Olomouc

Olomouc
germane Olmütz, latine Eburum
urbo
Vido al Olomouc kun katedralo de sankta Venceslao de sudokcidento
Flago Blazono
Oficiala nomo: Olomouc
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Olomouc
Distrikto	Distrikto Olomouc
Administra municipo	Olomouc
Historia regiono	Moravio
Parto de	Hanakio
Fervoja stacio	Olomouc hlavní nádraží
- fervojlinio	n-ro 270, n-ro 310
Tipo de urbo	Statuta urbo
Memorindaĵoj	5  - Fortikaĵo Olomouc  - Monaĥejo Hradisko  - Palaco de Zdík  - Kolono de de la sankta Triunuo  - Fontanoj en Olomouc
Riveroj	Moravo, Bystřice
Situo	Olomouc
- alteco	219 m s. m.
- koordinatoj	49° 35′ 38″ N 17° 15′ 03″ O (mapo)
Areo	103,36 km² (10 336 ha)
Loĝantaro	102 293 (2024)
Denseco	989,68 loĝ./km²
Valego	Supramoravia valego
Estiĝo	10-a jarcento
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	779 00
NUTS 3	CZ071
NUTS 4	CZ0712
NUTS 5	CZ0712 500496
Loko de Monda heredaĵo de UNESKO
Nomo	Kolono de de la sankta Triunuo
Katastraj teritorioj	26
Partoj de urbo	0
Lokaj partoj	26
Bazaj setlejunuoj	82
Zoologia ĝardeno	Zoo Olomouc
Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
Vikimedia Komunejo: Olomouc
Retpaĝo: www.olomouc.cz
Portalo pri Ĉeĥio

Olomouc [Olomoŭc] estas distrikta kaj regiona urbo de Regiono Olomouc en Ĉeĥio, situanta en meza Moravio, super kunfluejo de riveroj Moravo kaj Bystřice, centro de la regiono, kies nomo estas Hanakio. En Olomouc vivas 102 293 loĝantoj (2024). Troviĝas tie universitato Palacký kaj Scienca biblioteko. La urbo estas konata pro tutŝtataj flor-ekspozicioj Flora Olomouc, karakterizaj fromaĝetoj el Olomouc (forte fetoraj), maŝinfabriko Sigma Olomouc.

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Dolany, Kožušany-Tážaly, Křelov-Břuchotín, Bukovany, Samotišky, Štěpánov, Bystrovany, Štarnov, Velký Týnec, Velká Bystřice, Ústín, Tovéř, Hlušovice, Bohuňovice, Bystročice, Hněvotín, Hlubočky kaj Horka nad Moravou.

Historio

La teritorio de la hodiaŭa urbo estas loĝigita jam ekde neolitiko. En la 11-a jarcento ĉi tie estis en loko de pli malnova burgejo fondita burgo, kiu fariĝis la plej signifa el tri sidejoj de moraviaj premislidaj princoj. Vratislav, la unua ĉeĥa reĝo, ĉi tie fondis episkopejon, kiu ekde la jaro 1131 havis sidejon rekte en la burgo. En la jaro 1253 estis fondita reĝa urbo. En la jaro 1306 ĉi tie estis murdita reĝo Venceslao la 3-a, kaj sekve de tio dinastio de Premislidoj estas formortanta laŭglave. Karolo la 4-a, ĉi tie ofte restanta kiel marggrafo moravia, fondis oficejon de moraviaj landaj tabuloj. En la tempo de husanaj militoj la urbo staris en flanko de imperiestro Zigmundo la 1-a, pli malfrue ĝi stariĝis kontraŭ reĝo Jiří z Poděbrad, kiam ĝi alkliniĝis al flanko de bofilo de Jiří, al hungara reĝo Matiaso la 1-a Korvino. Korvín ĉi tie estis eĉ proklamita de rezistmovadaj moraviaj nobelaroj en la jaro 1469 kiel ĉeĥa reĝo kaj Moravio poste dum kelke da jaroj estis administrata de la hungara reganto. La situacio solviĝis nur pro kronado de Vladislao la 2-a Jagello kiel hungara reĝo. En la jaro 1573 estis en la urbo fondita akademio de jezuitoj, kiu poste fariĝis universitato al kies tradicioj ligas la hodiaŭa universitato Palacký. Dum la tridekjara milito Olomouc estis okupita de svedaj soldataroj. Tiutempe la urbo perdis la postenon de la moravia metropolo kaj ĉefurbo de Moravio fariĝis Brno. En la jaro 1741 en la tempo de sileziaj militoj prusoj okupis la urbon, tial estis decidite, ke la urbo estos alikonstruita en barokan fortreson (tiel okazis en la jaroj 1742–1754). La remparoj ja savis la urbon en la jaro 1758 kontraŭ plua atako de prusoj, sed samtempe ili malhelpis ties kreskon kaj evoluon. Olomouc tial pro kunpremo de la barokaj remparoj estis industriigita eĉ ne post alkonduko de fervojo en la jaro 1841. Reviviĝo okazis nur post malvalidigo de la fortreso en lasta kvarono de la 19-a jarcento. En la jaro 1848 ĉi tie havis sidejon provizore la viena kortego kaj imperiestro Ferdinando la 5-a ĉi tie abdikis la tronon. Post la unua mondmilito la urbo estis forte industriigita. Nuntempe estas reprezentata maŝinindustrio, ĥemia kaj farmacia industrioj, teksindustrio, vestindustrio kaj nutraĵindustrio. En Olomouc okazas ankaŭ festivaloj – Akademiafilm kaj Internacia orgenfestivalo.

Ĉar en 1777 la urbo estis ĉefepiskopejo, Olomouc restis eklezia centro, tial ĝi povas fieri per historiaj memorigaĵoj (urbodomo kun astronomia horloĝo, preĝejo de Sankta Venceslao, palaco de Premislidoj, ĉefepiskopa palaco, barokaj fontanoj kaj statuoj).

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	15 229
1880	20 176
1890	43 755
1900	52 607
1910	59 852
1921	66 060

Jaro	Loĝantoj
1930	66 440
1950	63 878
1961	70 071
1970	89 386
1980	102 112
1991	105 537

Jaro	Loĝantoj
2001	102 607
2012	99 499
2016	100 154
2017	100 378
2018	100 494
2019	100 523

Jaro	Loĝantoj
2020	100 663
2021	106 063
2022	99 496
2023	101 825
2024	102 293

Famuloj

• Adolf Ficker
• Adolf Hölzel, pentristo
• Berthold Oppenheim
• Martin Schaffner
• Ferenc Uhrl

Transporto

Trajna transporto

Olomouc situas je grava elektrizita fervoja linio de Bohumín al Česká Třebová (temas pri linio numero 270). Do, tra Olomouc veturas trajnoj de Prago al Ostrava kaj al aliaj lokoj. Pro la graveco de Olomouc, haltas ĉi tie ĉiuj longdistancaj trajnoj (krom unu konekto de Prago al Třinec kaj male). Regulaj konektoj estas dum tago ankaŭ kun Brno, Břeclav, Jeseník kaj Šumperk. La trajnoj veturas ankaŭ al Opava sur fervojlinio Olomouc – Opava.

Urba transporto

Pri la urba transporto zorgas urba transporta entrepreno. En Olomouc oni uzas tramojn (7 linioj sume) kaj aŭtobusojn. Entuta longeco de tramlinioj estas 39 km.

Esperanto-Movado

La loka Esperanto-klubo (vidu informon ĉi tie) estis fondita jam la 14-an de marto 1911. En 1987 okazis en la urbo la 5-a kongreso de Ĉeĥa Esperanto-Asocio kaj de la 9-a ĝis la 16-a de aŭgusto 1992 la "Mezeŭropa Junulara Semajno" de la junularaj Esperanto-organizaĵoj en Aŭstrio, Ĉeĥio, Germanio, Hungario, Slovakio kaj Pollando.

Esperantistoj

• Vlastimil Blažek
• Břetislav Nevrlý

Partneraj urboj

• Antony en Francio
• Luzern en Svislando
• Nördlingen en Germanio
• Owensboro en Usono
• Pécs en Hungario
• Subotica en Serbio
• Tampere en Finnlando
• Veenendaal en Nederlando

Bildaro

• 
  astronomia horloĝo sur la urbodomo
• 
  katedralo de Sankta Venceslao
• 
  palaco de Jindřich Zdík
• 
  ortodoksa preĝejo de Sankta Gorazd
• 
  patrujscienca muzeo
• 
  muregaro kaj seminaria ĝardeno
• 
  maŭzoleo
• 
  Juda pordejeto