Vejprty

	Vejprty
	germane Weipert
	urbo
	Centro de la urbo
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Vejprty
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Ústí nad Labem
Distrikto	Distrikto Chomutov
Administra municipo	Kadaň
Historiaj regionoj	Bohemio, Sudetio
Montaro	Ercmontaro
Najbaras kun	Bärenstein Germanio
Situo	Vejprty
- alteco	725 m s. m.
- koordinatoj	50° 29′ 33″ N 13° 01′ 56″ O / 50.49250 °N, 13.03222 °O (mapo)
Areo	9,77 km² (977 ha)
Loĝantaro	2 793 (2023)
Denseco	285,88 loĝ./km²
Unua skribmencio	1413
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	431 91 ĝis 431 94
NUTS 3	CZ042
NUTS 4	CZ0422
NUTS 5	CZ0422 563404
Katastraj teritorioj	2
Partoj de urbo	3
Bazaj setlejunuoj	3
	Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
	Vikimedia Komunejo: Vejprty
	Retpaĝo: www.vejprty.cz
	Portalo pri Ĉeĥio

Koordinatoj: 50° 29′ 33″ N 13° 01′ 56″ O / 50.49250 °N, 13.03222 °O (mapo)

Vejprty (germane Weipert) estas urbo en Ĉeĥio en Regiono Ústí nad Labem en Ercmontaro, en administra rondo Kadaň. Ĝi situas en supermara alteco de 748 ĝis 846 metroj. Kun germana municipo Bärenstein ĝi optike kreas unu tutaĵon dividita sole de lima rojo Polava. Vivas ĉi tie 2 793 loĝantoj (2023).

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Kovářská, Loučná pod Klínovcem, Kryštofovy Hamry, Bärenstein, Königswalde kaj Oberwiesenthal.

Historio[redakti | redakti fonton]

La pejzaĝo en ĉirkaŭaĵo de Vejprty estis loĝigita en interŝanĝo de la 12-a kaj la 13-a jarcentoj. La plej malnova loĝigo koneksis kun ekzistado de komerca pado el Leipzig ĝis Přísečnice kaj plu en la ĉeĥan enlandon, kies branĉo kondukis tra ĉirkaŭaĵo de Vejprty plej malfrue ekde la 12-a jarcento.

En la jaro 1550 estis en la vejprta regiono en Nové Zvolání fondita minejo Johano sur dezerto sur polimetalika vejno, kiu estis hazarde malkovrita de ŝtormo. Aperis en ĝi plej ofte ĥalkopiritoj, galenito, ercoj de kobalto kaj de arĝento,escepte eĉ pura arĝento kaj aliaj mineraloj. Je dudek jaroj pli poste estis fare de torentaj pluvoj malkovrita alia vejno, sur kiu estis fondita minejo Milostivá ruka Páně. En interŝanĝo de la deksesa kaj la deksepa jarcentoj estis en trafiko multe da minejoj: Michal, Feigen, Voršila, Jiří, Římský orel, Mnich, Jan, Tři paní, Pivní desátek kaj aliaj. En ŝakto Louka estis minita sume 1144 kg da arĝento.

Krom la arĝento oni minis ĉe la urbo ankaŭ ferercon.

Dum tridekjara milito okazis karakteriza dampo de la minado kaj ties renovigo estis nur tre malrapida, ĉar en la ĉirkaŭaĵo mankis laborfortoj kaj la minejoj mem tre dezertiĝis.

Novepoka historio[redakti | redakti fonton]

En periodo senpere antaŭ la Dua Mondmilito okazis vico de kunpuŝiĝoj inter Gardistaro de defendo de ŝtato kaj taĉmento de sudetgermana Freikorps. Ili kulminis la 25-an de septembro 1938, kiam membroj de Sudetgermana partio eksplodigis fervojlinion sur rando de la urbo, kaj kaŭzigis elreligon de la trajno. Tiutempe jam okazis evakuado de ĉeĥaj loĝantoj kaj la 5-an de oktobro la urbo estis okupita fare de taĉmentoj de wehrmacht. La milito signifis limigon kaj iom post ioman likvidon de fabrikado. Urbana lernejo estis reguligita en malsanulejon kaj instruado parte okazis en konstruaĵoj de fabrikoj. Vejprtaj firmaoj suferis pro malbonaj liveroj de materialoj, kaj ili ne kapablis konkurenci al germana industrio, eĉ kiam en la urbo estis establitaj du militkaptitejoj, kies militkaptitoj laboris en la fabrikoj. En koncentrejojn estis el la urbo forveturigitaj 57 viroj kaj kvar virinoj, el kiuj kvin mortis. Sed pluaj loĝantoj estis forveturigitaj en aliajn koncentrejojn.

Liberigo de la urbo fare de Ruĝa Armeo okazis la 8-an kaj la 9-an de majo 1945. Kunigon kun la enlando de komence sekurigis regimento de revoluciaj gvardioj Albatros kaj bataliono Železo, kies celo estis certigi sekuran funkciadon sur la fervojo. Pri la sekureco en la urbo kaj en la ĉirkaŭaĵo zorgis ĝendarmoj kaj anoj de limgardistaro, kiuj revenis en la urbon el la enlando, plu du rotoj de soldata garnizono kaj taĉmento de Ruĝa Armeo. Krom aliaj ilia celo estis limigi kontrabandadon.

Neorganizita forŝovo de la germana loĝantaro komencis jam en la jaro 1945. La organizitaj forŝovoj de loĝantoj de Vejprty kaj najbaraj vilaĝoj okazis de marto ĝis oktobro de 1946. En Germanion forvojaĝis dum ili 9910 homoj, dum kio dum la popolnombrado el la 17-a de majo 1939 en la urbo vivis 10667 homoj. Sed pluaj germanaj loĝantoj elloĝiĝis ankoraŭ en aprilo de 1948. La enloĝigado de la malplenigita urbo fare de ĉeĥoj ne sukcesis. En la jaro 1945 ja revenis loĝantoj, kiuj devis forlasi la urbon antaŭ la milito, kaj estis venantaj etaj agrikulturistoj, sed necerta estonteco de industrio kaj krudaj naturkondiĉoj kaŭzis, ke la nombro de loĝantoj de la urbo revenis eĉ ne al duono de la antaŭmilita stato.

Kun fino de la Dua Mondmilito finis sian agadon ankaŭ vejprta bierfarejo. Rajton kuiri bieron al la urbo donis en la jaro 1607 imperiestro Rudolfo la 2-a.

Loĝantaro[redakti | redakti fonton]

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	5 471
1880	6 433
1890	8 499
1900	10 039
1910	11 898
1921	10 422

Jaro	Loĝantoj
1930	11 751
1950	4 788
1961	4 674
1970	3 682
1980	3 897
1991	3 320

Jaro	Loĝantoj
2001	3 336
2011	2 950
2014	2 939
2016	2 827
2017	2 839
2018	2 891

Jaro	Loĝantoj
2019	2 871
2020	2 866
2021	2 695
2022	2 704
2023	2 793

Memorindaĵoj[redakti | redakti fonton]

En strato de Bedřich Smetana situas la plej malnova vejprta preĝejo de sankta Marteno
Paroĥa preĝejo de Ĉiuj sanktuloj
Ludomo n-ro 309/22 kun mansarda tegmento devenas el la jaro 1787.

Naskiĝintoj[redakti | redakti fonton]

Theodor Innitzer (25-an de decembro 1875 – 9-an de oktobro 1955) – kardinalo kaj ĉefepiskopo viena
Wilhelm Dick (1897–1980) – skisaltisto, la unua majstro de la mondo en tiu ĉi disciplino
Ernst Bartl (1899–1972) – urbodomano kaj urbestro de Cheb, reprezentanto de asociiĝo de forŝovitoj Eghalanda Gmoi
Jupp Müller (1921–1985) – verkisto
Jiří Kopta (1961–2013) – aktoro