14-a de marto

marto
lu	ma	me	ĵa	ve	sa	di
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30	31
aranĝo de 2024 tagoj

La 14-a de marto estas la 73-a tago de la jaro (la 74-a en superjaroj) laŭ la gregoria kalendaro. 292 tagoj restas.

Je la 14-a de marto okazis, interalie:

Eventoj

• -190: Suna eklipso rigardebla en Romo
• 1074: Reĝo de Hungario Salomono la 1-a estis venkita de lia kuzo Géza la 1-a, kiu okupis lian lokon
• 1440: Pollando: en Kwidzyn oni prisigelis statuton de la fondita Prusa Konfederacio - sekreta organizaĵo de nobelaro kaj prusaj urboj kontraŭa al la maljustaĵoj de la Ordeno de germanaj kavaliroj
• 1489: La reĝino de Kipro Katarina Kornaro estis devigita abdiki kaj vendi la insulon al Venecia respubliko
• 1499: Grandduko de Litovio kaj venonta pola reĝo Aleksandro atribuis al Minsk urborajtojn
• 1590: Hugenotoj venkis en batalo de Ivry-la-Bataille Francan Katolikan Ligon
• 1633: Reĝo Ladislao la 4-a formale agnoskis ortodoksismon sur teritorio de la Respubliko de Ambaŭ Nacioj - pli poste protestantismo altrudis la sloganon polo-katoliko
• 1647: Tridekjara milito: en Ulm oni kontraktis armisticon inter Francio kaj Svedio unuflanke kaj Bavario duaflanke, kio ekskludis ĝin de la konflikto
• 1653: Venko de nederlanda ŝiparo kontraŭ la angla en mara batalo apud Livorno
• 1741: Burgoteatrejo malfermiĝis en Vieno
• 1745: Varsovio: en preĝejo al Sankta Kruco estis baptita Kazimierz Pułaski
• 1774: Brita navigisto James Cook albordiĝis al Paskinsulo
• 1794: Usonano Eli Whitney patentigis kotonseparilon
• 1800: Pio la 7-a iĝis papo
• 1847: En Florenco okazis premiero de la opero Makbeto de Giuseppe Verdi
• 1871: En Fomena en hodiaŭa Ganao oni subskribis packontrakton post la dua milito inter britoj kaj aŝantioj
• 1881: Reĝo de Rumanio Mikaelo la 1-a fondis Ordenon de la Krono
• 1885: Karl Theodor Robert Luther malkovris asteroidon Eŭkrato
• 1887: Naskiĝas la turka verkisto Abdülhak Şinasi Hisar.
• 1897: Premiero de nacia himno de Gvatemalo, kies tekston verkis kuba poeto
• 1905: Angla futbalklubo Chelsea F.C. fondiĝis en Londono
• 1917: Unua mondmilito: Ĉinio rompis diplomatiajn rilatojn kun Germanio
• 1919: Pola-bolŝevika milito: en Nieśwież (Minska regiono) eksplodis kontraŭbolŝevika ribelo - post kelkaj tagoj subpremita kun pafmortigo de organizantoj
• 1920: En plebiscito en suda Ŝlesvigo 80% de voĉdonantoj balotis por apartaneco al Germanio
• 1923: Konferenco de grandambasadoroj finfine agnoskis orientajn landlimojn de la Dua Pola Respubliko
• 1937: Papo Pio la 11-a anoncis enciklikon, Mit brennender Sorge (Kun brulanta zorgo) pri situacio de Eklezio en Nazia Germanio, kondamnantan naziismon
• 1939: Slovakio proklamis sendependecon kaj apartiĝis de Ĉeĥio - disfalo de Ĉeĥoslovakio
• 1939: Sur teritorio de Karpata Rutenio fondiĝis Karpata Ukrainio - post 4 tagoj estis likvidita rezulte de la atako de hungara armeo
• 1942: John Bumstead kaj Orvan Hess fariĝis la unuaj en la mondo, kiuj sukcese kuracis pacienton uzante penicilinon
• Dua mondmilito en Pollando kaj la mondo:
  • 1940: Arthur Greiser malpermesis al ĉiuj eklezioj en Varto-Lando kolekti monon dum celebrado de mesoj
  • Angers: dum kunsido de Nacia Konsilio de Pollando Zofia Zaleska diris pri trastreko de homrajtoj fare de Germanio kaj Sovetunio - oni ankaŭ forĵetis kavalirecan principon rilate al herooj, kiu gravis en mezepoko, agnoskon de braveco kaj virtoj de kontraŭulo; Parizo: solena prezentado de Pola Blanka Libro en la franca lingvo - poste aperis du eldonoj en la angla kaj unu en la hispana kaj frgmentoj en la pola fare de Partio de Batalanta Pollando; Budapeŝto: "Wieści Polskie" informis, ke en Parizo aperis broŝuro de Rosa Bailly "Historio de pola-franca amikeco", kaj ke en Londono BBC ĉiudimanĉe vespere aŭdigos naciajn himnojn de Pollano, Francio kaj Briio
  • 1941: En Poznań germanoj gilotinis 6 polojn kaj kondamnis al mortpuno du polojn pro kanto de pola himno en restoracio, kies germana proprietulo volis malhelpi kaj estis batita; Intelektul-kapmanjo: SS pafmortigis inter 72 politikaj malliberuloj en koncentrejo Aŭŝvico polan profesoron pri politika ekonomiko Adam Heydel kun lia frato; Pola Ruĝa Kruco estis devigita limigi sian agadon en Ĝenerala Gubernio
  • Al koncentrejo Mauthausen alvenis 14 poloj; ministerio pri laboro de Nazia Germanio rekomendis laborigi 73 123 judojn de Varto-Lando; Nov-Jorko: "Nowy Świat" informis, ke sur la insulo Martiniko haltiĝis krize 4 mil polaj rifuĝintoj, kiuj iris de Francio al Sudameriko kaj, ke en Portugalio 800 aliaj rifuĝintoj atendas vizon al Ameriko; al Londono revenis usona ambasadoro ĉe pola registaro en ekzilo Drexel Biddle, malamita en Germanio; Egipto: revuo "Ku Wolnej Polsce" (Al Libera Pollando) de Memstara Brigado de Karpataj Pafistoj publikigis vastan artikolon Por kio ni estas ĉi tie?
  • 1942: Germanaj regopovoj en Silezio konstatis amasan, tujan detruon de afiŝoj surmurigataj en publikaj lokoj; polico arestis en Vilno 22 polojn pro presado aŭ disvastigado de falsaj nutraĵaj aĉetrajtigiloj
  • 1943: Gestapo kaj ĝendarmoj pafmortigis en Przewrotne apud Głogów Małopolski ĉ. 30 polojn pro kaŝado de judoj; al koncentrejo Treblinka alvenis transporto kun judoj de Grodno; holokaŭsto: germanoj finis dutagan likvidon de la Krakova geto murdinte ĉ. 2 mil judojn, kaj 8 mil kiel laborkapablaj forveturigis al apuda koncentrejo (la geto estis unu el la plej grandaj en ĜG, kie marte 1941 loĝis 15–17 mil judojn)
  • 1944: En ĜG ekzistis 94 bazoj de Wehrmacht kaj 24 de polico, plejparte en bienoj malproksimaj de urboj, por kontraŭbatali partizanan movadon kaj protekti germanan loĝantaron; germana polico pafmortigis en Krosno 20 personojn
  • 1945: Provizora Registaro de Pollando disdividis rekonkeritajn dum la milito teritoriojn laŭ 4 administrejoj: Opola Silezio, Malsupra Silezio, Okcidenta Pomerio, Varmio kaj Mazurio
  • En Madrido okazis koncerto de polaj kaj hispanaj artistoj, kies enspezon organizantoj destinis por poloj; flugkompanio TAP Portugal fondiĝis en Lisbono; al viadukto de la germana Bielefeld oni unuafoje ĵetis la 10-tunan britan bombon Grand Slam
• 1947: Pollando: oni ŝanĝis nomon de la urbo kaj komunumo Rychwałd al Bogatynia
• 1951: Korea milito: armeo de Unuiĝintaj Nacioj denove okupis Seulon
• 1954: Metroo de Moskvo: finkonstruo de la Kolcevaja linio
• 1964: Jack Ruby, murdinto de Lee Harvey Oswald, kiu pli frue murdis usonan prezidenton John F. Kennedy, estis kondaminta al elektra seĝo
• 1964: Pola Popola Respubliko: oni transdonis al la registaro kaj anoncis Leteron de 34 protestante kontraŭ cenzuro kaj limigado de papero por libroeldonado - la unua publika protesto de pola intelektularo
• 1970: En japana Osako malfermiĝis Internacia ekspozicio
• 1976: Egiptio nuligis traktaton pri amikeco kaj kunlaboro kun Sovetunio el 1971
• 1978: Israela armeo okupis sudan Libanon
• 1984: En Belfasto prezidanto de irlanda partio Sinn Féin Gerry Adams estis grave vundita dum atenco-provo kontraŭ lia vivo
• 1994: Linus Torvalds prezentis kernon de la operaciumo Linukso
• 1995: Norda Afriko: hispanaj urboj Ceŭto kaj Melilo aŭtonomiĝis
• 2002: En Eŭropa Unio oni komencis vendi ludkonzolon Xbox
• 2002: Subskribo de interkonsento pri kreo de federacio de Serbujo kaj Montenegro
• 2004: Vladimir Putin iĝis refoje prezidento de Rusio
• 2005: En Bejruto, ĉefurbo de Libano, okazis kelkcentmila manifestacio kontraŭ ĉeesto de siria armeo
• 2006: En Ĉado parto de armeo provis fari puĉon
• 2008: En Kosovska Mitrovica ĉ. 300 serboj okupis konstruaĵon de juĝejo de Unuiĝintaj Nacioj por tiamaniere protesti kontraŭ proklamo de sendependeco de Kosovo
• 2008: Tumultoj de Tibeto: la plej granda manifestacio depost 1989
• 2011: Skipo de barata fregato IMS Tabar kaptis 61 somaliajn piratojn liberigante 13 maristojn
• 2013: Xi Jinping iĝis prezidanto de Ĉina Popola Respubliko
• 2016: Komuna esplormisio de Eŭropa Kosma Agentejo kaj Roskosmos komenciĝis

Naskiĝoj

• 1593: (bapto) Georges de La Tour, franca pentristo de baroko (m. 1652)
• 1681: Georg Philipp Telemann, germana aŭtodidakta komponisto kaj plurinstrumentisto de baroko (m. 1767)
• 1692: Pieter van Musschenbroek, nederlanda fizikisto konstruinta botelon de Leiden (m. 1761)
• 1709: Gabriel Bonnot de Mably, franca teologo kaj histori-filozofia verkisto (m. 1785)
• 1750: Samuel Gottlieb Vogel, germana kuracisto, patro de la germanaj banurboj (m. 1837)
• 1769: József Kármán, hungara advokato kaj verkisto, enestanta en esperantlingva Hungara Antologio (m. 1795)
• 1771: Józef Chłopicki, pola generalo, partoprenanto de la insurekcio de Kościuszko, Napoleonaj militoj kaj novembra ribelo kontraŭ Rusia Imperio (m. 1854)
• 1794: Jozefo Bem, pola oficiro kaj hungara generalo, komandanto de artilerio dum la novembra ribelo kaj ĉefkomandanto de la hungara revolucio (m. 1850)
• 1804: Johann Strauß (patro), aŭstra komponisto, fondinto de la propra orkestro (m. 1849)
• 1804: Józef Przerwa-Tetmajer, pola matematikisto, poeto, partoprenanto de la novembra ribelo kontraŭ Rusia Imperio, patriota aganto (m. 1880)
• 1814: Ferdinand Bellermann, germana pentristo de pejzaĝoj (m. 1889)
• 1820: Viktoro Emanuelo la 2-a, unua reĝo de Italio el Savoja dinastio (m. 1878)
• 1823: Théodore de Banville, franca poeto kaj verkisto, gvidanto de Parnasa skolo (m. 1891)
• 1835: Giovanni Schiaparelli, itala astronomo, politikisto kaj historiisto de scienco, malkovrinto de la asteroido Hesperio (m. 1910)
• 1844: Umberto la 1-a, reĝo de Italio, murdita (m. 1900)
• 1847: Castro Alves, brazila verkisto, la poeto de l' sklavoj (m. 1871)
• 1853: Ferdinand Hodler, svisa pentristo, la patro de esperantista aganto Hector Hodler (m. 1918)
• 1854: Paul Ehrlich, germana Nobelpremiita kemiisto kaj medicinisto juddevena, fundamentinto de kemioterapio, malkovrinto de limfocitoj (m. 1915)
• 1864: Alfred Redl, aŭstra-hungaria spiono, kies perfido favore al rusoj kontribuis al morto de duonmiliono da liaj samgentanoj, sinmortiginto (m. 1913)
• 1868: Aleksandr Miĥajloviĉ Nedoŝivin, rusa advokato, pastro kaj esperantisto (m. nekonata)
• 1879: Albert Einstein, germana Nobelpremiita fizikisto juddevena, aŭtoro de la Ĝenerala teorio de relativeco (m. 1955)
• 1882: Wacław Sierpiński, pola matematikisto, reprezentanto de Varsovia skolo matematika, konata de la triangulo de Sierpinski (m. 1969)
• 1885: Raoul Lufbery, franca-usona ĉasaviadila piloto kaj flug-aso (m. 1918)
• 1887: Abdülhak Şinasi Hisar, turka verkisto (m. 1963)
• 1888: Sándor Zoltán, rumania hungara unitarisma eklezia verkisto (m. 1979)
• 1891: Ödön Huzella, rumania hungara poeto, ĵurnalisto, arthitoriisto (m. (1961)
• 1892: Mátyás Rákosi, hungara komunisto juddevena, stalinista politikisto (m. 1971)
• 1901: Johano Esterházy, ĉeĥoslovakia politikisto hungardevena, gvidanto de hungara nacia minoritato en la Unua respubliko de Ĉeĥoslovakio, Dua respubliko de Ĉeĥoslovakio kaj Slovaka ŝtato (m. 1957)
• 1903: Mustafa Barzani, kurda politikisto, fondinto de la Partio Demokratia de Kurdio, nacia heroo (m. 1979)
• 1905: Raymond Aron, franca filozofo, sociologo, teoriulo de politiko kaj publicisto (m. 1983)
• 1908: Maurice Merleau-Ponty, franca filozofo, reprezentanto de fenomenologio kaj ekzistadismo (m. 1961)
• 1910: Gyula László, hungara arkeologo, historiisto, artisto (m. 1998)
• 1912: Géza Sebestyén, hungara bibliotekisto kaj redaktoro (m. 1976)
• 1913: Dominik Tatarka, slovaka filozofo, verkisto, tradukisto, eseisto, subskribinto de Ĉarto 77, cenzurata kontraŭkomunisto (m. 1989)
• 1919: Jaroslav David, ĉeĥa fervojisto, esperantisto kaj fakverkisto (m. 2002)
• 1922: China Zorrilla, urugvaja teatra, filma kaj televida aktorino kaj produktoro, kavaliro de Honora legio (m. 2014)
• 1928: Félix Rodríguez de la Fuente, hispana pioniro de ekologio (m. 1980)
• 1928: István Nemes, rumania hungara kuracisto kaj fakverkisto (m. 1985)
• 1928: Frank Borman, usona kosmonaŭto, testpiloto, edukisto
• 1933: Michael Caine, angla aktoro rolinta en la fimo Ponto tro fora
• 1934: Eugene Cernan, usona kosmonaŭto ĉeĥ-slovakdevena (m. 2017)
• 1937: Lilla Szépréti, rumania hungara verkistino, ĵurnalistino (m. 1992)
• 1939: Pilar Bardem, hispana filma kaj televida aktorino, rolinta en komedia filmo Sorĉistino Lili - la drako kaj la magia libro
• 1942: Sándor Héjja, rumania hungara/hungara aktoro (m. 1996)
• 1954: Elisabeth Klünder, pola-germana esperantistino, psikologo (m. 2002)
• 1958: Alberto la 2-a, princo de Monako, edzo de Charlene de Monako
• 1959: Lajos Czirjék, rumania hungara pentristo
• 1978: Carlo Giuliani, itala demonstranto mortpafita dum protesto (m. 2001)
• 1979: Andrea Jánosi, rumania hungara grafikistino kaj desegnistino

Mortoj

• 840 - Eginhard, franca nobelulo, kronikisto, fondinto de la abatejo de Seligenstadt, privata sekretario kaj biografiisto de Karolo la Granda. (n. 770)
• 1298: Petro Olivi, franca franciskano, teologo-skolastikisto (n. 1248)
• 1471: Thomas Malory, angla verkisto, aŭtoro de kavalira libro pri la reĝo Arturo (n. ĉ. 1405)
• 1571: Johano la 2-a, la unua princo de Transilvanio (n. 1540)
• 1632: Tokugawa Hidetada, japana ŝoguno, filo de Tokugawa Ieyasu (n. 1579)
• 1642: John de Critz, flandra-brita pentristo, titolita serĝento-pentristo (n. ĉ. 1551)
• 1803: Friedrich Gottlieb Klopstock, germana poeto, esperantigata de Guido Holz (n. 1724)
• 1853: Julius Jacob von Haynau, fifama aŭstra generalo (n. 1786)
• 1860: Carl Ritter von Ghega, aŭstra inĝeniero albandevena (n. 1802)
• 1861: Pál Szemere, hungara verkisto, poeto, akademiano (n. 1785)
• 1883: Karl Marx, germana filozofo juddevena, ekonomikisto, revolucia aganto, kunkreinto de la Unua Internacio, aŭtoro de La Kapitalo (n. 1818)
• 1942: Maria Leitner, hungara verkistino kaj ĵurnalistino germanlingva
• 1944: Dániel Nagy, hungara verkisto redaktinta de Magyar Újság (n. 1886)
• 1953: Klement Gottwald, moravia socialisto, kunfondinto de Komunista Partio de Ĉeĥoslovakio, komunista prezidento respondeca pri reprezalioj (n. 1896)
• 1958: Lajos Kolumbán, hungara etnografo (n. 1875)
• 1968: Erwin Panofsky, germana arthistoriisto juddevena, eseisto, kreinto de scienco pri ikonoj (n. 1892
• 1971: Marian Iwańciów, pola artisto kaj pedagogo, soveta malliberulo en Solovecaj insuloj (n. 1906)
• 1979: Győző Murányi, hungara juristo, verkisto (n. 1885)
• 1984: Hovhannes Ŝiraz, armena verkisto kaj poeto, kies patro pereis en la armena genocido, la patro de Sipan Ŝiraz (n. 1915
• 1989: Zita de Bourbon-Parma, imperiestrinio de Aŭstrio, reĝino de Hungario, katolika servistino de Dio (n. 1892)
• 1990: Brigitte Frank-Böhringer, germana esperantistino, kunorganizantino de AIS (n. 1936)
• 1997: Jurek Becker, germana verkisto pol-juddevena, kontraŭkomunisto (n. 1937)
• 2006: Lennart Meri, estona verkisto, filmreĝisoro kaj prezidento de Estonio (m. 1929)
• 2007: Lucie Aubrac, franca rezistulino, instruistino de historio (n. 1912)
• 2009: Alain Bashung, franca verkisto-komponisto-interpretisto kaj komediisto (n. 1947)
• 2014: Tony Benn, brita socialista politikisto, parlamentano (n. 1925)
• 2016: Éva Lendvay, rumania hungara poetino, tradukistino (n. 1935)
• 2018: Stephen Hawking, angla astrofizikisto, kosmologo, teoria fizikisto, esploristo de nigraj truoj kaj verkisto (n. 1942)

Specialaj tagoj kaj festoj

• Nacia tago en Andoro, tago de la konstitucio; alia nacia tago estas la 8-a de septembro.
• Estonio: Tago de estona lingvo
• Pi-tago, neoficiala festo celebrata ĉefe en Usono
• Internacia tago kontraŭ akvobaraĵoj

Tagoj de semajno

La 14-a de marto estas (laŭ gregoria kalendaro):

• Dimanĉo en jaroj: 1582 1593 1599 1604 1610 1621 1627 1632 1638 1649 1655 1660 1666 1677 1683 1688 1694 1700 1706 1717 1723 1728 1734 1745 1751 1756 1762 1773 1779 1784 1790 1802 1813 1819 1824 1830 1841 1847 1852 1858 1869 1875 1880 1886 1897 1909 1915 1920 1926 1937 1943 1948 1954 1965 1971 1976 1982 1993 1999 2004 2010 2021 2027 2032 2038 2049 2055 2060 2066 2077 2083 2088 2094;
• Lundo en jaroj: 1583 1588 1594 1605 1611 1616 1622 1633 1639 1644 1650 1661 1667 1672 1678 1689 1695 1701 1707 1712 1718 1729 1735 1740 1746 1757 1763 1768 1774 1785 1791 1796 1803 1808 1814 1825 1831 1836 1842 1853 1859 1864 1870 1881 1887 1892 1898 1904 1910 1921 1927 1932 1938 1949 1955 1960 1966 1977 1983 1988 1994 2005 2011 2016 2022 2033 2039 2044 2050 2061 2067 2072 2078 2089 2095;
• Mardo en jaroj: 1589 1595 1600 1606 1617 1623 1628 1634 1645 1651 1656 1662 1673 1679 1684 1690 1702 1713 1719 1724 1730 1741 1747 1752 1758 1769 1775 1780 1786 1797 1809 1815 1820 1826 1837 1843 1848 1854 1865 1871 1876 1882 1893 1899 1905 1911 1916 1922 1933 1939 1944 1950 1961 1967 1972 1978 1989 1995 2000 2006 2017 2023 2028 2034 2045 2051 2056 2062 2073 2079 2084 2090;
• Merkredo en jaroj: 1584 1590 1601 1607 1612 1618 1629 1635 1640 1646 1657 1663 1668 1674 1685 1691 1696 1703 1708 1714 1725 1731 1736 1742 1753 1759 1764 1770 1781 1787 1792 1798 1804 1810 1821 1827 1832 1838 1849 1855 1860 1866 1877 1883 1888 1894 1900 1906 1917 1923 1928 1934 1945 1951 1956 1962 1973 1979 1984 1990 2001 2007 2012 2018 2029 2035 2040 2046 2057 2063 2068 2074 2085 2091 2096;
• Ĵaŭdo en jaroj: 1585 1591 1596 1602 1613 1619 1624 1630 1641 1647 1652 1658 1669 1675 1680 1686 1697 1709 1715 1720 1726 1737 1743 1748 1754 1765 1771 1776 1782 1793 1799 1805 1811 1816 1822 1833 1839 1844 1850 1861 1867 1872 1878 1889 1895 1901 1907 1912 1918 1929 1935 1940 1946 1957 1963 1968 1974 1985 1991 1996 2002 2013 2019 2024 2030 2041 2047 2052 2058 2069 2075 2080 2086 2097;
• Vendredo en jaroj: 1586 1597 1603 1608 1614 1625 1631 1636 1642 1653 1659 1664 1670 1681 1687 1692 1698 1704 1710 1721 1727 1732 1738 1749 1755 1760 1766 1777 1783 1788 1794 1800 1806 1817 1823 1828 1834 1845 1851 1856 1862 1873 1879 1884 1890 1902 1913 1919 1924 1930 1941 1947 1952 1958 1969 1975 1980 1986 1997 2003 2008 2014 2025 2031 2036 2042 2053 2059 2064 2070 2081 2087 2092 2098;
• Sabato en jaroj: 1587 1592 1598 1609 1615 1620 1626 1637 1643 1648 1654 1665 1671 1676 1682 1693 1699 1705 1711 1716 1722 1733 1739 1744 1750 1761 1767 1772 1778 1789 1795 1801 1807 1812 1818 1829 1835 1840 1846 1857 1863 1868 1874 1885 1891 1896 1903 1908 1914 1925 1931 1936 1942 1953 1959 1964 1970 1981 1987 1992 1998 2009 2015 2020 2026 2037 2043 2048 2054 2065 2071 2076 2082 2093 2099.