12-a de decembro

decembro
lu	ma	me	ĵa	ve	sa	di
						1
2	3	4	5	6	7	8
9	10	11	12	13	14	15
16	17	18	19	20	21	22
23	24	25	26	27	28	29
30	31
aranĝo de 2024 tagoj

La 12-a de decembro estas la 346-a tago de la jaro (la 347-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 19 tagoj restas.

Je la 12-a de decembro okazis, interalie:

Eventoj

• 627: En batalo de Ninivo armeo de bizanca imperiestro Heraklio konkeris persojn
• 884: Karlo la 3-a la Dika ekregis en Okcidentfranka imperio
• 1098: Unua krucmilito: krucistoj sub gvido de Rajmondo de Tuluzo konkeris sirian urbon Maarat masakrante ĉirkaŭ 20 mil loĝantojn - pro malsato okazis kanibalismo je korpoj de mortigitaj defendantoj
• 1254: Aleksandro la 4-a iĝis papo
• 1501: Aleksandro Jogajlido kroniĝis en vavela katedralo kiel reĝo de Pollando
• 1531: Nia Damo de Gvadalupo lastfoje revelaciis al azteko Agla Voĉo en la nuna Meksikurbo postlasante miraklan bildon de Maria (patrino de Jesuo) - la plej malnova Maria apero agnoskita de Katolika Eklezio
• 1787: Pensilvanio fariĝis la 2-a ŝtato de Usono
• 1804: Hispanio deklaris milton al Unuiĝinta Reĝlando de Granda Britio kaj Irlando
• 1809: Milito de Hispana Sendependiĝo: francoj konkeris Ĝironon
• 1816: Reĝlando de la du Sicilioj fondiĝis
• 1848: En kripto de la Kronada Ruino-Baziliko de Székesfehérvár oni malkovris tombon de la hungara reĝo Béla la 3-a kaj lia edzino
• 1863: Profeto Bahá'u'lláh, fondinto de la Bahaa Kredo, ekzile alvenas al Andrianopolo, kie anoncos sian mision al la regantoj religiaj kaj politikaj de la mondo ekde 1866
• 1889: Flago de Svislando oficialiĝis
• 1901: Guglielmo Marconi trasendis la unuan radiofonian signalon tra Atlantiko
• 1906: Lublin-Muzeo malfermiĝis, kies ĉefsidejo pliposte fariĝis Kastelo de Lublin
• 1911: Ĉefurbo de Brita Hindio translokiĝis de Kalkato al Delhio
• 1913: La Gioconda, ŝtelita en Luvro, post du jaroj estis retrovita en Florenco
• Unua mondmilito:
  • 1914: Per strategia venko de aŭstro-hungara armeo super la rusa finiĝis dekkelktaga batalo apud Limanowa - Aŭstrio-Hungario perdis 12 mil de mortigitoj kaj vunditoj, Rusia Imperio - 30 mil kune kun malliberigitoj
  • 1916: La germana flanko elpaŝis kun pacaj proponoj
• 1918: Carl Gustaf Emil Mannerheim, kiel regento de Reĝlando Finnlando, iĝis la unua prezidento
• 1920: Dum irlanda milito pri sendependeco brita armeo bruligis la urbon Cork
• 1920: Unua konsido de pola-germana Komunista Partio de Supra Silezio
• 1925: Reza Ŝaho Pahlavi iĝis ŝaho de Irano
• 1933: Malcolm Irvine duminute filmis monstron de Loch Ness
• 1936: Ŝjiano: Ĉiang Kai-ŝek estis arestita de siaj propraj generaloj
• Dua mondmilito en Pollando kaj la mondo:
  • 1939: Germana polico pafmortigis en Lodzo 13 personojn; germanoj deportis de Poznań al Ĝenerala Gubernio ĉirkaŭ 1500 judojn; regopovoj de ĜG difinis aĝon de judoj devigaj al trudlaboro de la 14-a ĝis la 60-a vivjaro; sur polaj teritorioj okupataj de Sovetunio oni retirigis zloton favore al sovetia rublo; Vilno: "Kurier Wileński" citis atakon de la revuo de litovaj naciistoj "Vairas" al estinta rektoro de Vilna Universitato
  • Funkciigo de du Ligitec-Bazoj kun Pollando en Budapeŝto kaj Bukareŝto; Vintra milito: venko de finna armeo kontraŭ la Ruĝa Armeo en batalo de Tolvajärvi (norde de lago Ladoga)
  • 1940: Germanoj pafmortigis en vilaĝo Rzechta 10 polojn, kiujn akuzis pri sabotado
  • 1941: Germana polico pafekzekutis en stacidomo en Lublin 17 personojn sub preteksto de neleĝa komercado
  • Ruĝa Armeo liberigis Solneĉnogorsk kaj Novomoskovsk; Germanio deklaris militon al Usono, Britio al Bulgario, Hungario kaj Rumanio al Usono, Barato al Japanio
  • 1942: Germanaj ĝendarmoj pafmortigis 6 polojn apud Rymanów pro kontaktoj kun la rezista movado; grupo de 30 sovetaj partizanoj prirabis 3 polajn vilaĝojn
  • Ĉefo de pola registaro en ekzilo generalo Władysław Sikorski sendis leteron al usona ministro pri eksteraj rilatoj pri reprezalioj de judoj en okupata Pollando kaj agnoskis ĵuron por soldatoj de Pola Enlanda Armeo; regopovoj de Vatikano komisiis al papa legato en Hispanio interparoli kun generalo Francisco Franco pri liberigo de poloj tenataj en koncentrejo en Miranda de Ebro; Orienta Fronto: dum la batalo ĉe Stalingrado komenciĝis sensukcesa germana operaco "Neĝa Tempesto", kies celo estis rompo de la ĉirkaŭigo de la 6-a Armeo de generalo Friedrich Paulus
  • 1943: Germana polico pafmortigis 32 personojn en distrikto Bialski, distrikto Lubaczowski kaj en Stalowa Wola
  • 1944: Gestapo vivbruligis en Poronin 9 personojn pro helpo al partizanoj; taĉmento de Popola Armeo atakis germanan punlaborejon en distrikto Skierniewicki kaj liberigis enprizonigitojn
• 1947: Enlanda milito en Brita mandato Palestino: juda terorista organizaĵo Irgun, komandata de Vladimir Ĵabotinskij, organizis bombajn atencojn kontraŭ aŭtomobiloj en Hajfo kaj Ramlo - 27 personoj pereis kaj 30 vundiĝis
• 1952: Stalinismo: en Varsovio okazis organizita de fifama Ministerio pri Publika Sekureco kunveno de 1500 t.n. pastroj-patriotoj
• 1955: Brita inventisto Christopher Cockerell patentigis aeroglitan boaton
• 1958: Gvineo aniĝis al Unuiĝintaj Nacioj
• 1963: Kenjo fariĝis sendependa de Britio.
• 1970: Pola ribelo de Decembro: komunista gvidanto Władysław Gomułka dum radia-televida parolo anoncas vespere prezaltigon de manĝartikloj (viando je 17%, faruno je 16%, lakto je 8%), kio kaŭzis protestojn kaj tragikajn eventojn - milico kaj armeo mortigas na malpli ol 44 personojn kaj pli ol 1000 vundiĝas
• 1974: Letero de 15 polaj intelektuloj kaj artistoj (i.a. de Zbigniew Herbert) al regopovoj de Pola Popola Respubliko kun postuloj ebligi al poloj loĝantaj en Sovetunio kontakton kun la pola kulturo kaj la propran eduksistemon
• 1974: Premiero de la usona filmo La baptopatro
• 1979: Rodezio sendependiĝis ŝanĝante nomon al Zimbabvo
• 1979: Sud-Koreio: militisto Chun Doo-Hwan faris puĉon kaj ekregis
• 1981: Ŝtata Konsilantaro de Pola Popola Respubliko voĉdonis enkondukon de milita stato en Pollando, je la 14.00 generalo Wojciech Jaruzelski decidis komenci ĝin noktomeze - en la tuta lando komenciĝis armeaj moviĝoj kaj malfruvesepre oni malŝaltis telefonojn kaj komencis aresti aktivulojn de Solidareco - ĝis ties fino en 1983 mortfalis ne malpli ol 100 personoj, tamen kaŝitaj murdoj daŭris (ekzemplo de pastro Stefan Niedzielak)
• 1991: Ĉefurbo de Niĝerio translokiĝis de Lagoso al Abuĝo
• 1991: Verĥovna Rada de Ukrainio adoptis leĝon aboliciantan kriman respondecon por propra-vola samseksemo
• 1993: Péter Boross iĝis ĉefministro de Hungario
• 1993: Respubliko Altajo kreiĝis en Rusia Federacio
• 1997: Vikivortaro aperis - projekto de la Fondaĵo Vikimedio
• 2000: Alĝero: subskribo de packontrakto finanta militon inter Etiopio kaj Eritreo
• 2003: Paul Martin iĝis ĉefministro de Kanado
• 2004: Traian Basescu gajnis la duan balotadon por prezidento de Rumanio
• 2004: Premiero de ludkonzolo PlayStation Portable en sia unua versio
• 2008: Svislando aliĝis al traktato de Schengen
• 2013: Siria enlanda milito: radikalaj islamanoj masakris 32 civilulojn en la urbo Adra, en la provinco Damasko
• 2015: Pariza Klimatkonferenco de la Unuiĝintaj Nacioj - preskaŭ 200 landoj promesis malpliigi emision de forcejaj gasoj

Naskiĝoj

• 1415: Alberto la 6-a, unua arkiduko de Aŭstrio, filo de Ernesto (m. 1493)
• 1618: Wolfgang Adam Lauterbach, germana juristo evoluiginta romian juron (m. 1678)
• 1724: Karolo Teodoro, princo-elektisto de Palatinato kaj Bavario (m. 1799)
• 1731: Erasmus Darwin, angla naturfilozofo, kuracisto, inventisto, poeto (m. 1802)
• 1766: Nikolaj Karamzin, rusa verkisto kaj historiisto, la unua oficiala historiografiisto de Rusio (m. 1826)
• 1777: Aleksandro la 1-a, imperiestro de Rusio el dinastio Romanov, grandprinco de Finnlando, reĝo de Kongresa Pollando (m. 1825)
• 1791: Maria Luiza, imperiestrino de Francio, edzino de Napoleono Bonaparte, dukino de Parmo kaj Piaĉenco (m. 1847)
• 1799: Karl Brjulov, rusa pentristo kaj arkitekto francdevena (m. 1852)
• 1801: Johano, reĝo de Saksio, tradukisto de La dia komedio de Dante (m. 1873)
• 1811: József Gaál, hungara verkisto, membro de Societo Kisfaludy kaj de Hungara Scienca Akademio (m. 1866)
• 1817: Georg Daniel Teutsch, transilvania sakso, politikisto kaj episkopo (m. 1893)
• 1821: Gustave Flaubert, franca verkisto, aŭtoro de la romano Madame Bovary kaj proza poemo La tentado de Sankta Antonio (m. 1880)
• 1846: Wilhelm Zopf, germana botanikisto, profesoro (m. 1909)
• 1852: József Tódor, hungara teologo, kanoniko (m. 1909)
• 1860: Jan Kasprowicz, pola poeto, dramisto, tradukisto, literatura kritikisto, kunreprezentanto de la pola modernismo (m. 1926)
• 1863: Edvard Munch, norvega pentristo kaj grafikisto, popularigata de la Muzeo Munch (m. 1944)
• 1866: Alfred Werner, germana Nobelpremiita kemiisto esplorinta neorganikan kemion (m. 1919)
• 1875: Bertalan Fövenyessy, hungara komponisto, kantoro kaj muzikverkisto (m. 1967)
• 1881: Georgi Atanasov, bulgara pianisto, komponisto kaj muzikinstruisto, fondinto de Esperanto-klubo en Plovdiv, kunredaktoro de "Rondiranto" kaj "Danubo", aktivulo de Bulgara Esperanto-Societo, aŭtoro de muzikaĵoj kun esperantaj titoloj, tradukisto de la broŝuroj de Théophile Cart, Louis de Beaufront kaj de la verkoj de Ivan Vazov (m. 1960)
• 1882: Jiří Mahen, ĉeĥa poeto kaj dramverkisto sinmortiginta, fondinto de Mahen-biblioteko en Brno, esperantigata de pluraj tradukistoj (m. 1939)
• 1885: Zsigmond Mezey, rumania hungara komponisto, estetikisto (m. 1944)
• 1890: Kazimierz Ajdukiewicz, pola filozofo, fizikisto kaj logikisto, reprezentanto de Lvova-Varsovia skolo, kontribuinta al sciteorio kaj kategoriigo, rektoro (m. 1963)
• 1892: Adorján Bónyi, hungara ĵurnalisto, redaktoro, verkisto (m. 1967)
• 1896: Jenő Ádám, hungara komponisto, dirigento (m. 1982)
• 1907: János Mata, hungara poeto, grafikisto (m. 1944)
• 1909: Hans Keilson, germana-nederlanda verkisto, kuracisto kaj psikiatro (m. 2011)
• 1910: Béla Olajos, hungara pentristo, edzo de Magda Olajos Váczy (m. 1991)
• 1912: Ágnes Zsolt, hungara ĵurnalistino kaj verkistino, edzino de Béla Zsolt (m. 1951)
• 1914: Lili Marton, hungara ĵurnalistino, verkistino, tradukistino (m. 2000)
• 1915: Frank Sinatra, usona kantisto kaj aktoro italdevena, kies 150 milionoj da muzikalbumoj vendiĝis (m. 1998)
• 1919: Fritz Muliar, aŭstra aktoro, kabaretisto, komikisto, recitanto kaj verkisto (m. 2009)
• 1925: Ahmad Ŝamlu, irana poeto voj-malfermanta de nov-stila persa poemo (m. 2000)
• 1928: Leonid Bikov, soveta aktoro ukraindevena glorinta Ruĝan Armeon (m. 1979)
• 1929: Toshiko Akiyoshi, japana ĵazpianistino, komponistino, aranĝistino kaj ĵazbandegulino, distingita de Ordeno de la Leviĝanta Suno
• 1934: Miguel de la Madrid Hurtado, prezidento de Meksiko
• 1936: Dénes Balázsi hungara instruisto, lokhistoriisto
• 1936: Jolán Balázs, rumania hungara atletistino en Rumanio (m. 2016.
• 1938: Connie Francis, usona popkantistino ital-juddevena, konata de furorkantoj
• 1943: Grover Washington la pli juna, usona saksofonisto, fletisto kaj kunfondinto de glata ĵazo (m. 1999)
• 1947: Kailash Purryag, maŭricia politikisto baratdevena, prezidento de Maŭricio
• 1959: Göran Greider, sveda verkisto, poeto, ĵurnalisto
• 1960: Volker Beck, germana politikisto, spertulo pri reparacioj kaj terorismo
• 1960: Valter Giuliani, itala astronomo, malkovrinto de pli ol 20 asteroidojn
• 1970: Jennifer Connelly, usona aktorino rolinta en la filmo A Beautiful Mind
• 1975: Mayim Bialik, usona neŭrosciencistino kaj verkistino juddevena, ankaŭ aktorino rolinta en televidserio The Big Bang Theory, veganino
• 1979: Sándor Haáz, rumania hungara fotisto

Mortoj

• 884: Karlomano la 2-a, reĝo de Okcidenta Frankio kaj Akvitanio (n. 866)
• 1204: Maimonido, juda kuracisto kaj filozofo, reprezentanto de aristotelismo, komentisto de Talmudo (n. 1138)
• 1212: Ĝofredo (ĉefepiskopo de Jorko), nelegitima filo de Henriko la 2-a (Anglio) (n. ĉ. 1152)
• 1475: Johanino de Portugalio, portugala princino, edzino de Henriko la 4-a (Kastilio) (n. 1439)
• 1476: Frederiko la 1-a, princo-elektisto de Palatinato (n. 1425)
• 1552: Paolo Giovio, itala episkopo, historiisto kaj kuracisto (n. 1483)
• 1574: Selimo la 2-a, sultano de la Otomana Imperio, filo de Sulejmano la 1-a kaj de slava reĝino Roksolana (n. 1524)
• 1586: Stefan Batory, princo de Transilvanio, reĝo de Pollando, grandprinco de Litovio, militisto plurfoje venkanta Moskvan armeon, edzo de Anna Jogajlido, fondinto de Universitato Vilno (n. 1533)
• 1702: Olof Rudbeck, sveda klerulo, esploristo de antikveco kaj limfo, kreinta fundamentojn por Linea Ĝardeno (n. 1630)
• 1721: Alexander Selkirk, skota velisto, inspirfonto de la libro Robinson Crusoe (n. 1676)
• 1766: Johann Christoph Gottsched, germana verkisto kaj literaturteoriisto (n. 1700)
• 1792: Denis Fonvizin, rusa verkisto, satiristo kaj tradukisto germandevena (n. 1745)
• 1843: Vilhelmo la 1-a, reĝo de la Nederlandoj, grandduko de Luksemburgio (n. 1772)
• 1846: Charles-Alexandre Lesueur, franca maristo naturalisto, artisto kaj esploristo (n. 1778)
• 1866: Andreas Heinrich August Hatham, germana pedagogo kaj regionhistoriisto (n. 1798)
• 1889: Robert Browning, angla poeto kaj poligloto, edzo de Elizabeth Barrett Browning, vegetarano (n. 1812)
• 1894: Jean-François Gigoux, franca pentristo, desegnisto kaj ilustristo (n. 1806)
• 1902: Pavlo Hrabovskij, ukraina lirika poeto, verkisto kaj tradukisto el 25 lingvoj, esperantigata (n. 1864)
• 1913: Meneliko la 2-a, imperiestro de Etiopio, fondinto de la urbo Adis-Abebo, nuliginto de la sklav-komerco, laŭlegende devenanta de Salomono kaj Reĝino de Ŝeba (n. 1844)
• 1916: Leo Anton Karl de Ball, germana astronomo, esploristo de la ĉiela mekaniko (n. 1853)
• 1921: Henrietta Swan Leavitt, usona astronomino, esploristino de cefeidoj (n. 1868)
• 1923: Raymond Radiguet, franca verkisto, dramisto kaj ĵurnalisto, kies Kun diablo en la korpo esperantigis Michel Duc Goninaz (n. 1903)
• 1924: Alexander Parvus, juda revoluciulo, rusa politikisto, aktivulo de la rusa kaj germana socialisma movado (n. 1867)
• 1925: Bedřich Hrozný, ĉeĥa orientalisto kaj lingvisto, okupiĝanta pri kojnoskribo, konanto de la asiria, aramea, etiopa, sanskrito kaj sumera, deĉifrinto de la hitita skribo (n. 1879)
• 1933: Józef Siemiradzki, pola geologo kaj vojaĝisto, profesoro pri paleontologio de Universitato de Lvovo (n. 1858)
• 1950: Hans-Joachim Näther, germana disidento, ekzekutita en GDR (n. 1929)
• 1963: Theodor Heuss, unua prezidento de Federacia Respubliko Germanio (n. 1884)
• 1964: Endre Vuchetich, rumania hungara gazeteldonisto, redaktoro (n. 1888)
• 1972: Béla Kondor, hungara pentristo, grafikisto, poeto (n. 1931)
• 1976: Amál Dóczy Berde, hungara pentristino kaj verkistino, fratino de Mária Berde (n. 1986)
• 1983: Ivo Rotkvić, kroata juristo, Esperanto-verkisto, kunlaboranto de Duŝan Maruzzi, vortaristo, oratoro, aktivulo de Sudslava Esperanto-Ligo, tradukisto de la romano de Mirko Jelusich (n. 1901)
• 1990: Andrea Schorta, svisa verkisto en la romanĉa lingvo (n. 1905)
• 1993: József Antall, hungara historiisto, opoziciisto kaj ĉefministro (n. 1932)
• 2003: Hejdar Alijev, gvidanto de Azerbajĝana Soveta Socialisma Respubliko, prezidento de Azerbajĝano (n. 1923)
• 2007: György Antal, hungara muzikpedagogo, profesoro (n. 1917)
• 2007: Ike Turner, usona plurstila muzikisto, edzo de Tina Turner (n. 1931)
• 2008: Daniel Carleton Gajdusek, usona Nobelpremiita biofizikisto kaj pediatro slovakdevena (n. 1923)
• 2013: Jang Sung-taek, nordkorea politikisto, edzo de la fratino de Kim Ĝong-il, ekzekutita (n. 1946)
• 2018: Ferenc Kósa, hungara reĝisoro, scenaristo kaj politikisto (n. 1937)

Specialaj tagoj kaj festoj

• Romkatolika Eklezio: Nia Damo de Gvadalupo
• Nacia tago en Kenjo, tago de la sendependiĝo (1963)

Tagoj de semajno

La 12-a de decembro estas (laŭ gregoria kalendaro):

• Dimanĉo en jaroj: 1582 1593 1599 1604 1610 1621 1627 1632 1638 1649 1655 1660 1666 1677 1683 1688 1694 1700 1706 1717 1723 1728 1734 1745 1751 1756 1762 1773 1779 1784 1790 1802 1813 1819 1824 1830 1841 1847 1852 1858 1869 1875 1880 1886 1897 1909 1915 1920 1926 1937 1943 1948 1954 1965 1971 1976 1982 1993 1999 2004 2010 2021 2027 2032 2038 2049 2055 2060 2066 2077 2083 2088 2094;
• Lundo en jaroj: 1583 1588 1594 1605 1611 1616 1622 1633 1639 1644 1650 1661 1667 1672 1678 1689 1695 1701 1707 1712 1718 1729 1735 1740 1746 1757 1763 1768 1774 1785 1791 1796 1803 1808 1814 1825 1831 1836 1842 1853 1859 1864 1870 1881 1887 1892 1898 1904 1910 1921 1927 1932 1938 1949 1955 1960 1966 1977 1983 1988 1994 2005 2011 2016 2022 2033 2039 2044 2050 2061 2067 2072 2078 2089 2095;
• Mardo en jaroj: 1589 1595 1600 1606 1617 1623 1628 1634 1645 1651 1656 1662 1673 1679 1684 1690 1702 1713 1719 1724 1730 1741 1747 1752 1758 1769 1775 1780 1786 1797 1809 1815 1820 1826 1837 1843 1848 1854 1865 1871 1876 1882 1893 1899 1905 1911 1916 1922 1933 1939 1944 1950 1961 1967 1972 1978 1989 1995 2000 2006 2017 2023 2028 2034 2045 2051 2056 2062 2073 2079 2084 2090;
• Merkredo en jaroj: 1584 1590 1601 1607 1612 1618 1629 1635 1640 1646 1657 1663 1668 1674 1685 1691 1696 1703 1708 1714 1725 1731 1736 1742 1753 1759 1764 1770 1781 1787 1792 1798 1804 1810 1821 1827 1832 1838 1849 1855 1860 1866 1877 1883 1888 1894 1900 1906 1917 1923 1928 1934 1945 1951 1956 1962 1973 1979 1984 1990 2001 2007 2012 2018 2029 2035 2040 2046 2057 2063 2068 2074 2085 2091 2096;
• Ĵaŭdo en jaroj: 1585 1591 1596 1602 1613 1619 1624 1630 1641 1647 1652 1658 1669 1675 1680 1686 1697 1709 1715 1720 1726 1737 1743 1748 1754 1765 1771 1776 1782 1793 1799 1805 1811 1816 1822 1833 1839 1844 1850 1861 1867 1872 1878 1889 1895 1901 1907 1912 1918 1929 1935 1940 1946 1957 1963 1968 1974 1985 1991 1996 2002 2013 2019 2024 2030 2041 2047 2052 2058 2069 2075 2080 2086 2097;
• Vendredo en jaroj: 1586 1597 1603 1608 1614 1625 1631 1636 1642 1653 1659 1664 1670 1681 1687 1692 1698 1704 1710 1721 1727 1732 1738 1749 1755 1760 1766 1777 1783 1788 1794 1800 1806 1817 1823 1828 1834 1845 1851 1856 1862 1873 1879 1884 1890 1902 1913 1919 1924 1930 1941 1947 1952 1958 1969 1975 1980 1986 1997 2003 2008 2014 2025 2031 2036 2042 2053 2059 2064 2070 2081 2087 2092 2098;
• Sabato en jaroj: 1587 1592 1598 1609 1615 1620 1626 1637 1643 1648 1654 1665 1671 1676 1682 1693 1699 1705 1711 1716 1722 1733 1739 1744 1750 1761 1767 1772 1778 1789 1795 1801 1807 1812 1818 1829 1835 1840 1846 1857 1863 1868 1874 1885 1891 1896 1903 1908 1914 1925 1931 1936 1942 1953 1959 1964 1970 1981 1987 1992 1998 2009 2015 2020 2026 2037 2043 2048 2054 2065 2071 2076 2082 2093 2099.