Life on Earth
| Life on Earth | |
|---|---|
| televida serio | |
| Originala lingvo | angla lingvo |
| Origina lando | Unuiĝinta Reĝlando (Britio) |
| Ĝenro | naturdokumenta filmo |
| Muziko de | Edward Williams |
| Amplekso | |
| Epizodoj | 13 |
| Daŭro sen reklamoj | 54 |
| Elsendo | |
| Elsendita | 16 jan. 1979 – 10 apr. 1979 |
| Eksteraj ligiloj | |
| ĉe IMDb | |
Vivo sur la Tero (en la angla : Life on Earth ) estas naturdokumenta serio produktita de la BBC, kaj estas la unua serio de la Seriaro Vivo (angle The Life Collection), kaj de la "Life" trilogio, kiu inkluzivas la seriojn The Living Planet kaj The Trials of Life.
La serio estas akompanata de la klarigoj de la esploristo kaj reĝisoro David Attenborough, kiu vojaĝas ĉirkaŭ la mondo kaj sekvas la rakonton pri la evoluo de la vivo sur la Tero. Tiu serio estas la unua en kiu Attenborough revenis por gastigi naturfilmojn, post demisiado kiel ĝenerala direktoro de la BBC inter 1969-1972.
Unu el la plej famaj scenoj de la serio aperas en epizodo 12, kaj ĝi estas la fascina renkonto de David Attenborough kun la montogoriloj en la rifuĝejo de Diane Fossey en Ruando.
La epizodoj[redakti | redakti fonton]
La Senlima Varieco[redakti | redakti fonton]
En la unua ĉapitro, David Attenborough prezentas la evoluteorion de Charles Darwin kaj priskribas la procezon en kiu certaj specioj evoluis en malsamaj tempoj kaj la procezojn de natura selektado. En la Galapagoj, la Galapago-testudo estas prezentita kiel ekzemplo de tiuj procezoj. La fosilioj atestas la ekziston de pli fruaj estaĵoj, kaj en la Granda Kanjono, fosilioj de malsamaj periodoj estas elmontritaj kiuj estis malkovritaj en ĉiaj tavoloj (restaĵoj de mamuloj estis malkovritaj supre, restaĵoj de reptilioj sub ili), ĝis oni atingas la plej malalta tavolo kie tute ne estas fosilioj. Sur la bordoj de Supra Lago troviĝas rokoj enhavantaj fibrojn de primitivaj algoj. La formado de la unua vivo komenciĝis kun cianobakterioj prosperantaj en fontoj de Parko Yellowstone kaj reprezentas la unuajn mikroskopaj unuĉelaj organismoj kiuj formis la stromatolitojn en Ŝarko-Bay en Okcidenta Aŭstralio. El la unuaj multĉelaj organismoj formiĝis sponguloj, meduzoj kaj koraloj, kies restaĵoj estis trovitaj en la Montaroj Flinders en Sudaŭstralio. La plej riĉa vario de koraloj hodiaŭ povas esti vidita en la Granda Barilrifo - la plej granda vivanta strukturo en la mondo.
Konstruanta Korpojn[redakti | redakti fonton]
La ĉapitro prezentas la evoluon de la diversaj maraj senvertebruloj. En Maroko, en kalkŝtonoj kiuj aĝaj 600 milionoj da jaroj, multaj fosilioj estis trovitaj enhavantaj la restaĵojn de maraj senvertebruloj de tri ĉefaj kategorioj - konkoj, Crinoidea kaj segmentataj konkoj. La evoluo de la estaĵoj kun konkoj komenciĝis per platvermoj, kiuj ŝanĝis sian korpoformon dum ili enfosisiĝis por kaj manĝaĵo kaj protekto. Poste la brakiopodoj evoluigis braketojn kaj ŝelon kiu envolvas la tutan korpon. La plej sukcesaj el la ŝelposedantoj estas la moluskoj, kiuj inkluzivas pli ol 80 000 speciojn. Kelkaj el ili havas ununuran ŝelon kiel la Cypraea, aliaj estas ostroj kiel la duvalvulo kaj la Giganta tridakno de la Pectinidae. En la pasinteco ekzistis ankaŭ la amonitoj, kiuj dominis la antikvajn eraojn, kaj iliaj vivantaj parencoj estas la naŭtilo, kaj ankaŭ la polpoj kaj kalmaroj kiuj perdis siajn ŝelojn dum evolucio. Apud ili formiĝis ekinodermoj kiel marsteloj, eĥinoj, ofiuredoj, crinoidea, markukumoj kaj holoturioj. Tria grupo - artropodoj, inkluzivis la formortintajn trilobitojn, krustacojn kaj hufumkraboj, kiuj nun altiĝas por reproduktiĝi grandnombre en la Delavara Golfo. Kokoskrabo reproduktiĝas en la maro sed vivas la plej grandan parton de sia vivo surtere. Tiele kaj ĝi kaj la aliaj kraboj reprezentas la sekvan etapon en evoluo.
La unuaj arbaroj[redakti | redakti fonton]
.jpg)
La ĉapitro prezentas la unuajn surterajn plantojn kaj la insektojn, la unuajn terajn bestojn. La unuaj plantoj estis sentigaj kaj inkluzivis folioetmuskojn kaj hepatikojn. Per la metodo de seksa reproduktado kaj ankaŭ la metodo de neseksa reproduktado ili disvastiĝis sur la tero. La posteuloj de la segmentataj maraj estaĵoj kiel la milpieduloj utiligis ĉi tiun novan vivejon kaj kune kun ili venis la skorpioj kaj araneoj. Sen akvo por transporti la ovojn, fizika kontakto inter la masklo kaj ino estis necesa. Tio estis problema por kelkaj ĉasistoj, kiel araneoj kaj skorpioj, kiuj evoluigis amindumajn ritojn por certigi ke la ino ne manĝu la masklon. Kun la paso de la eraoj, la muroj de plantĉeloj plifortiĝis kaj fariĝis pli altaj, kiel oni vidas en la filikoj kaj la ekvizetoj. La insektoj evoluigis flugilojn tiel ili povis flugi kaj la libeloj estis unu el la plej sukcesaj el ili. Kelkaj plantoj kiel la cikadoj utiligis la insektojn kiuj transdonus polenon, dum aliaj kiel la pingloarboj, evoluigis sporojn. Pli ol triono de la arbaroj konsistas el pingloarboj kaj la giganta sekvojo estas la plej granda organismo konata de ni, atingante altecon de 95 metroj. La pingloarboj sekrecias rezinon por purigi siajn trunkojn, kiu kristaliĝas kiel sukceno. Kelkaj insektoj kaptitaj ene de la sukceno aĝas 200 milionojn da jaroj. Ĉe tiu punkto ĉiuj grupoj de insektoj ekzistis kaj ili evoluigis malsamajn stilojn de flugo.
La Svarmantaj Hordoj[redakti | redakti fonton]
La ĉapitro montras la rilaton inter la floroj kaj la insektoj. Iuj plantoj uzis insektojn por polenado. Magnolio, ekzemple, preferas polenadon per insektoj, kvankam ĝi havas virajn kaj inajn ĉelojn, sed la genetika reproduktado estos malpli evoluinta tiele. La floroj komencis disvastigi sin kun elstaraj petaloj, koloroj aŭ odoroj kaj precipe dolĉa nektaro. Kelkaj plantoj kiel ekzemple orkidaoj komencis utiligi insektojn en komplikaj strukturoj por la insekto kaj la jukao planto estas en simbiozo kun tineedoj. Kelkaj predantoj kiel ekzemple mantoj ekloĝas sur la floro kiel embuska pozicio por nektarsuĉaj insektoj. Iuj insektoj trapasas multajn enkarniĝojn fariĝante plenkreskuloj kiel papilioj kiuj evoluas el raŭpoj al krizalidoj kaj poste al plenkreskuloj. Insektoj kiel termitoj, formikoj, abeloj kaj vespoj komencis vivi en grandaj svarmoj, ofte en nestkavernoj en la grundo kaj iĝas superorganismoj, kiel vidite de la formiko Oecophylla smaragdina.
La Konkero de la Akvoj[redakti | redakti fonton]
La ĉapitro prezentas la evoluon de fiŝoj. Simplaj Ĥorduloj kiel ekzemple la Amphioxiformes kaj la Petromyzontiformes estas similaj al la unuaj formoj de fiŝoj kiuj aperis antaŭ 300 milionoj da jaroj. Do ili evoluigis fortan spinon kaj en la Kimberley oni povas vidi la restaĵojn de la plej fruaj spinaj fiŝoj, kiuj estis similaj al kartilagaj fiŝoj kiel modernaj ŝarkoj kaj vespertoj. La ostaj fiŝoj prosperis eĉ pli kaj ankaŭ aperis en dolĉa akvo. La malsamaj fiŝoj havas sistemon de brankoj, naĝovezikoj kiu helpas la fiŝon flosi aŭ sinki en la akvon kaj ili havas senteman Flanklinian sistemon. En koralaj rifoj estas granda diverseco de fiŝoj, kaj multaj uzas okulfrapajn kolorojn por reproduktaj celoj aŭ por malinstigi rivalojn kaj tiele ili povas eviti predantojn per eskapado en koralajn fendojn. En la malferma oceano, aliflanke, fiŝoj havas neniun kaŝejon kaj tiale havas rapidan kaj flekseblaj korpostrukturon kiu helpas ilin eskapi aŭ postkuri predon. Kelkaj fiŝoj vivas en la profundo de la maro, sed ili estas maloftaj kaj la plej multaj el ili apenaŭ estis fotitaj.
La Invado de la Lando[redakti | redakti fonton]
_With_Young_(20392304932).jpg)
La ĉapitro prezentas la fiŝojn, kiuj eliris el la akvo al la tero kaj la amfibiojn. Ŝajne, antikvaj fiŝoj alproksimiĝis al la tero kaj pro sekeco aŭ serĉado de manĝaĵo komencis pli kaj pli resti ĉe la seka tero. Fruaj Sarkopterigoj kiel ekzemple la Eusthenopteron komencis evoluigi artikajn naĝilojn kun pulmsimila strukturo kaj la moderna Latimeria havis similan strukturon, sed ambaŭ ne povis moviĝi surtere. La pulmofiŝoj estis pli evoluintaj kaj havis verajn pulmojn, per kiuj ili spiras aeron en tempo de sekeco. Tamen la amfibioj estas la unuaj kiuj tute forlasis la akvon. La senkruraj amfibioj perdis la krurojn pli kaj pli enfosiiĝante en la teron, dum la trituroj kaj la salamandroj ankaŭ prosperis surtere, sed ili devas kreski en humida kaj akva medio. La plej sukcesaj inter amfibioj estas ranoj kaj bufoj. La plej granda el ili estas Goljata rano kiu atingas pezon de 4 kg kaj havas longajn kaj flekseblajn membrojn kiuj ebligas salti distancon duoble 100 fojojn sia korpa longo. Ranoj povas produkti bruojn uzante haŭtsakon ĉe la flankoj de siaj kapoj kaj ili uzas ĉi tion kapablon por voki siajn kunulojn. La dendrobatedoj estas la plej venenaj el la ranoj kaj povas facile mortigi homon. La ranoj demetas ovojn en la akvo dise aŭ grupe kaj la specio Pipo pipo stokas siajn ovojn sur la haŭto de sia dorso.
Venkintoj de la Sekaj Lando[redakti | redakti fonton]
,_parque_nacional_de_Chobe,_Botsuana,_2018-07-28,_DD_72.jpg)
La ĉapitro prezentas la evoluon de la reptilioj. La reptilioj evoluigis skvamojn kiuj protektis ilin kontraŭ sekiĝo en la taglumo kaj ili disvastiĝis laŭ la tero for de la akvo kaj ankaŭ demetis ovojn kun akvorezista ŝelo. La skvamoj ankaŭ povus fariĝi protekta dorna ingo kiel ĉe la dorna diablo aŭ la igvanoj. La skvamoj ankaŭ enhavis pigmentojn kiuj povis ŝanĝi nuancojn kiel oni povas vidi en kameleonoj. Tamen al ili mankas konstanta korpa varmo kaj estas devigitaj dormi en la suno por funkcii. Estas prezentita la epoko de la dinosaŭroj, kiu eble formortis pro gravaj klimataj ŝanĝoj. Inter la reptilioj kiuj pluvivis estis la akvo-loĝantaj krokodiluloj, kiel ekzemple la nila krokodilo, kiu estas unu el la plej grandaj reptilioj hodiaŭ. Serpentoj evoluis el lacertuloj kiuj perdis siajn membrojn por rampis subtere reaperis surtere. Ili ankaŭ evoluigis ĉarnirajn makzelojn, kiujn ovoserpentoj (Dasypeltis) uzas por gluti grandajn ovojn. Kelkaj el la serpentoj fariĝis efikaj kaj mortigaj predantoj kiel ekzemple la timita vipuro, la ŝveliĝanta Bitiso, la ŝrumpita vipuro, kaj la sufokoj kiuj dispremas ilian predon.
Lordoj de la Aero[redakti | redakti fonton]
La ĉapitro prezentas la evoluon de birdoj kaj iliajn vivojn. Ĝi komencas per estaĵo nomita Archaeopteryx, kies fosilio estis trovita el elfosadoj en Germanio. Tiu fosilio enhavis trovojn de plumoj - la ĉefa karakterizaĵo de birdoj. Tamen, ĝi ne estis taŭga por flugo ĉar ĝi havis ungegojn sur siaj flugiloj, longan ostecan voston kaj dentojn en sia makzelo. la modernaj birdoj perdis siajn flugilungegojn, la vostovertebrojn kaj la dentojn, kaj en sia loko ili evoluigis keratinan bekon, kiu estis formita laŭ la dieto de sia posedanto. Ekzistas nur unu specio vivanta hodiaŭ, la hoacino, kies idoj posedas flugilungegojn dum proksimume semajno. Tamen, ĝi utilas por ilustri la probablan movadon de sia prapatro. La prabirdo eble portis al la arboj por eviti predantojn, kaj kun la paso de la tempo, ĝia osta, reptila vosto estis anstataŭigita per plumoj kaj ĝia peza makzelo evoluis al keratina beko. Ekzemploj estas la beko de la pelikano, la kurba beko de la aglo kaj la fleksita kaj maldika beko de la kolibro. La ŝternedoj estas la plej graciaj flugantoj kaj la albatroso estas la plej lerta glisado el la birdoj, dum la apusedoj estas konsiderita la plej rapida kaj plej aerodinamika. La birdoj montras sensaciajn plumojn kaj kantojn dum la reprodukta sezono kiel vidite ĉe la paradizeedoj kaj iliaj nestado kaj nestomanieroj estas videblaj. En Ĝibraltaro estas montritaj migrobirdojn kiuj dependas de varmaj aerfluoj por ŝpari energion dum aŭtune ili transiras Mediteraneon survoje al Afriko.
La Supreniro de la Mamuloj[redakti | redakti fonton]
La ĉapitro prezentas la evoluon de la unuaj mamuloj. Mamuloj havas konstantan korpovarmon kaj felon kaj estas en kontakto kun siaj idoj kiam la inoj mamnutras siajn idojn per mamlakto. La primitivaj inter la mamuloj estas la monotremoj kiel la anaso kaj la aŭstralia formika erinaco (Tachyglossus aculeatus) kiuj estas la solaj mamuloj kiuj demetas ovojn (similaj al reptilioj). Sekve el tiuj pramamuloj evoluis la marsupiuloj kies karakterizeco estas la uzo de la saketon por ke iliaj idoj restu sekure kaj kreskiĝu. Fosilioj de marsupiuloj de Ameriko estis malkovritaj antaŭ 60 milionoj da jaroj, sed hodiaŭ plej multaj marsupiuloj (krom didelfuloj) vivas en kaj ĉirkaŭ Aŭstralio. Vidiĝas mungotedoj, tasmaniaj diabloj, vombatoj, koaloj kaj la plej granda el la marsupiuloj - la ruĝa kanguruo. En la pasinteco estis ankaŭ predanto pli malpli samlonge kiel la grandeco de lupo - la tasmania lupo kiu malaperis el la mondo. En suda Aŭstralio, la restaĵoj de eĉ pli granda predanto - la Thylacoleo, kiu eble formortis pro klimata ŝanĝo - estis malkovritaj. En la Norda Hemisfero, la primitivaj placentuloj formiĝis, kiuj tenas la feton en la utero kaj havas protektan placenton en maniero kiu ne havas egalon en la mondo.
Temo kaj Variaĵoj[redakti | redakti fonton]
La ĉapitro prezentas la evoluon de la diversaj placentuloj. La fruaj inter ili inkluzivis insektomanĝuloj kiel ekzemple tupajuloj, miogaloj aŭ stelnaza talpo, kaj multe pli evoluintaj insektmanĝantoj inkluzivas pangolinojn, giganta formikulo (Myrmecophaga tridactyla) kaj orikteropo. Kelkaj el la insektomanĝantoj komencis flugi - la Kiropteroj, kiuj dependas de eĥolokigo kun kiu ili trovas insektojn, sed kelkaj insektoj kiel ekzemple la Chrysopidae kaj la Arktienoj trovis manierojn eskapi la radaron. Aliaj mamuloj, la cetacoj komencis reveni al vivo en la maro kaj regi ĝin, kiel la formortintaj Pleziosaŭruloj, pro tio ke ilia pezo kiu estis elportita de akvo, povus multe pliiĝi. Ili inkluzivas do ĝibaj balenoj, delfenojn, grandajn orcinojn kaj narvalojn. Same kiel la vespertoj ankaŭ ili dependas de eĥolokigo por trovi sian predon sed en la marakvo.
La Ĉasistoj kaj la Ĉasitaj[redakti | redakti fonton]
La ĉapitro prezentas la herbovoruloj, inkluzive de la mamulojn, kaj iliajn predantojn. La vegetaraj mamuloj evoluis dum la erao de la dinosaŭroj kaj komencis manĝi dum la nokto. Tiuj mamuloj bezonas stoki manĝaĵon por la malvarma vintro, kun kelkaj irantaj en vintrodormon kaj aliaj postvivas la intensan malvarmon agantaj. Kune kun ili la karnomanĝuloj evoluis kiam la habitato estis kovrita de malfermaj ebenaĵoj kovritaj de grenoj. Sed herbo ne estas facile digestebla kaj la herbomanĝantoj devas maĉi sian manĝaĵon plurfoje. La ronĝuloj evoluigis vivon en protektantaj nestokavernoj kiel la Spalacidae kaj la cinomuso dum la kaviedoj vivas proksime de la akvo kaj povas plonĝi kiam ekas danĝero. Aliaj plantomanĝantoj evoluigis hufojn kaj longajn krurojn kaj iĝis rapidaj kuristoj kiel ekzemple la impalo kaj la zebro; aŭ rigidaj gigantaj bestoj kiel la rinoceredoj aŭ la elefanto, kiu estas la plej granda el la bestoj kaj al kiu mankas predantoj. La predantoj de la stepo inkluzivas la gepardon, la plej rapidan el la terbestoj, kaj la leonon, kiu ĉasas sian predon en zorge kunordigitaj grupoj, ofte grandegaj gregoj de gnuoj. La hienedoj elĉerpas sian predon per teamlaboro kaj senĉesa postkuro ĝis ili kaptas sian predon.
La Vivo en la Arboj[redakti | redakti fonton]
La ĉapitro prezentas la primatojn. Primatoj havas antaŭajn okulojn, membrojn kun fortaj fingroj kaj estas tre sociemaj, kio kaŭzis ilian cerbon kreski. En Madagaskaro videblas Lemuroidea kiel la Propitekoj, Indri kaj aliaj primatoj kiel la Perodicticus potto, la galagedoj kaj la lorisedoj. La simioj estas pli evoluintaj kaj inkluzivas la malgrandan sagion, la sajmirienoj kaj la laŭtan hurlulon, kun la bukla vosto. Tia vosto ne troviĝas ĉe malnovmondaj simioj kiel pavianoj aŭ verdaj simioj kaj ili estas plejparte aktivaj surgrunde. Aliaj kiel la makakoj alvenis en Japanion, kie pluraj populacioj lernis lavi sian manĝaĵon per akvo. La progresintaj homoideoj havas piedojn kiuj similas la manplatojn kaj la plej multaj el ili sin pendas de branĉoj. La plej elstaraj inter ili estas la orangutangoj, la gibonoj, la ĉimpanzoj kaj la montaj goriloj, kun kiuj attenborough okazigis faman renkontiĝon.
La Sindevigaj Komunikistoj[redakti | redakti fonton]
La ĉapitro prezentas la evoluon kaj historion de la homo. La unuaj homoj evoluis en la arbaroj de Afriko kaj komencis serĉi manĝaĵon en la malfermaj ebenaĵoj, kie ili pli kaj pli kreskis, komencis marŝi sur du kruroj por ekvidi predantojn de malproksime kaj lasis siajn antaŭajn membrojn liberaj por porti armilojn. Ili evoluis kaj komencis esti pli stabilaj kaj produkti pli mortigajn armilojn. Ili ankaŭ havis tre evoluintan komunikadon, por subigi pli grandajn bestojn kaj antaŭplanitajn ĉasistajn strategiojn. La specio Homo erectus estis la unua kiu forlasis Afrikon antaŭ 800 mil jaroj al Eŭropo kaj pro la malvarma temperaturo komencis vivi en kavernoj. Tiuj ĉi homoj lernis uzi fajron kaj silikajn ŝtonojn, portis la pelojn kaj prilaboris haŭtojn de bestoj, kiujn ili ĉasis por varmiĝi kaj komencis pentri sur la muroj de la kavernoj kaj eĉ skribi. Fine evoluis la specio Homo Sapiens kiu plej prosperis, sed Attenborough avertas ke kvankam ĝi estis kreita en tre mallonga evolua tempo tio ne signifas ke ĝi pluvivos eterne.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]