Leono

Ĉi tiu artikolo temas pri besto. Por aliaj signifoj vidu la artikolon Leono (apartigilo).

Kiel legi la taksonomion Leono
Biologia klasado
Regno: Bestoj Animalia Filumo: Ĥorduloj Chordata Klaso: Mamuloj Mammalia Ordo: Karnomanĝuloj Carnivora Familio: Felisedoj Felidae Genro: Panteroj Panthera
Dunomo
Panthera leo (Linnaeus, 1758)
Konserva statuso
Konserva statuso: Vundebla
Natura arealo. La ruĝa koloro montras la historian disvastiĝon kaj la blua la nuntempan disvastiĝon. Natura arealo. La ruĝa koloro montras la historian disvastiĝon kaj la blua la nuntempan disvastiĝon.
Sinonimoj
Felis leo (Linnaeus, 1758)
Aliaj Vikimediaj projektoj

La leono (Panthera leo) estas unu el la kvar grandaj katoj en la genro Panthera kaj membro de la familio Felisedoj. Kun kelkaj viroj superpezante 250 kg.,ĝi estas la dua-plej granda viva kato sub la tigro. Sovaĝaj leonoj nuntempe ekzisti en Afriko sude de Saharo kaj en Azio kun endanĝerigita restanda loĝantaro en Gir-arbara Nacia Parko en Barato, malaperinte de Nordafriko kaj Sudokcidenta Azio en historiaj tempoj. Ĝis la malfrua Plejstoceno, proksimume 10,000 jaroj antaŭe, la leono estis la plej vasta granda landa mamulo post homoj. Ili estis trovita en plejparto de Afriko, trans Eŭrazio de okcidenta Eŭropo al Barato kaj en la Amerikaj de la Jukonio al Peruo. La leono estas vundeblaj specioj, poste eble nerevokebla loĝantaro malpliiĝo de tridek al kvindek procento dum la pasita du jardekoj en ĝia afrika loĝejo. Leonaj loĝantaroj estas nesubtenebla ekstere de rezervoj kaj naciaj parkoj. Kvankam la kaŭzo de la malpliiĝo ne estas plene komprenita, viveja perdado kaj konfliktoj kun homoj estas nuntempe la plej grandaj kaŭzoj de koncerno.

Leonoj vivas dum dek al dek kvar jaroj libere, kvankam mallibere ili povas vivi pli longa ol dudek jaroj. Libere, viroj neofte vivas pli longa ol dek jaroj, ĉar vundoj ricevitaj de kontinua batalado kun rivalaj viroj tre reduktas ilian vivlongon. Ili tipe loĝi en Savano kaj Herbejo, kvankam ili povas movi al arbustejo kaj arbaro. Leonoj estas nekutime socia komparita al aliaj katoj. Leonaro konsistas de rilataj virinoj kaj idoj kaj malgranda nombro de plenkreskaj viroj. Grupoj de virinaj leonoj tipe ĉasi kune, predante plejparte de granda Hufuloj. Leonoj estas apogeaj kaj ĉefŝtonaj predantoj, kvankam ili manĝas kadavrojn kiam ŝanco permesas. Kvankam leonoj tipe ne ĉasas homojn, kelkaj estis sciitaj fari tiel. Plej ofte la leoninoj ĉasas kaj zorgas la idaron; ĉasado okazas ofte en grupo, la leonino ĉirkaŭas aŭ persekutas la predon kaj se oni bezonas forton por mortigi ĝin, la leono povas aperi. Ĉiukaze ekzistas hierarkio por manĝado kaj unue manĝas leonoj, poste leoninoj kaj poste la leonidoj. Leonoj povas rabi predojn el aliaj karnomanĝoj kiel leopardoj.

Tre aparta, la vira leono estas facile rekonita de ĝia hararo kaj ĝia vizaĝo estas unu el la plej ĝenerale rekonita brutecajn simbolojn en homa kulturo. Prezentadoj ekzistis de la Supra Paleolitiko periodo, kun ĉizaĵoj kaj pentraĵoj de la Groto Lascaux kaj Groto Chauvet, tra preskaŭ ĉiuj antikva kaj mezepokaj kulturoj kie ili unufoje okazita. Estis amplekse prezentita en skulptaĵoj, en pentraĵoj, sur naciaj flagoj kaj en nuntempaj filmoj kaj literaturo. Leonoj estis tenitaj en menaĝerio ekde Romaj tempoj kaj estis kerna specio serĉita por ekspozicio en bestoĝardenoj la mondo super ekde la malfrua dekoka jarcento. Bestoĝardenoj kunlaboras tutmonde en bredantaj programoj por la endanĝerigita Azia leono.

Karakterizoj

La leono estas la plej alta (ĉe la ŝultro) de la felisedoj, kaj ankaŭ estas la dua-plej peza felisedo post la tigro. Ĝia kranio estas tre simila al tiu de la tigro, kvankam la antaŭa regiono estas kutime pli malleveta kaj platiĝa. La kranio de la leono havas pli larĝajn nazajn malfermojn ol la tigro. Tamen, pro la kvanto de krania vario en la du specioj, kutime nur la strukturo de la pli malalta makzelo povas esti uzita kiel fidinda indikilo de specio. Leona kolorado varias de luma flavo al flaveca, ruĝeca aŭ malluma okra bruno. La subaj partoj estas ĝenerale pli lumaj kaj la vosto finhararo estas nigra. Leonaj idoj naskiĝas kun brunaj rozetecaj makuloj sur sia korpo, kiel tiuj de leopardo. Kvankam ĉi tiuj senkoloriĝas kiam leonoj atingas plenaĝecon, malfortaj punktoj ofte ankoraŭ povas esti vidita sur la kruroj kaj subaj partoj, precipe pri leoninoj.

Leonoj estas la nuraj membroj de la kata familio montrante evidentan seksan duformismon — tio estas ke malinoj kaj inoj aspektas klare malsamaj. Laŭ la sekso, ili ankaŭ havas specifajn rolojn. Ekzemple, la leonino, la ĉasisto, mankas dikan maloportunan hararon de la malina leono. Ĝi ŝajnas malhelpi la kapablecon de la malino esti kamuflita ĉasante la predon kaj trovarmigas la leonon ĉasante. La koloro de la hararo de la malino varias de blondo al nigro, ĝenerale pli mallumiĝas kiam la leono maljuniĝas.

Dum alfrontadoj kun aliaj, la hararo aspektigas la leonon pli granda.

Pezoj por plenkreskaj leonoj estas inter 150–250 kg por malinoj kaj 120–182 kg por inoj . Nowell kaj Jackson raportas ordinarajn pezojn de 181 kg por malinoj kaj 126 kg por inoj; unu leono pafite proksime al Monto Kenjo estis pezita ĉe 272 kg. Leonoj emas varii en grandeco dependanta de sia medio kaj areo, rezultante en larĝa disvasto en registritaj pezoj. Ekzemple, leonoj en suda Afriko emas esti proksimume 5 procente pli pezaj ol tiuj en Orientafriko, ĝenerale .

La longo de la korpo kaj kapo estas 170–250 cm en malinoj kaj 140–175 cm en inoj; ŝultra alto estas proksimume 123 cm en malinoj kaj 107 cm en inoj. La vosta longo estas 90–105 cm en malinoj kaj 70–100 cm en inoj. La plej longa sciata leono estis nigra-harara malino pafita proksime al Mucsso en suda Angolo en oktobro 1973; la plej peza libera leono sciita estis homo-manĝanto pafita en 1936 ĵus ekster Hectorspruit en orienta Transvaal, Sud-Afriko kaj pezis 313 kg. Leonoj en malliberejo emas esti pli granda ol libera leonoj — la plej peza leono oficiale estas malino ĉe Colchester Bestoĝardeno en Anglio nomis Simba en 1970, kiu pezis 375 kg.

La plej aparta karakterizaĵo en ambaŭ inoj kaj malinoj estas ke la vosto finas en vila vosto-harareto. En kelkaj leonoj, la vosto-harareto kaŝas malmolan "spinon" aŭ "spronon", proksimume 5 mm longe, formita de la finaj sekcioj de vostaj ostoj fuzitaj kune. La leono estas la nura felisedo kiu havas vosto-harareton — la funkcio de la vosto-harareto kaj spino estas nesciata. Neĉeesta ĉe nasko, la vosto-harareto evoluiĝas ĉirkaŭ 5½ monatoj de aĝo kaj estas perceptebla ĉirkaŭ la 7-a monato.

Leonino

Leono

Populacioj

• Berbera leono
• ‎Kaba leono

Estas ok agnoskitaj nune vivantaj subspecioj, el kiuj P. l. senegalensis, konata kiel Okcidentafrika leono, troviĝas en Okcidenta Afriko, el Senegalo al la Centrafrika Respubliko. Ŝajne tiu subspecio estas pli proksima de la Azia leono ol de la leonoj de orienta kaj suda Afriko. Laŭ La NRG Lionaid de Britio en la tuta Afriko estas nur ĉirkaŭ 15,000 leonoj vivantaj en naturo, kompare al la 200,000 kiuj estis antaŭ 30 jaroj. En 25 afrikaj landoj tiu specio jam malaperis, dum en pliaj 10 ĝi estas plej verŝajne ankaŭ formortinta. Tio estas pli dramatika en Okcidenta kaj Centra Afriko kie restas nur ĉirkaŭ 645 individuoj, kompare al oriento kaj sudo el la afrika kontinento, kie restas ĉirkaŭ 15,000..

La leono troviĝas i.a. en jenaj ekoregionoj : la angolaj mopanearoj, la angol-eskarpaj savano kaj duonarbaroj, la etoŝa-salebenaĵaj halofitaroj, la nord-konga arbara-savana mozaiko, la okcident-sudana savano kaj la orient-sudana savano.

Proverboj

Ekzistas proverboj pri leono en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof:

• 	„ Kion rajtas leono, ne rajtas azeno. ”

• 	„ Ne naskas porko leonidon, nek korniko aglidon. ”

Eksteraj ligiloj

greke http://www.lairweb.org.nz/tiger/conflict.html greke http://www.pothos.org/alexander.asp?paraID=103&keyword_id=6&title=Lions greke http://digimorph.org/specimens/Panthera_leo/adult greke http://www.wild-about-you.com/AfricaGame.htm