Litoměřice

	Litoměřice
	germane Leitmeritz
	urbo
	Malnova urbodomo (hodiaŭ muzeo) kaj preĝejo de Ĉiuj sanktuloj
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Litoměřice
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Ústí nad Labem
Distrikto	Distrikto Litoměřice
Administra municipo	Litoměřice
Historiaj regionoj	Bohemio, Sudetio
Montaro	Bohemia mezmontaro, Doksa montetaro
Memorindaĵoj	Preĝejo de Ĉiuj sanktuloj, Katedralo de sta Stefano, Historia kelaro
Riveroj	Elbo, Ohře
Situo	Litoměřice
- alteco	136 m s. m.
- koordinatoj	50° 32′ 03″ N 14° 07′ 58″ O / 50.53417 °N, 14.13278 °O (mapo)
Areo	17,99 km² (1 799 ha)
Loĝantaro	22 983 (2024)
Denseco	1 277,54 loĝ./km²
Tabulo	Malsupraohara tabulo
Estiĝo	1219 - 1228
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	412 01
NUTS 3	CZ042
NUTS 4	CZ0423
NUTS 5	CZ0423 564567
Katastraj teritorioj	2
Partoj de urbo	4
Bazaj setlejunuoj	26
	Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
	Vikimedia Komunejo: Litoměřice
	Retpaĝo: www.litomerice.cz
	Portalo pri Ĉeĥio

Koordinatoj: 50° 32′ 03″ N 14° 07′ 58″ O / 50.53417 °N, 14.13278 °O (mapo)

Litoměřice (legu Litomjerĵice, germane Leitmeritz) estas distrikturbo kun 22 983 loĝantoj (2024), situanta en norda Bohemio sur rivero Elbo ĉe kunfluejo kun rivero Ohře (germane Eger). Parto de la urbo estas estinta vilaĝo Pokratice. La urbo kun riĉeco de historiaj memorigaĵoj estas de antaŭ longe centro de ĉirkaŭa agrikultura regiono (pomologio, lupolkulturado kaj vinkulturado). Amplekse estas reprezentita ankaŭ industriaj branĉoj: nutraĵindustrio (fridigejoj, konservejoj, mueliloj), maŝinindustrio kaj teksindustrio. Litoměřice havas ankaŭ riverhavenon kaj la urbo estas ankaŭ fervoja vojkruciĝo. Vizitantojn logas tradiciaj foiroj kaj ekspozicioj (Ĝardeno de Bohemio).

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Mlékojedy, Křešice, Trnovany, Žalhostice, Žitenice, Terezín, Malíč, Michalovice, Miřejovice, Hlinná kaj Kamýk.

Historio

La unua loĝigo estas konata jam ekde neolito. En frua mezepoko slavoj konstruis en teraso de Dómský vrch burgejon, kiu fine de la 10-a jarcento fariĝis signifa apogpunkto de Přemyslidoj. En la jaro 1057 ĉi tie princo Spytihněv la 2-a fondis kapitulon kun preĝejo, ĉirkaŭ tiu ĉi centro iom post iom formiĝis urbo. En 1228 Litoměřice akiris statuton de reĝa urbo, en mezepoko la plej signifa en norda Bohemio. Jam en la 13-a jarcento oni komencis konstrui ŝtonajn domojn. Rapida evoluo estis ebligita per enspezoj el transporto en Elbo, komerco, metioj kaj vinproduktado. Jam fine de la 13-a jarcento ĉi tie funkciis monerstampejo kaj estis establita lernejo. Dum regado de Luksemburgidoj kaj precipe dum Karolo la 4-a en la 14-a kaj komence de la 15-a jarcento okazis konstru-evoluo. La urbo estis fortikigita, evoluis metioj kaj vinberejoj. Ekde la 2-a duono de la 13-a jarcento ĝis la jaro 1849 kaj en la jaroj 1855–1862 la urbo estis centro de unu el la plej grandaj bohemiaj regionoj, kun urba juĝejo. La juĝejo estis ekde la 13-a jarcento ĝis la 1610 apelacia loko de ĉiuj bohemiaj urboj de la t.n. magdeburga rajto. La urbo travivis husanajn militojn sen pli grandaj damaĝoj. Unue la urbo estis kontraŭ husana movado (anoj de husanoj estis dronigitaj en Elbo), sed post sieĝado de soldataroj de Jan Žižka en la jaro 1421 la urbo kapitulacis kaj ĝi aliĝis al praga asocio de urboj. En la jaro 1537 la urbo estis grave difektita per incendio, post kiu ĝi estis alikonstruita renesance. En la jaro 1655 ĉi tie estis fondita episkopejo kaj Litoměřice fariĝis centro de rekatoligo en nordo de Bohemio.

En la epoko post la tridekjara milito okazis baroka konstruado. En duono de la 19-a jarcento la urbo disvastiĝas malantaŭ la remparoj, en 1878 trafikigita fervojo Lysá nad Labem – Děčín, en 1898 Lovosice – Česká Lípa, okazas prospero de industrio. Krome en la urbo estis grava garnizono de la aŭstra-hungara armeo.

En 1918 la urbo eksiĝis el Aŭstrio-Hungario kaj fariĝis parto de la Unua Ĉeĥoslovakia Respubliko (1918-1938). En 1937 aprobitis tie ĉi la virina romkatolika ordeno de la Eŭkaristiaj fratinoj kies sidejo estas nun en Salzburg ĉe Dia setlejo Sankta Erentrudis. De 1939 la urbo apartenis al Germanio, ĉi tie havis sidejon justicorganoj de la nazia Germanio por Sudetoj. Surbaze de la dekretoj de Beneš plej multaj germanoj estis eksproprietigitaj kaj perforte elpelitaj en 1945 kaj la postaj jaroj.

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	10 023
1880	10 854
1890	12 203
1900	14 063
1910	16 595
1921	18 135

Jaro	Loĝantoj
1930	18 498
1950	14 035
1961	16 830
1970	19 595
1980	23 835
1991	25 865

Jaro	Loĝantoj
2001	24 879
2010	24 300
2011	24 098
2014	24 136
2016	24 106
2017	24 168

Jaro	Loĝantoj
2018	24 045
2019	24 001
2020	23 849
2021	23 432
2022	22 950
2023	23 124

Jaro	Loĝantoj
2024	22 983

Vidindaĵoj

En placo kaj en apudaj stratoj estas vico da ekspoziciaj burĝaj domoj, kies kernoj estas plimulte gotikaj, en la 16-a jarcento ili estis alikonstruitaj renesance. Devene gotika urbodomo en la placo devenas el fino de la 14-a jarcento. Kiel urbodomo ĝi servis ĝis la jaro 1839, en la jaroj 1952–1960 ĝi estis renovigita kaj nun estas en ĝi lokigita Distrikta patrujgrafia muzeo. Unikan komplekson kreas eksa jezuita preĝejo kaj eksa jezuita kolegio, kiuj estas kunigitaj per pendkoridoro super monumenta ŝtuparejo.

Kun la urbo estas ligita la vivo de Karel Hynek Mácha.

Tie estis volapuk-klubo en la 19-a jarcento.

Personecoj

Alfred Kubin
Franz Josef Schams, vitisto en Hungarlando

Vidu ankaŭ

Subtera fabriko Richard