu jen temas pri la fonto de la granda stanokonsumado de la meza oriento, ankoraŭ ne klaras. Sed ekde la dua jarmilo a.Kr. pruveble elminiĝis signifaj stanokvantoj en minejoj preter la posta silkvojo. Ankaŭ en egipta tomboĉambro de la 18-a dinastio (ĉ. 1500 a.Kr.) troviĝis objektoj el stano. Ekde ĉ. 1800 a.Kr. stano estis konata dum la Shang-dinastio en Ĉinio. Verŝajne jam pli frue oni konis ĝin en la efektivaj kuŝejoj sude de tio, en Junano kaj sur la Malaka duoninsulo.

Pro la alojo bronzo, kies komponantoj estas kupro kaj stano, ĝi ludas gravan rolon (bronzepoko). La romia aŭtoro Plinio nomis stanon plumbum album (blanka plumbo; sed ordinara plumbo nomiĝis plumbum nigrum = nigra plumbo). La alta demandado pri stano, kion oni ligas en la alĥemio al jupitero, eĉ estas nomata kiel kialo por la romia okupado de Britio - en la sudokcidenta regiono Kornvalo tiam troviĝis signifaj erckuŝejoj. En la latina lingvo la nomo por stano estas stannum, pro tio ankaŭ la ĥemia simbolo Sn. Longe poste bronzon anstataŭis fero, la stano denove regajnis sian signifon meze de la 19-a jarcento pro la laŭindustria produktado de stanita lado.