Litovel

	Litovel
	germane Littau
	urbo
	Placo de Přemysl Otakar la 2-a en Litovel
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Litovel
	Kromnomo: Hanakia Venecio
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Olomouc
Distrikto	Distrikto Olomouc
Administra municipo	Litovel
Historia regiono	Moravio
Parto de	Hanakio
Montaro	Drahana montetaro
Rivero	Moravo
Situo	Litovel
- alteco	233 m s. m.
- koordinatoj	49° 42′ 05″ N 17° 04′ 32″ O / 49.70139 °N, 17.07556 °O (mapo)
Areo	46,39 km² (4 639 ha)
Loĝantaro	9 689 (2024)
Denseco	208,86 loĝ./km²
Valego	Supramoravia valego
Unua skribmencio	1270-1272
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	793 05
NUTS 3	CZ071
NUTS 4	CZ0712
NUTS 5	CZ0712 503444
Katastraj teritorioj	11
Partoj de urbo	11
Bazaj setlejunuoj	29
	Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
	Vikimedia Komunejo: Litovel
	Retpaĝo: www.mestolitovel.cz
	Portalo pri Ĉeĥio

Koordinatoj: 49° 42′ 05″ N 17° 04′ 32″ O / 49.70139 °N, 17.07556 °O (mapo)

Litovel estas urbo en Ĉeĥio kun 9 689 loĝantoj (2024), situanta sur rivero Moravo, 7 km de distrikta urbo Olomouc. La nomo de teritorio, en kiu la urbo situas, estas Hanakio. Ses branĉoj de rivero Moravo trafluantaj tra la urbo donas al Litovel ekstran karakteron kaj ankaŭ nomon Venezio el Hanakio.

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Slavětín, Dubčany, Střeň, Uničov, Luká, Mladeč, Náklo, Měrotín, Pňovice, Loučka, Červenka, Haňovice kaj Cholina.

Historio

La reĝan urbon fondis verŝajne reĝo Přemysl Otakar la 2-a en duono de la 13-a jarcento en najbareco de fiŝkaptista vilaĝo. Kiel kaŭzon de la fondo de la urbo estas indikata konvena transirejo trans la disbranĉiĝintaj branĉoj de rivero Moravo en ŝlimiĝinta kaj arbariĝinta valo en vojo kuniganta urbon Olomouc kun urboj Uničov aŭ Úsov. La plej malnova konservinta skribdokumento estas dokumento de reĝo Venceslao la 2-a el la jaro 1287.

Konturo de la urbo estas derivita el kvadrato kun preskaŭ regula interna propono de la urbo. Ĉefa komunikilo kondukis meze de la placo. En la 2-a kvarono de la 14-a jarcento Johano de Luksemburgio donis al la urbo rajton de fortigo. La fortigo eluzis ankaŭ la branĉojn de rivero Moravo. Aliron en la urbon komplikigis pluaj riverbranĉoj. Restaĵoj de la fortigoj restis konservitaj en sudorienta parto de la urbo.

Post husanaj militoj la urbo venis sub ŝirmon de sinjoroj el Vlašim, loĝantaj en la proksima Úsov, komence de la 16-a jarcento ĝi apartenis al Boskovic-anoj. Malfloro de la urbo okazis en la 17-a jarcento, kiam Lichtenštejn-idoj akiris la urbon pro geedziĝo, pereon alportis la tridekjara milito, kiam la urbo estis prirabita de svedoj. Dum riparoj de la fortigoj en la 1652 masonista majstro Matěj Volkmann enmetis en la remparojn la tn. Svedan kronon, rememoriganta la pereon de la urbo (ĝi estas konservinta ĝis nun). En la jaro 1850 Litovel fariĝis distrikta urbo.

En la 70-aj jaroj de la 19-a jarcento estis ĉi tie fondita Kamparana sukerfarejo kaj Kamparana bierfarejo kaj la urbo iom post iom fariĝis signifa centro de ĉeĥa industrio en meza Moravio. Fervojo kaj ĉefaj landvojoj kondukas ekster la urbo, do la historia parto de la urbo konserviĝis kiel valora urbanisma tutaĵo. Konstruaĵo de urbodomo en la placo estis devena sidejo de sinjoroj el Vlašim. Pestkolono el la jaro 1724 staranta en la placo estas ornamita per sep statuoj de patronoj de pesto. Al la historie valoraj apartenas ankaŭ konstruaĵo de urba biblioteko, devene apartenanta al drapista gildo.

En Litovel estas ankaŭ la plej malnova ŝtonponto en Moravio kaj la tria plej malnova en Ĉeĥio el la jaro 1592. Ĝia nomo estas Sanktjohana ponto kaj la nomon ĝi akiris laŭ statuo de sankta Johano Nepomuka.

Senpere proksime de la urbo estas vico da turismaj interesaĵoj, ekz. kastelo en urbo Náměšť na Hané, burgo Bouzov, burgo en Úsov, arboreto en Bílá Lhota, kavernoj en Mladeč kaj kavernoj en Javoříčko, urbo Olomouc kaj pluaj.

En fruaj matenaj horoj la 16-an de marto 2020, en la tempo, kiam Ĉeĥa respubliko baraktis sin en pandemio de kronviruso COVID-19, higienistoj decidis rilate al abrupta kresko de pacientoj kun tiu ĉi malsano fermi urbojn Uničov kaj Litovel komune kun ties ĉirkaŭaĵoj. Polico gardis la regionojn kaj malebligis al neniu enpaŝi en la regionon nek forlasi ĝin. Unu el tiel ĉi trafitaj municipoj estis ankaŭ Litovel.

Partoj de la urbo

Litovel dividiĝas en 11 partojn(indikoj al la jaro 2011):

Březové (alligita en 1980; 60 domoj, 191 loĝantoj)
Chudobín (alligita en 1980; 80 domoj, 226 loĝantoj)
Litovel (1 120 domoj, 7241 loĝantoj) kaj historia domaro Chořelice (alligita en 1975; 78 domoj, 307 loĝantoj)
Myslechovice (alligita en 1980; 115 domoj, 375 loĝantoj)
Nasobůrky (alligita en 1980; 152 domoj, 458 loĝantoj)
Nová Ves (alligita en 1980; 82 domoj, 229 loĝantoj)
Rozvadovice (alligita en 1980; 64 domoj, 220 loĝantoj)
Savín (alligita en 2001; 63 domoj, 141 loĝantoj)
Tři Dvory (alligita en 1976; 92 domoj, 247 loĝantoj)
Unčovice (alligita en 1980; 124 domoj, 408 loĝantoj)
Víska (alligita en 1980; 35 domoj, 39 loĝantoj)

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	6 254
1880	7 403
1890	7 743
1900	8 127
1910	8 189
1921	8 240

Jaro	Loĝantoj
1930	8 041
1950	7 438
1961	8 489
1970	9 019
1980	10 123
1991	10 184

Jaro	Loĝantoj
2001	10 030
2014	9 898
2016	9 879
2017	9 901
2018	9 866
2019	9 810

Jaro	Loĝantoj
2020	9 738
2021	9 459
2022	9 567
2023	9 712
2024	9 689

Personecoj

Alan Bastien (* 1971), artisto kaj muzikala kantisto
Jan Čep (1902–1974), verkisto, filozofo, eseisto kaj tradukisto
Barbora Dimovová (* 2000), kajakistino
Bohumil Eliáš (1937–2005), ĉeĥa vitrofarista belartisto, skulptisto, pentristo kaj grafikisto
Gustav Frištenský (1879–1957), luktisto en klasik-stila luktado
Přemysl Krbec (* 1940), majstro de mondo en gimnastiko
Heinrich Kulka (1900–1971), ĉeĥa-aŭstra arkiteto de juda deveno
Lorenz Lang (16-a jarcento), konstruinto de Domo de Lang
Jan Opletal (1915–1939), studento, viktimo de kontraŭnazia demonstracio la 28-an de oktobro 1939
Viktor Pinkava (1868–1951), katolika pastro kaj moravia historiisto
Marie Růžičková-Strozzi (1850–1937), fama tragediistino kaj artistino de monda nomo
Sára Saudková (* 1967), fotografistino
Michal Šmoldas, kanuisto
Hans Temple (1857–1931) germana portreta pentristo mortinta en Vieno
Gustav Tschermak (1836–1927), aŭstria mineralogo
Alois Volkman (* 1937), poeto devenanta el Chudobín
Rudolf Wedra (1863–1932), aŭstria politikisto, deputito de Regna Konsilantaro