15-a de novembro

novembro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

La 15-a de novembro estas la 319-a tago de la jaro (la 320-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 46 tagoj restas.

Eventoj[redakti | redakti fonton]

565: Justino la 2-a iĝis bizanca imperiestro, lia onklo Justiniano la 1-a laŭdire elektis Justinon kiel sian posteulon sur sia mortolito
655: Anglio: Penda de Mercia estis venkita de Oswiu el Northumbria ĉe la batalo de Winwaed (nuna Jorkŝiro)
1290: Princo de Kalisz- kaj Poznań-princlandoj Przemysł la 2-a el pola dinastio Piastoj eldonis en reĝa vilaĝo Dłusk, apud Pyzdry, aprobon por lokigo de Słupca laŭ Magdeburga juro
1315: Svislando: en la Batalo de Morgarten (Oberägeri, Kantono Zugo) tri prakantonoj de la Svisa Ĵurkomunumo venkis la trupojn de Leopoldo de Habsburgo - plifortigo de la kantonoj de Svislando
1416: Konsilio de episkopoj en Navahrudak ordinis Rihor Camblak kiel metropoliton de Kievo
1492: En taglibro de la ekspedicio de Kristoforo Kolumbo al Nova Mondo aperis unua mencio pri tabako
1520: Dum prusa milito ordeno de germanaj kavaliroj post unutaga sieĝo konkeris Dobre Miasto kaj masakris defendantojn (pola kaj ĉeĥa taĉmentoj) kun kamparanoj de Varmio, kiuj trovis tie ŝirmon kun sia havaĵo
1533: Francisco Pizarro nome de la hispana reĝo konkeris inkaan imperion okupiĝante ties ĉefurbon Kusko
1577: Angla korsaro Francis Drake ekspediciis tra Pacifiko kontraŭ hispanaj kolonioj - kaj ĉirkaŭnavigis la Teron
1702: En Vroclavo ekfunkciis Akademio, unua en Silezio, kiu estiĝis danke al germanaj altlernejoj kaj pola Universitato al Johano Kazimiro en Lvovo
1777: Pensilvanio: Kontinenta Kongreso interkonsentis pri la Artikoloj de Konfederacio
1790: Bratislavo: Leopoldo la 2-a kroniĝis kiel reĝo de Hungario
1812: Moskva kampanjo: batalo de Krasnij (Smolenska provinco) inter armeo de Miĥail Kutuzov kaj retiriĝanta armeo de Napoleono komenciĝis
1820: En Varsovio oni malfermis Militistan Lernejon – altlernejo por kadetoj de Pola Soldataro en Kongresa Pollando
1822: Balta Maro: oni funkciis lumturon sur la kabo Rozewie (Kaŝubio)
1857: Latvio: laŭ rekonstrua plano de la urbocentro de Rigo, komenciĝis malkonstruo de la ĉirkaŭaj muroj
1859: Grekio: unua provo revivigi Olimpiajn ludojn en Ateno laŭ modelo de Antikvaj Olimpikaj Ludoj, organizita de la komercisto Evangelos Zappas kun partopreno de nur grekaj atletoj, kaj daŭrigata en 1870, 1875 kaj 1888-1889
1863: Kristiano la 9-a iĝis reĝo de Danio
1868: Erupcio de vulkano Vezuvio, unu el kvino de la plej danĝeraj
1881: Aleksandr Moĵajskij ricevis patenton por la invento de aviadilo
1884: Berlina Konferenco komenciĝis - eŭropaj mondpotencoj ekdecidis pri disdivido de Afriko
1889: Brazilo fariĝis respubliko post la ellandiĝo de Petro la 2-a - Deodoro da Fonseca finigis la monarkion
1894: Prudente de Morais iĝis prezidento de Brazilo
1899: Winston Churchill estis kaptita be buroj
1901: Patento por elektra aŭdaparato
1908: Belga kolonia imperio: en Libera Ŝtato Kongo kreiĝis Kongo Belga
Unua mondmilito:
- 1914: Venceslau Brás iĝis prezidento de Brazilio - oktobre 1917 lia registaro deklaris militon al Centraj Potencoj
- 1915: Oni refoje malfermis Universitaton de Varsovio (pro konsento de germanaj okupaciaj regopovoj)
- 1917: Finna Parlamento deklaris sin posedanto de la plej alta ŝtata potenco en Finnlando, kio aŭguras kompletan sendependecon
1918: Papo Benedikto la 15-a sendis mesaĝon, pere de manoj de ĉefepiskopo, al la pola nacio pro reakiro de sendependeco
1918: Delfim Moreira iĝis prezidento de Brazilo
1920: Libera Urbo Dancigo fariĝis, surbaze de la traktato de Versajlo, urboŝtato sub protekto de Ligo de Nacioj
1920: En Ĝenevo unuafoje kunsidis Asembleo de la Ligo de Nacioj
1922: Respubliko de Fora Oriento aniĝis al Rusia Soveta Federacia Socialisma Respubliko
1922: Ekvadoro: dum ĝenerala striko en Guayaquil polico kaj armeo pripafis homamason, mortigante ne malpli ol 300 homojn
1925: Unua tutlanda programo de Belorusa Radio disaŭdiĝis
1925: Ĉeĥoslovakio: en parlamentaj elektoj kamparanoj (13,7% de la voĉdonoj) venkis komunistojn (12,9%) kaj kristan-demokratan Popolan Partion (9,7%)
1928: Granda Faŝisma Konsilantaro iĝis institucio sur la konstitucia nivelo en Italio
1934: Polaj kaj germanaj diplomatiejoj rangiĝis al ambasadejoj
1934: Sovetunio: unua disaŭdigaĵo de televida programo kun sono
1935: Filipina Komunumo establiĝis
Dua mondmilito:
- 1939: Germana okupado de Pollando: en Varsovio laŭ dispono de germanaj regopovoj oni rompis lecionojn en ĉiuj lernejoj por kontraŭstari al "disvastigo de tifo-epidemio", kio estis preteksto por fermo de mezlernejoj; germanaj regopovoj de Ĝenerala Gubernio rompis ĝian "malindustriiĝon", fermis polajn mezlernejojn kaj komencis konfiski havaĵon de la pola ŝtato; germanaj specialaj juĝejoj ekzistis ĉi tage en Bydgoszcz, Częstochowa, Katowice, Kielce, Krakovo, Lodzo, Piotrków Trybunalski, Poznań, Przasnysz kaj Radom, kiuj jam verdiktis sume pri 90 mortpunoj; en Poznań-Fortikaĵo VII pereis Witold Noskowski, ĵurnalisto kaj redaktoro, arestita la 1-an de septembro; ĉirkaŭ la 15-a de novembro germanoj pafmortigis Jerzy de Tramecourt, vojevodon de [[Lublinio]; Parizo: generalo Józef Haller subskribis komunikaĵon pri ekesto de komisiono registranta dokumentojn pri la germana invado en Pollandon; Komitato de Ministroj por Aferoj de la Lando decidis turni sin al Usono kaj aliaj ŝtatoj kun peto pri materia helpo al loĝantaro de okupata Pollando; post soveta invado en Pollandon kaj anekso de la duono de Pollando, en Kievo prezidiumo de la Supera Soveto de Ukraina Soveta Socialisma Respubliko dekretis pri enkorpigo de Okcidenta Ukrainio (parto de polaj Orientaj Limregionoj); en soveta militprizono en Starobilsk restis 3946 polaj militistoj - poste pafmortigataj en Katin
- 1940: Ĝis tiu ĉi tago germanoj deportis al ĜG 294 336 polojn, en tio de Varto-Lando 234 620, de polaj teritorioj enigitaj al Orienta Prusio 14 636, de Supra Silezio 14 322 kaj de areo Gdańsk-Okcidenta Prusio 30 758; germanaj regopovoj fermis por poloj aliron al la Varsovia geto; Batalo de Anglio: nokte de la 14-a/15-a de novembro Luftwaffe atakis Coventry - 449 aviadiloj faligis 503 bombtunojn kaj 881 bruligskatolojn, 554 mortigitoj kaj 865 grave vunditaj; Perth (Britio): solena malfermo de pola librovendejo kun ĉeesto de brigada generalo Marian Kukiel; Albana Fronto: unua etapo de greka ofensivo (ĝis la 22-a de novembro); Londono: laŭvica monografia numero "Polish Fortnightly Review" aperis, tute dediĉita al la soveta okupado de Pollando kun la subtitolo: "The Eastern Provinces of Poland under Soviet Occupation"
- 1941: Taĉmento de SS pafekzekutis en Byszwałd (proksime al Iława) 14 personojn alveturigitaj de malliberejo en Grudziądz kaj mortkondamnitaj pro bruligo de garbejo apartenanta al germano; ĉefo de Varsovia Areo ordonis establi koncentrejon Treblinka; en Krakovo germana distriktestro ordonis forigi de preĝejo bildon de Maria (patrino de Jesuo) kun surskribo "Reĝino de Pola Krono"; Radom: "Kiel pola kamparano iras morti" - letero de mortpunito: Morgaŭ ekzekutos nin dekkelkajn. (...) Mi ne scias, kia morto min atendas, sed hodiaŭ mi konfesos malferme, ke tio estos nenio kompare al torturoj, kiajn oni faris al mi dum tiuj ĉi 6 monatoj kaj 19 tagoj. (...) Ne estas al mi malagrable morti, ĉar mi ĉion eltenis kaj nenion oni de mi forŝiris, kio povus malutili al aliaj. Nur malagrable estas al mi, ke oni ne permesis al mi konfeson antaŭ la morto. (...) Adiaŭu de mi Franek, kaj diru al li, ke adiaŭnte lin mi kredas, ke en ĝusta momento li venĝos mian turmenton kaj morton, antaŭ ĉio kontraŭ tiuj, kiuj perfidis min; kaj li certe konjektas tiun, kiu estas perfidulo (publikigita en 1942 en Teherano kaj Nov-Jorko); Orienta Fronto: germana Armea Grupo "Mezo" rekomencis atakon al Moskvo, direkte al maldekstra alo de Kalinina Fronto; Slovenio: en Mariboro germanoj pafmortigis 35 ostaĝojn
- 1942: Arkivo Emanuel Ringelblum: aganta en Varsovia geto esplor-dokumenta skipo preparis por la pola ekzila registaro en Londono kaj registaroj de aliancanoj raporton titolitan "Likvido de juda Varsovio" - la raporton forveturigis Okcidenten Jan Karski; Politika Interkompreniga Komitato akceptis statuton de Registar-Delegitaro por Lando, prilaboritan de Delegito Jan Piekałkiewicz
- 1943: En Zbulitów Mały (proksime al Radzyń Podlaski) germana polico pafmortigis kaj parte vivbruligis ĉirkaŭ 30 personojn, en Krasówka dekkelkajn kaj en Zakopane 5; en malliberejo en Lodzo germanoj mortpunis 12 polojn kaj entreprenis grandan homkapton sur stratoj de Sochaczew, Żyrardów kaj Krakovo; Porajmos: Heinrich Himmler decidis, ke ciganoj kaj "partaj ciganoj" estu traktataj same kiel judoj
- 1944: Dua soveta okupado de Pollando: en la kastelo de Lublin okazis ekzekuto de la soldatoj de Pola Enlanda Armeo fare de Distrikta Oficejo de Publika Sekureco; ĝis tiu ĉi tago forveturis de Pollando al Sovetunio 974 ukrainaj familioj - entute 3 505 personoj; germanaj regopovoj setligis ĝis tiu ĉi tago en enkorpigitaj teritorioj 631 485 germanojn de Estonio, Litovio kaj Latvio, de orienta Małopolska, Volinio, areo de rivero Narew, de Lublinio, Besarabio, de Bukovino, Dobruĝo, de Sovetunio (Nigra Maro), Bosnio kaj Alzaco; en Skopjo, sur ruinigita tereno de eksa Militista Malsanulejo oni lokigis Malsanulejon de Ĝenerala Stabo de Liberiga Armeo kaj Armitaj Fortoj de Makedonio
1945: Zoltán Tildy iĝis ĉefministro de Hungario kaj ekformis registaron post elektoj el la 4-a de novembro
1945: Germanio: Ukraina Libera Akademio de Sciencoj fondiĝis en Augsburg
1945: Venezuelo aliĝis al Membroŝtatoj de Unuiĝintaj Nacioj
1945: Ĉilia poetino Gabriela Mistral iĝis unua el Latinameriko ricevantino de la Nobel-premio pri literaturo
1946: En ukraina lingvo oni ĝustigis parolon kun skribo
1947: Siria bruna urso Wojtek, adoptita de soldatoj de la 22-a Proviz-Kompanio de Artilerio de la pola armea generalo Władysław Anders kaj trairinta la batalvojon de Irako ĝis Italio, estis transdonita al bestoĝardeno en la ĉefurbo de Skotlando Edinburgo
1955: Metroo de Sankt-Peterburgo ekfunciis en Leningrado
1955: Japanio: Liberala Demokrata Partio fondiĝis
1956: Komunista gvidanto de Pollando Władysław Gomułka komencis viziton en Moskvo, kie i.a. oni fiksis statuson de Ruĝa Armeo restadanta en Pollando kaj principojn de t.n. repatriigo de poloj el Sovetunio
1962: Fonda kunveno de la Belorusa Asocio de Kinematografio komencita
1969: En Vaŝingtono 250 000 - 500 000 personoj manifestis kontraŭ la Vjetnama milito
1971: Silicia Valo: usona firmao Intel enmerkatigis unuan en la mondo mikroprocezilon Intel 4004
1974: Internacia Energi-Konsilio establiĝis kadre de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo post sperto de la petrolpreza krizo
1976: Dum ĝeneralaj elektoj en Kebekio suverenisma partio Quebecois unuafoje akiris potencon - René Lévesque iĝis ĉefministro de Kebekio
1977: Premiero de la usona sciencfikcia filmo pri nifoj - Apudaj renkontoj de la tria speco
1983: Turka Respubliko Norda Kipro estis proklamita kun ĉefurbo en Nikozio - agnoskita nur de Turkio
1987: Rumanio: en Brașov eksplodis laborista ribelo kontraŭ komunista reĝimo de Nicolae Ceaușescu
1988: Unua senhoma flugo de soveta kosmopramo Buran okazis
1988: Gvidanto de la Organizaĵo por Liberigo de Palestino Jaser Arafat proklamis Ŝtaton Palestino dum la unua intifado - kiel "la ŝtaton de palestinanoj, kie ajn ili estas"
1989: Lech Wałęsa kiel la tria fremdlandano ne estanta ŝtatestro aŭ ĉefministro (post markizo Marie-Joseph Motier kaj Winston Churchill) ekparolis al ambaŭ ĉambroj de la Usona Kongreso
1999: Pasado de Merkuro surfone de la sundisko
2000: En orienta Barato kreiĝis subŝtato Ĝharkhando
2001: Esperantujo: (pra)komenco de la Vikipedio en Esperanto - bazita sur Enciklopedio Kalblanda kaj ekprilaborata de Chuck Smith
2002: Belorusa Kultur-Scienca Centro fondiĝis en Poznań - prezidanto Vital Voranau
2002: Hu Jintao iĝis ĝenerala sekretario de la Komunista Partio de Ĉinio
2003: En Kopenhago okazis la 1-a Junulara Eŭrovido-Kantokonkurso
2004: Unua eŭropa lunsondilo SMART-1 enorbitiĝis
2010: En Pollando oni enkondukis malpermeson fumi en publikaj lokoj
2012: Post dek jaroj kiel Ĝenerala Sekretario de la Komunista Partio de Ĉinio Hu Jintao retiriĝis kaj estis anstataŭita de Xi Jinping kiel komunista gvidanto de Ĉina Popola Respubliko
2017: Sur Suda Atlantiko pereis argentina submarŝipo ARA San Juan kun 44-persona skipo
2019: Dua konservativa registaro de Mateusz Morawiecki estis ĵurigita en Pollando